Ο Μητροπολίτης Αμφιλόχιος Ραντοβιτς για τον Τόμο «Όστρογκ –Ερζεγοβίνη –Μαυροβουνιο» (2021)
7 Μαρτίου 2022«Στον Πρόλογό του ο Μακαριστός Μητροπολίτης Μαυροβουνίου Καθ. Δρ. Αμφιλοχίος Ράντοβιτς[1], σημειώνει για τον Τόμο – βιβλίο, με τίτλο: «Όστρογκ –Ερζεγοβίνη –Μαυροβουνιο» (2021), τα εξής: «Στο Όστρογκ µοναδικά επιβεβαιώνεται το θαύµα της φύσης του Παντοδύναµου, όπου έγινε µεσα στο χρόνο ο τόπος, της αποκάλυψης των θείων µυστηρίων του Θεού. Η θεϊκή βιωτή του οσίου Βασιλείου µεταµόρφωσε το Όστρογκ σε Άγιο Όρος, σε Άγιους Τόπους και σε Όρος Σινά, όπου ο ∆ηµιουργός αποκαλύφθηκε µέσω της καιοµένης βάτου ως Ισχυρός και Παντοδύναµος Θεός του παντός. Οι άνθρωποι του Θεού παντού και πάντοτε σε όλους τους Αγίους Τόπους, όπως κι εδώ, µαρτυρούν και επιβεβαιώνουν την µόνη αλήθεια ότι ο Θεός µας είναι αληθινός και ζωντανός. Σχεδόν για 350 χρόνια από την οσία κοίµησή του, οι κατοπινοί όσιοι της περιοχής αυτής συνοµολογούν το µέγα θαύµα αυτού του τόπου.
Μόνο ένας ζωντανός Θεός, όπως ο Θεός µας, για τόσα χρόνια µέσω των αιώνων απλόχερα χορηγεί τη χάρη του. Όποιος επισκέπτεται τούτον τον τόπο αισθάνεται ότι δεν είναι ένας οποιοσδήποτε τόπος, αλλά μία ανυπέρβλητη πραγµατικότητα. Ο κάθε επισκέπτης θα φύγει µε κάτι τι πνευµατικό και υψηλό µέσα του. Οι άνθρωποι βλέπουν και παρακολουθούν τα εξωτερικά φαινόµενα, που είναι ορατά στον άνθρωπο. Όµως τα πνευµατικά βιώµατα για όσους επικοινωνούν µε τον Όσιο, αναταράσσουν τον εσωτερικό κόσµο, του είναι τους, αγγίζουν το θαύµα της θεότητας και των θείων ενεργειών. Η συγγραφή αυτής της επιστηµονικής έρευνας και διατριβής είναι κόπος και µεράκι πολλών ετών από τον ακαδημαϊκό και καθηγητή Αλέξιο Παναγόπουλο[2], που υπό τη δική µου εποπτεία και καθοδήγηση συνέγραψε.
Η µελέτη αυτή, για την ελληνική βιβλιογραφία, αγαπητοί αναγνώστες, αποτελεί µια ισχυρή πρωτότυπη απόδειξη, της διαφύλαξης της διεθνούς πνευµατικότητας του Όστρογκ για την Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνι. Έχει γραφτεί µε άριστο τρόπο και µπορεί να διαβαστεί από τον κάθε απλό ή απαιτητικό αναγνώστη και επιστήµονα. Πράγµα που αξίζει να βραβευθεί σε ακαδηµαϊκό επίπεδο. Η αντικειµενική ιστορική καταγραφή των γεγονότων και οι παραποµπές σε βιβλιογραφίες, σε επιγραφές, σε χειρόγραφα, σε λαογραφικές και υµνολογικές αναφορές, καθώς και τα θαυµαστά ζωντανά γεγονότα που µετέβαλαν θαυµατουργικά τη ζωή αρκετών συνανθρώπων µας, διαχρονικά, µας παρουσιάζονται ως ηθικά διδακτικά ιστορικά, µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Ο (+)Μητροπολίτης Μαυροβουνίου Αμφιλόχιος Ράντοβιτς με τον Καθηγητή Αλέξιο Παναγόπουλο.
Μέχρι σήµερα δεν είχαµε µια τέτοια εµπεριστατωµένη διατριβή και µάλιστα να γίνεται πραγµατικότητα µε έκδοσή της στην ελληνική γλώσσα, την θεία γλώσσα, της Καινής ∆ιαθήκης, κάτι που καταξιώνει υπερεθνικά και διεθνικά το Όστρογκ, την Ερζεγοβίνη, και το Μαυροβούνι. Παρότι κατα καιρούς είχαµε άρθρα και µικρές µελέτες, δεν είχαµε µια τέτοια µελετή και διατριβή που να καλύπτει όλο το εύρος του ιστορικού, διδακτικού, πνευµατικού, οργανωτικού, γεωστρατηγικού και γεωπολιτικού αυτού θέµατος και αντικειµένου. Οι θεµατικές αναπτύσσονται µε µεθοδικό και επιστηµονικό τρόπο, ώστε να αναδεικνύεται η µοναδικότητα του Όστρογκ, για την Ορθοδοξία, και τους λαούς των ∆υτικών Βαλκανίων. Η ιστορική πραγµατικότητα και η πνευµατικότητα συνοδοιπορούν για να τέρψουν ψυχή και σώµατι κάθε αναγνώστη. Γράφηκε µε αγάπη και σεβασµό ως ικεσία στο Όστρογκ και τον όσιο Βασιλειο, τον γνήσιο Ιεράρχη Εθνάρχη της µαρτυρικής Ερζεγοβίνης και του Μαυροβουνίου, για όλο το Πατριαρχείο Πεκίου και την Οικουµενική Ορθοδοξία. Η διαφύλαξη των ιερών και των οσίων και ο αγώνας υπερ βωµών και εστιών βρίσκει την εφαρµογή του και µέσω τέτοιων επιστηµονικών µελετών και διατριβών. Η σκέπη του οσίου Βασιλείου να είναι µαζί Σας».
Εδώ, θα γίνει η παράθεση τμήματος απ’ το πρόλογο του συγγραφέα: «Η ανά χείρας επιστηµονική έρευνα και διατριβή αποτελεί ερευνητικό πόνηµα κόπων πολλών ετών, που ξεκίνησε αρχικά από το Πανεπιστήµιο του Βελιγραδίου. Είναι θέµα ιστορικά και διαχρονικά επίκαιρο, όχι µόνο για τους λαούς του Πεκίου της Νοτιοσλαβίας, του Μαυροβουνίου και της ιστορικής Ερζεγοβίνης, ενώ αποτελεί λαοφιλές και πολυπληθές κέντρο επισκεψιµότητας και επικοινωνίας αλλά και το ιστορικό, πολιτιστικό, γεωπολιτικό σηµείο αναφοράς για κάθε Βαλκανικό λαό, κυρίως των ∆υτικών Βαλκανίων. Ήδη από τον 16ο αιώνα η περιοχή του Όστρογκ αποκτά γεωστρατηγικό και γεωπολιτικό ενδιαφέρον, στη συνέχεια κατά τον 17ο αιώνα που διοικητικά αναδιοργανώνεται, ανασυντάσσεται, η κοινωνική, πολιτική και πνευµατική ζωή επί της οσίας παρουσίας Βασιλείου Όστρογκ, που συνεχίζεται έως τις ηµέρες µας, παρουσιάζοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον, που καθιστά την ιστορική Ερζεγοβίνη το Όστρογκ και το Μαυροβούνι µοναδικό πνευµατικό κέντρο σε όλη την πρώην Γιουγκοσλαβία. Η Ερζεγοβίνη και το Όστρογκ ως αναδιοργανωµένο διοικητικό και πνευµατικό κέντρο κατά τον 17ο αιώνα δηµιούργησε θαυµασµό, πολλές φιλίες και αρκετές έχθρες. Είναι σηµαντικό, λοιπόν, να διερευνηθεί η ιστορία του µε τον αντικειµενικότερο επιστηµονικό δυνατό τρόπο. Αυτό θα επιτευχθεί µέσα από τη µελέτη των βιβλιογραφικών αναφορών της ήδη υπάρχουσας βιβλιογραφίας και την επίδραση των ιστορικών επιρροών που συνυπήρξαν στην ζώνη επιρροής της πνευµατικότητας και καθηµερινής ζωής του Όστρογκ. Ακόµα, θα επιχειρηθεί η παρουσίαση της εθνικής, εκκλησιαστικής και πολιτικής 16 ιστορίας πριν από την αναδιοργάνωση του Όστρογκ, καθώς και τα σηµεία που επηρέασαν την ανασυγκρότησή του έως και την κατοπινή καθιέρωσή του στη µνήµη των τοπικών σλαβικών φυλών.
Επίσης διερευνώνται οι όψεις εκείνες που καθιέρωσαν το Όστρογκ στην σερβική βιβλιογραφία και σλαβική λαογραφία. Γι’αυτό και γίνεται παρουσίαση και νεότερων ιστορικών γεγονότων σε αντιστοιχία µε τη γένεση του Όστρογκ ως πνευµατικού και πολιτισµικού αγαθού για τα ∆υτικά Βαλκάνια. Μάλιστα για το Όστρογκ µέχρι σήµερα δεν έχει γραφεί διδακτορική διατριβή και θεωρούµε ότι η παρούσα µελέτη καλύπτει το υπάρχον κενό στην έρευνα. Ο συγκεκριµένος προσδιορισµός του θέµατος δεν προέκυψε τυχαία, αλλά µέσα από προσωπικές συνοµιλίες µε συναδέλφους καθηγητές και προσωπικές απορίες µου πάνω στο διερευνόµενο ζήτηµα, καθώς και µε συνεργασία µε αρκετούς σλαβολόγους, ερευνητές και συναδέλφους. Όσον αφορά τις µεταφράσεις που ακολουθούν στην εν λόγω έρευνα -διατριβή, αυτές έχουν γίνει από εµένα. Στο σηµείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους για την πολύτιµη συνεργασία τους και βοήθειά τους, την συµπαράστασή τους και την καλοπροαίρετη κριτική τους. Επίσης όσους άλλους για την ουσιαστική συµβολή τους. Επίσης ευχαριστώ από καρδιάς τους οικείους µου που ανέχτηκαν την πολυετή απουσία µου για χάρη της επιστηµονικής έρευνας και έδειξαν συµπαράσταση και κατανόηση στο στάδιο της προετοιµασίας της ανά χείρας διατριβής, καθώς και συναδέλφους επιστήµονες για την πολύτιµη συµβολή τους στη διαµόρφωση του συνολικού έργου.
Ο Τόμος των 898 σελίδων του έργου ζωής εκ του Καθηγητή Αλέξιου Παναγόπουλου.
Ας µου επιτραπεί να σηµειώσω ότι όλα τα έτη της µαθητείας µου στo Κρατικό Πανεπιστήµιο του Βελιγραδίου τόσο στη Νοµική σχολή όσο και στη Θεολογική, αλλά και κατόπιν στο τµήµα της Ιστορίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήµιο Βοσνίας/Ερζεγοβίνης, αποτελούν για µένα µια ξεχωριστή εµπειρία ζωής, πολλών ετών διαχρονικά, σχεδόν από το έτος 1985 έως σήµερα. ∆ιαµένοντας στην οδό του εθνομάρτυρα λόγιου Ρήγα Φεραίου στο Βελιγράδι, µόλις λίγα µέτρα µακριά από το χώρο του µαρτυρίου αυτού του εθνικού ήρωά µας, ένιωθα ζωντανά και καθηµερινά, τα ιστορικά γεγονότα µιάς σημαντικής εποχής που επιστηµονικά εξετάζω. Έτσι και η εκπόνηση αυτής της έρευνας και διατριβής αποτελεί µια επιστηµονική µεν, αλλά και ιερή προσωπική πνευµατική υπόσχεση και πρόκληση, για τα ∆υτικά Βαλκάνια, τη Νοτιοσλαβία, την Ερζεγοβίνη, µε το Όστρογκ, και το Μαυροβούνι, ήδη από τότε που για πρώτη φορά τα επισκέφθηκα πριν περίπου 35 έτη. Στον τόπο εκείνο όπου ο επισκέπτης νιώθει ένα διαφορετικό δέος, µια ιστορική και υπερβατική µυστική πνευµατικότητα. Πράγµατι µε την έρευνα αυτή µού δόθηκε η µεγάλη ευκαιρία να γνωρίσω περισσότερο την ιστορία, τον πολιτισµό και την εθνική σερβική πνευµατικότητα σε βάθος, να έρθω πιο κοντά σε αυτόν τον σλαβικό λαό, να κάνω εξαιρετικές φιλίες και να γνωρίσω τη σλαβική γλώσσα των πολιτισµικών ιστορικών πηγών και τον ξεχωριστό πολιτισµό, µάλιστα να παντρευτώ σερβίδα και να αποκτήσω µια κόρη. Είχα την εξαιρετική ευκαιρία να γνωρίσω και να µαθητεύσω κοντά σε εξαίρετους σέρβους Ακαδηµαϊκούς &Καθηγητές οι οποίοι όσοι ζούν σήµερα, αποτελούν το στολίδι του τοπικού και του καθόλου δυτικού βαλκανικού σλαβικού κόσµου. Έλαβα το πρώτο µεταπτυχιακό µου τίτλο: αρχαίο σπαρτιατικό δίκαιο, υπό την επίβλεψη του ελληνικής καταγωγής εκ Θεσσαλονίκης καθηγητή και κοσµήτορα της Νοµικής σχολής Βελιγραδίου δρ. Σίµα Αβράµοβιτς και νυν πρέσβη Σερβίας στο Βατικανό. Ολοκλήρωσα επίσης τη διδακτορική µου διατριβή στη Θεολογική του Κρατικού Πανεπιστηµίου Αν. Σεράγιεβο υπό την επίβλεψη του µακαριστού καθηγητού µητροπολίτη διεθνώς γνωστού δρ. Αµφιλοχίου Ράντοβιτς, µε υποτροφία του Υπουργείου Παιδείας Ελλάδος και θέμα: εσχατολογικές διαστάσεις της παιδαγωγίας κατά τον Ιω. Χρυσόστομο. Κατόπιν έλαβα διδακτορικό τίτλο στο τµήµα των Νοµικών/Πολιτικών επιστηµών υπό την επίβλεψη του γνωστού καθηγητή δρ. Μίρολιουµπ Γιέβτις, µε θέµα: για το Πολιτικό Θρησκευτικό και Πολιτειακό Καθεστώς στην Αλβανία. Μετά από αυτά έλαβα υποτροφία από την Κυβέρνηση της Σερβίας και του ΙΚΥ για Μεταδιδακτορική έρευνα στην Νοµική σχολή Βελιγραδίου, θέμα: Σχέσεις Κράτους Εκκλησίας – Δημόσιο Δ. Έλαβα υποτροφία από DAAD – Γερµανική Ακαδηµία Επιστηµών για επιστηµονική έρευνα στο Πανεπιστήµιο του Μονάχου, θέμα: Ανθρώπινα δικαιώματα και θρησκευτικές ελευθερίες. Επίσης έλαβα υποτροφία από το ΙΚΥ για το Κρατικό Πανεπιστήµιο Βαρσοβίας για επιστηµονική έρευνα. Παρακολούθησα μεταπτυχιακά στη Γενεύη και Βιέννη. Παράλληλα ολοκλήρωσα και το θέµα: Το έθιμο ως πηγή δικαίου, διατριβής µου επί Υφηγεσία Habilitation στην σχολή PTF Novi Sad. Δίδαξα στη σχολή Κρατικών Ευρωπαϊκών σπουδών του Μαυροβουνίου, µε εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε ερευνητικό κέντρο της Αµερικής, στο ιδιωτικό Πανεπιστήµιο Νόβι Παζάρ στο παιδαγωγικό τµήµα του Πάντσεβο, συνεργάτης καθηγητής στο Άλφα Πανεπιστήµιο Νόβι Σάντ, στο Πανεπιστήµιο fpsp Ούνιον Νίκολα Τέσλα Βελιγραδίου, υπεύθυνος µεταπτυχιακών σπουδών του Κολλεγίου Αγίου Γρηγορίου Κεντρικής Αµερικής σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο Νίκολα Τέσλα, καθώς και της Ανώτατης Ακαδηµιας Καλών Τεχνών του Πατριαρχείου Σερβίας. Υπηρέτησα διευθυντής Αθωνιάδος Ακαδηµιας Αγίου Όρους, όπου συνέχισα τη βιβλιογραφική µου έρευνα έχοντας εµπειρική επικοινωνία µε τον εκεί σλαβικό και αγιορειτικό κόσµο, συγκεντρώνοντας στοιχεία για την παρούσα έρευνα διατριβή. Με την πάροδο των ετών εµφανίστηκαν «σοβαροί λόγοι υγείας» που κατέστησαν δύσκολη την υγεία µου και δυστυχώς παρά τη θέλησή µου µε ανάγκασαν στην αποχώρησή µου. Παρόλες τις δυσκολίες µου, ηθικά θεωρώ να εκπληρώνω την πνευµατική µου υπόσχεση στην ανάδειξη του τόπου αυτού µέσω της διατριβής αυτής. Το 2018 η Σλαβική Ακαδηµία των Επιστηµών, Παιδείας, Τέχνης & Πολιτισµού, (MCA) µε έδρα τη Μόσχα, µε Πρόεδρο τον Καθηγ. δρ. Σεργέι Μπαµπούριν τ.Πρύτανη καθηγητή ∆ηµοσίου ∆ικαίου, µε εξέλεξαν τακτικό µέλος µε εισήγηση και του προέδρου του παραρτήµατός της στην Σερβία Καθηγητή Βλάντιµηρ Κρσλιανιν, εις τη βαθµίδα ως τακτικό Ακαδηµαϊκό αυτής, µε οµόφωνη απόφαση των επιµέρους προεδρείων αυτης: Ρωσίας, Λευκορωσίας, Πολωνίας, Τσεχίας, Ουκρανίας, Σερβίας και Βουλγαρίας. Τα δύο Πανεπιστήµια European in Brcko and Tuzla, Β&Η, µε πρότειναν εκπρόσωπό τους στον Ευρωπαϊκό Οργανισµό ∆ηµοσίου ∆ικαίου (EPLO) European Public Law Organisation, όπου και εφέτος στο Μαυροβούνι.
Ο (+) Μητροπολίτης Μαυροβουνίου Αμφιλόχιος στο στρατιωτικό νοσοκομείο Βελιγραδίου κοντά στον άγιο Πατριάρχη Σερβίας Παύλο. Ο καθηγητής Αλέξιος Παναγόπουλος ήταν συνοδεία του.
Οµολογουµένως, παρόλα τα ηλικιακά µου έτη και την εµπειρία, στο θέµα της εργασίας αυτης αντιµετώπισα αρκετές ερευνητικές δυσκολίες. Η ιστορική περίοδος του 17ου αιώνα για την Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνιο δεν µας διασώζει και πολλές ιστορικές πηγές. Η Μονή του Όστρογκ, µε τη σπουδαία προσωπικότητα του οσίου Βασιλείου του Όστρογκ, έπαιξαν και παίζουν σηµαντικό ρόλο στην εθνική και τοπική συνείδηση των λαών αυτών των ∆υτικών Βαλκανίων. Πέρα από τα πριν και κατόπιν ιστορικά γεγονότα της χρονικής αυτής περιόδου θα έπρεπε να αναδειχθεί η αξία της εποχής αυτής, αλλά και οι κίνδυνοι που πέρασε αυτός ο σλαβικός λαός. Έπρεπε πέρα από το ιστορικό και γεωπολιτικό να προσπαθήσω να συνθέσω και το ιστορικό παζλ της κοινωνικής και καθηµερινής ζωής της εποχής. Κι αυτό µέσα στη χρονική περίοδο κατά την οποία έδρασαν ή έζησαν τα ιστορικά πρόσωπα και κατάφεραν να αναδείξουν το Όστρογκ ως πνευµατικό κέντρο των λαών της Βαλκανικής.
∆υστυχώς δεν κατάφερα να εντοπίσω όλες τις πηγές της περιόδου αυτής της τουρκοκρατίας στα ∆υτικά Βαλκάνια, πέρα από εκείνες που ήδη χρησιµοποίησα και προβάλλω εδώ. Είχα επίσης να αντιµετωπίσω και τη δυσκολία του τρόπου αναγνώρισης του διοικητικού θεσµού των τοπικών ηγετών και των τότε αρχόντων κατά τη βυζαντινή επίδραση από το Σερβικό Έθνος. Το ίδιο ίσχυσε και για την περίπτωση των διπλωµατικών σχέσεων και των επικοινωνιών της περιόδου των ιεραποστόλων της ∆ύσης, οι οποίοι για δικούς τους ιδιοτελείς διπλωµατικούς λόγους έδρασαν αντικανονικά. Από κάθε δυνατή και οπτική γωνία έγινε προσπάθεια εµβάθυνσης σε όλη αυτή την πνευµατική, εθνική και ιστορική και κοινωνική και εκκλησιαστική πορεία του πολυπαθή λαού της Ερζεγοβίνης και του Μαυροβουνίου, που βρέθηκε στο κρίσιµο µεταίχµιο µεταξύ Βατικανού και Μόσχας. Καθώς και της εθναρχούσης Εκκλησίας του, σε όλο το µήκος και το πλάτος και σε όλο το δυνατό γεωγραφικό και γεωπολιτικό χώρο και το χρόνο στον οποίο έζησε και δραστηριοποιήθηκε το γεωπολιτικό κέντρο και πνευµατικό κάστρο του Όστρογκ, καθώς και ο εθνικός του ήρωας ο όσιος Βασίλειος του Όστρογκ, προκειµένου να προσδιοριστεί η πνευµατικότητα και ο ρόλος του Όστρογκ.
Στο πρώτο µέρος της ανάπτυξης ο αναγνώστης θα δεί µια ειδικότερη και πλατύτερη ιστορική διερεύνηση, όπου µάς αποκαλύπτεται η ευρύτερη πνευµατική, πολιτισµική, διπλωµατική, ιστορική, γεωπολιτική, διοικητική και εκκλησιαστική βάση και έτσι µπορούµε να έχουµε µια πλήρη γνώση της ιστορικής πραγµατικότητας και µια αυθεντική απεικόνιση της ιστορικής αλήθειας του 17ου αιώνα. Στο δεύτερο µέρος εξετάζουµε διεξοδικότερα τις κοινωνικές, πολιτικές επικοινωνίες της εποχής, µέσω της πνευµατικότητας και της ζωής του έργου του οσίου Βασιλείου Όστρογκ που ευρίσκεται συνυφασµένο µε τη γεωγραφική περιοχή της Ερζεγοβίνης και του Όστρογκ, την πνευµατικότητα και ιστορία της Μονής Όστρογκ και Ερζεγοβίνης. Εκείνης της περιοχής που έγινε γεωπολιτικός και πνευµατικός φάρος όλων των λαών της Νοτιοσλαβίας, σύµφωνα µε τις ιστορικές µαρτυρίες που ήδη κάποιες εξετάζονται συνεχώς στις ηµέρες µας, από τους σύγχρονους γεωπολιτικούς και ιστορικούς ερευνητές της Νοτιοσλαβίας.
Η δήθεν επιστολογραφία του Βασιλείου Όστρογκ µε το παπικό κέντρο του κράτους του Βατικανού αναπτύσσεται µε την προσοχή και την κάθε δυνατότητα της ιστορικής ακρίβειας που επιβάλλεται µέσα από τις πηγές. Όσον αφορά στη δήθεν φιλοπαπική του στάση, γίνεται ειδική αναφορά και διερεύνηση, ώστε µε τη βοήθεια των ιστορικών αρχείων να φτάσουµε στα συµπεράσµατα εκείνα που καλύπτουν το προηγούµενο ερευνητικό επιστηµονικό ιστορικό κενό και να θεµελιώσουµε την άποψη ότι δολοπλόκοι πλαστογράφοι έκαναν πολύ καλά τη δουλειά τους προσβάλλοντας ευθέως την οσία προσωπικότητα και την ιστορική πνευµατικότητα του Όστρογκ. Επίσης, η παράλληλη εξέταση υπό το ιστορικό πρίσµα µε τον νομικό, φιλολογικό και γραφολογικό τρόπο βοήθησε στη συγκριτική ιστορική και ερευνητική µας προσπάθεια, έτσι ώστε να απορρέει η µεθοδική και η επιστηµονική απάντηση για όλα αυτά τα δύσκολα ερωτήµατα περί του δήθεν φιλοπαπισµού ή φιλοουνιτισµού του Όστρογκ, που είχαν σκοπό να βλάψουν και να κλονίσουν τον λαό και τη σύνολη πνευµατικότητά του ως έθνους.
Το ιστορικό κλίµα της εποχής της Ερζεγοβίνης και του προστάτη του Όστρογκ είναι όντως γεµάτο σύγχυση, ιστορικές ανακρίβειες και αντιφάσεις, αλλά η προσεκτική ιστορική επιστηµονική έρευνα διαβλέπει στον Βασίλειο Όστρογκ τη σύνεση και τη σοφία του που τον διέκρινε σε κάθε του γεωπολιτική, πνευµατική, κοινωνική, ηγετική και επισκοπική δραστηριότητα. Μελετώντας την πορεία της ζωής του από τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, όπου επιθυµούσε την πνευµατική ζωή και την ησυχία της προσευχής, διδασκόµαστε τη µυστικότητα των βαθύτερων πνευµατικών εννοιών που προβληµάτιζαν την όλη ψυχοσύνθεσή του και η οποία πνευµατική του κατάσταση µεταλαµπαδεύτηκε στη Μονή του Όστρογκ καθιστώντας την αιώνιο και διαχρονικό πνευµατικό κέντρο. Η ανάδειξη της Ερζεγοβίνης και του Όστρογκ σε γεωπολιτικό και πνευµατικό κέντρο, προστάτη και φάρο πνευµατικό του λαού, περνούσε µέσα από τη παιδαγωγία που απέρρεε και από την ιδιότητα του οσίου Βασιλείου του Όστρογκ ως συµβόλου, ως εθνάρχη, ως πνευµατικού πατρός και ποιµένα, που την ψυχή του ανά πάσα στιγµή θα ήταν έτοιµος να θυσιάσει υπέρ του λαού του. Η Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνιο ευεργετήθηκαν από την παρουσία και αναδιοργάνωση του Όστρογκ σε πνευµατικό κέντρο σε µια εποχή που ήταν η κρισιµότερη στην εθνική, κοινωνική, πολιτική και εκκλησιαστική τοπική ιστορία του λαού τους, πάντα σε αναφορά µε τη Μονή Χιλανδαρίου Αγίου Όρους.
Όµως, η ψυχή της Ερζεγοβίνης και του Όστρογκ µε την εθναρχική και χαρισµατική του προσωπικότητα θα φώτιζε την ιστορική και µαρτυρική πορεία του λαού αυτού, τόσο µε τη ζωή του, όσο και µε τη µετά θάνατον σωµατική αποχώρησή του. Μέχρι και σήµερα και στους αιώνες, αφού η πνευµατικότητα του Όστρογκ λάµπει εκεί όπου πηγαίνουν να προσκυνήσουν το τίµιο λείψανο του Όστρογκ και προστρέχουν οι άνθρωποι από κάθε µήκος και πλάτος γης και από κάθε θρησκεία, γένος και λαό, καθιστώντας σήµερα το Όστρογκ παγκόσµιο πνευµατικό κέντρο επίσκεψης και προσκυνήµατος όλου του Βαλκανικού χώρου και ως γεωπολιτικό χώρο υψίστης σηµασίας. Ως γνωστόν η κάθε συγγραφή και συλλογή στοιχείων είναι κοπιαστική, όπως και ο δρόµος γι᾿ αυτήν τη µελέτη και έρευνα κοπιαστική και µακρά. Γιατί θα έπρεπε πέρα από τη καταγραφή και την ανάπτυξη της βιβλιογραφίας και του υλικού που υπήρχε διαθέσιµο, να γίνει ιστορική εµβάθυνση στά προβλήµατα των πηγών που µειώνουν την προσωπικότητα και το κύρος του οσίου Βασιλείου Όστρογκ και άρα όλο το πνευµατικό οικοδόµηµα του Όστρογκ στην Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνι.
Γι᾿ αυτό και κατά την έρευνα αναζητήθηκαν επιπλέον και οι ελάχιστες λεπτοµέρειες που θα βοηθούσαν στην αντικειµενικότερη διαπίστωση των γνήσιων και µη γνήσιων ιστορικών πηγών, καθώς και των ανακριβών στοιχείων που κατά καιρούς είχαν διατυπωθεί ή καταγραφεί. Για την εποχή του Όστρογκ και του οσίου Βασιλείου στην Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνι, για την πολιτεία του και τη συµβολή του έγραψαν χαρακτηριστικά οι τοπικοί ιστορικοί, όπως ήδη αναπτύξαµε, όπως και ο ιστορικός Σλιέπτσεβιτς, διατυπώνοντας ότι ο προστάτης του Όστρογκ (Βλ. Slijepčević, Humsko-hersegovačka, σελ. 44, 46). Πρβλ. του ιδίου, Istorija, I, σελ. 421, της Ερζεγοβίνης και του Μαυροβουνίου, ήταν ένας από τους περισσότερο επιφανείς και σεβαστούς αρχιερείς εθνάρχες της τότε Ερζεγοβίνης, καθώς και ο ιστορικός Ράντονιτς, ο οποίος σηµειώνει ότι ο προστάτης της Μονής του Όστρογκ ήταν ένας από τους πιό σηµαντικούς µε εθναρχικό, κοινωνικό ρόλο, εκκλησιαστικούς άρχοντες του Σερβικού λαού της Νοτιοσλαβίας.
Ο προστάτης του Όστρογκ της Ερζεγοβίνης και του Μαυροβουνίου δεν ήταν ένας κοινός άρχοντας ή ένας τοπικός εθνάρχης µόνο µε τη συνηθισµένη έννοια, ούτε ένας κοινός άνθρωπος που διακρίθηκε για την επικοινωνιακή, διοικητική οργανωτική του δραστηριότητα ή για τη συγγραφική ή εικονογραφική ή οµιλητική του και ρητορική του χαρισµατικότητα, αλλά ήταν, ένας συνειδητοποιηµένος πνευµατικός ηγέτης και επίσκοπος µε βαθιά πνευµατικότητα και µε πλούσια πνευµατικά δώρα εκ του Θεού που τα συνόδευε η διάκριση και η σύνεση αυτή που συνολικά εξέπεµπε το Όστρογκ. Με την ολοκλήρωση της παρούσης µελέτης, οφείλω ευχαριστίες σε αρκετούς συναδέλφους για την υποστήριξή τους στην εκπόνηση αυτής της διατριβής, µε τους οποίους η γνωριµία µας αγγίζει πολλά έτη ζωής. Θερµές ευχαριστίες οφείλω στους Καθηγητές: Ακαδηµαϊκό&Πρύτανη Νεντέλκο Στάνκοβιτς, Μακαριστό Ακαδηµαϊκό&Καθηγητή Μητροπολίτη Αµφιλόχιο Ράντοβιτς, Αντιπρύτανη Σίµα Αβράµοβιτς νυν Πρέσβη, Αντικοσµήτορα Ντράγοµιρ Σάντο, Καθηγητή Μίρολιουµπ Γιέβτις, Καθηγητή Μίρκο Σαϊλοβιτς, Καθηγητή Ζντράβκο Πένο, Πρύτανη Μίρκο Κούλιτς, Ακαδηµαϊκό&Καθηγητή Ζόραν Μιλόσεβιτς, Ακαδηµαϊκό&Καθηγητή Ίβαν Μπάλτα, Αντιπρύτανη Ντράγκο Τεσάνοβιτς, Καθηγητή Μίρκο Τοµάσεβιτς, Ακαδηµαϊκό Βλάντιµιρ Κρσλιανιν, Ιατρό Χειρούργο &θεολόγο ∆ανιήλ Νίκολιτς, Ακαδηµαϊκό&Υπουργό Μπράτισλαβ Πέτκοβιτς, Ακαδηµαϊκό&Καθηγητή Σεργέι Μπαµπούριν, Ακαδηµαϊκό&Καθηγητή Αντώνιο Αιµίλιο Ταχιάο, Καθηγητή Ιωάννη Ταρνανίδη, Καθηγητή ∆ηµήτριο Γόνη, ∆ιευθυντή EPLO Καθηγητή Σπυρίδωνα Φλογαϊτη. Όλους δε για τις πολύτιµες συµβουλές τους, καθώς για την µε κάθε τρόπο στήριξή τους στο επιστηµονικό ερευνητικό µου έργο για το Όστρογκ, την Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνι, και την Υπουργό&Καθηγήτρια Βέσνα Μπράτιτς. Τον νέο πρωθυπουργό του Μαυροβουνίου Καθηγ. Ζ.Κριβοκάπιτς και τον νέο Μητροπολίτη Μαυροβουνίου Ιωαννίκιο, τον νέο επίσκοπο Νίκσιτς Μεθόδιο, τον τ.επίσκοπο ∆αλµατίας νυν Βοσνίας-Τούζλας Φώτιο τ.σχολάρχη της Σχολής Κρκα µε τη σπουδαία βιβλιοθήκη τους, τον ιεραπόστολο επίσκοπο Κύριλλο Νοτίου Αμερικής τ.καθηγητή της εκκλησιαστικής σχολής Τσέτινιε, τον τ.ηγούµενο της Μονής Τσέτινιε µε το σπουδαίο Αρχείο Καθηγητή&µακαριστό Αρχιμ.Λουκά Άνιτς, πρώην υφηγητή Φιλοσοφικής σχολής Βελιγραδίου, τη Μονή Νταϊµπάµπε π.Συμεών και τον π.∆ανιήλ εκ Ρωσίας πρώην κοσµήτορα Φιλοσοφικής στη Μόσχα, τον δρ. Βυζαντινής ιστορίας Σπυρίδωνα Παναγόπουλο, τον µακαριστό πατέρα µου Παναγιώτη Παναγόπουλο και την κόρη µου Παναγιώτα Παναγοπούλου, κ.ά.
Όλως ιδιαιτέρως ευχαριστώ το προσωπικό του Αρχείου της Βιβλιοθήκης του Πατριαρχείου Σερβίας και του Αρχείου της Μητρόπολης Μαυροβουνίου, για την παροχή πολύτιµου υλικού, καθώς ευχαριστίες σε Σέρβους φίλους και συναδέλφους µου οι οποίοι µε βοήθησαν µε κάθε µέσο ή τρόπο µε την παροχή φωτογραφικού υλικού, µε την έρευνα µέσω διαδικτύου, µε την ενηµέρωση για άγνωστες σε εµένα πηγές και µε σηµαντικές επισηµάνσεις. Να ευχαριστήσω τη Μονή Χιλανδαρίου τους Πατέρες και τον ηγούµενο Μεθόδιον για την ηθική και πνευµατική τους συµπαράστηση σε εµένα από τότε πού υπηρέτησα ∆ιευθυντής Αθωνιάδος Ακαδηµίας, το ενδιαφέρον να δηµοσιευθεί στην ελληνική γλώσσα η παρούσα έρευνα. Καθώς και απ’την Ιερά Μονή Τσέτινιε και Όστρογκ όλους τους Σεβαστούς Πατέρες που µε ενθάρρυναν θερµά στην έκδοση αυτή καθώς όπως: ο π.Ιουστίνος, ο π.Σέργιος(Ποτάµης), ο π.Ματθαίος, ο π.Βλαδίµηρος, ο π.Ρωµανός, ο π.Ζωσιµάς, ο (+)π.Ράνκο, κ.ά., µετα και από την επιτυχηµένη διοργάνωση του ∆ιεθνούς Επιστηµονικού Συνεδρίου για τα 350 έτη από την Οσία Κοίµηση του Αγίου Βασιλείου Όστρογκ που έλαβε χώρα από 9-10 Μαϊου 2021, όπου συµµετείχα µε σχετική εισήγησή µου, κι ήµουν µέλος της επιστηµονικής επιτροπής συνεδρίου µεταξύ άλλων καθηγητών και των εξεχόντων συναδέλφων Ακαδηµαϊκών Γιόβαν Ντέλιτς. Ζόραν Λάκις και Σίνις Γιέλουσιτς».
Η παρουσίαση αυτού του Τόμου στην ελληνική γλώσσα και βιβλιογραφία αποτελεί μία σημαντική συμβολή στην επιστήμη και την ιστοριογραφία, την σλαβολογία και την γεωπολιτική, την οργάνωση, την πολιτειολογία και εθνογραφία των Δυτικών Βαλκανίων.
