ᾨδὴ γ’, Ὁ Εἱρμὸς
Τοὺς σοὺς ὑμνολόγους Θεοτόκε, ὡς ζῶσα καὶ ἄφθονος πηγή,
θίασον συγκροτήσαντας πνευματικόν, στερέωσον·
καὶ ἐν τῇ θείᾳ δόξῃ σου, στεφάνων δόξης ἀξίωσον.
Μετάφραση
«Θεοτόκε εσύ που είσαι η ζωντανή και άφθονη πηγή,
στέριωσε αυτούς που σε ανυμνούν
και που συγκρότησαν πνευματικό χορό
και αξίωσέ τους με τη σεβάσμια Θεία Σύλληψη σου
να στεφανωθούν με στεφάνια θεϊκής δόξας.
Σχόλια
Αν ο Κύριος έδωσε στη Σαμαρείτιδα «το ύδωρ το ζων», το ύδωρ της ζωής, που, αν το έπινε, δεν θα διψούσε ποτέ, η Παναγία έχει μέσα στα σπλάχνα της όχι το ύδωρ το ζων αλλά τον ίδιο τον Κύριο που παρέχει το ύδωρ της ζωής. Γι αυτό και η ίδια είναι μια πηγή ζωντανή και αστείρευτη.
Οι πιστοί που συγκεντρώθηκαν και συγκρότησαν ένα πνευματικό χορό, για να δοξολογήσουν την Πάναγνο Θεομήτορα, επειδή έγινε Θεοδόχος και αφορμή της σωτηρίας των πιστών, αξίζουν ένα βασιλικό δώρο, όπως κάνουν οι βασίλισσες, όταν γεννούν και κάνουν πλούσια δώρα στους υπηκόους τους. Το βασιλικό δώρο της Θεομήτορος είναι να κάνει αυτούς που την υμνούν άξιους θεϊκής δόξας, δηλαδή να συνδοξαστούν και αυτοί, όπως η ίδια, με την μεσιτεία της στον Βασιλιά της δόξας.
Τη θεϊκή δόξα την είδαμε στο πρόσωπο του Κυρίου κατά την Μεταμόρφωση, όταν το πρόσωπό του έλαμπε σαν τον ήλιο και τα ρούχα του σαν το φώς. Όλα αυτά είναι προτύπωση της θείας δόξας που περιμένει τους πιστούς κοντά στον γλυκύτατο Ιησού. Αυτά τα μεγαλεία μας υπόσχεται η Σύλληψη της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία γίνεται η απαρχή των θείων δωρεών.
Ο υμνογράφος δεν λέει «άρδευσον», «πότισον» στην Παναγία που είναι η ζωντανή πηγή αλλά «στερέωσον» για να θυμήσει την γ΄ Ωδή της προφήτιδας Άννας που γράφει «εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω».
Όμως, ακόμα μεγαλύτερη νιώθουν αυτή την ανάγκη οι χριστιανοί στην εποχή μας, που η σύγχυση, η απιστία, η ειδωλολατρία, ο πρωτογονισμός, δείχνουν να κυριαρχούν, απομακρύνοντας τους ανθρώπους από του Θεού το δρόμο. Όμως η αγάπη της Μητέρας του Χριστού αποτελεί εγγύηση και για το δοξασμό μας στη Βασιλεία Του.
Στάχυν ἡ βλαστήσασα τὸν θεῖον, ὡς χώρα ἀνήροτος σαφῶς,
χαῖρε ἔμψυχε τράπεζα, ἄρτον ζωῆς χωρήσασα,
χαῖρε τοῦ ζῶντος ὕδατος πηγὴ ἀκένωτος Δέσποινα.
Σχόλια
Οι σκηνές είναι παρμένες από την αγροτική ζωή της υπαίθρου.
1.«Χώρα ἀνήροτος», αγρός που δεν οργώθηκε ποτέ, ο υμνογράφος μας μεταφέρει στην αρχή της δημιουργίας, όπου χωρίς όργωμα και σπορά και μόνο με το πρόσταγμα του Θεού, βλάστησε. Έτσι και η Αειπάρθενος, χωρίς ανθρωπίνη μεσολάβηση, με μόνη την επίσκεψη του Παναγίου Πνεύματος, βλαστάνει το Θείο Στάχυ, τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό.
2.«ἔμψυχε τράπεζα»: Ο Μωυσής με εντολή του Θεού είχε κατασκευάσει και τοποθετήσει στην σκηνή του Μαρτυρίου ένα χρυσό τραπέζι, που τοποθετούσαν τους άρτους ενώπιον του Θεού. Η Παναγία σαν έμψυχη(=ζωντανή) τράπεζα, είχε μέσα της τον Άρτο της Ζωής, τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό.(Ιωαν στ-35)3
3. «τοῦ ζῶντος ὕδατος πηγὴ»: Ο υμνογράφος με τον χαρακτηρισμό αυτό μας θυμίζει την συνομιλία του Χριστού με την Σαμαρείτιδα, όπου ο Χριστός υπόσχεται στην Σαμαρείτιδα να της δώσει «τὸ ὕδωρ ὃ δώσω αὐτῷ, γενήσεται ἐν αὐτῷ πηγὴ ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον.(Ιωαν.δ-10,14). Η ακένωτος όμως πηγή είναι η Παναγία, από την οποία αναβλύζει το «ζων ύδωρ».
Δάμαλις τὸν μόσχον ἡ τεκοῦσα, τὸν ἄμωμον, χαῖρε τοῖς πιστοῖς,
χαῖρε ἀμνὰς κυήσασα, Θεοῦ ἀμνὸν τὸν αἴροντα,
κόσμου παντὸς τὰ πταίσματα, χαῖρε θερμὸν ἱλαστήριον
Απλή Σύνταξη
Χαῖρε δάμαλις ἡ τεκοῦσα τὸν ἄμωμον μόσχον τοῖς πιστοῖς,
χαῖρε ἀμνὰς η κυήσασα τον ἀμνὸν του Θεοῦ
τὸν αἴροντα τὰ πταίσματα παντὸς του κόσμου
χαῖρε θερμὸν ἱλαστήριον
Σχόλια
Η Παναγία εδώ χαιρετίζεται ως δάμαλη, δηλαδή νεαρή αγελάδα, που γέννησε τον άμωμο μοσχάρι, και ως αμνάδα, δηλαδή νεαρό πρόβατο, που γέννησε τον αμνό του Θεού, με τη θυσία του οποίου αναίρεσε, ακύρωσε, τα πταίσματα όλου του κόσμου. Τέλος χαιρετίζεται ως ιλαστήριο, δηλαδή θυσιαστήριο, που είναι ζεστό ακόμη από τη λειτουργία του.
Η δάμαλις και ο μόσχος ήταν δύο ζώα που προσφέρονταν σαν εξιλαστήρια θυσία στο Θεό. Οι Ισραηλίτες πίστευαν ότι στα ζώα αυτά που προορίζονταν για θυσία (ο αμνός το Πάσχα και η δάμαλις στην εορτή του Εξιλασμού), μεταφέρονταν οι αμαρτίες εκείνων που τα πρόσφεραν στον Θεό, και έτσι συγχωρούνταν από τις αμαρτίες τους.
Αυτά είναι προτυπώσεις της μεγάλης θυσίας του Χριστού, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως «ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου», δηλαδή την προπατορική αμαρτία και «ὁ αἴρων τὰς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου», όσες έγιναν και γίνονται προσωπικά από τον καθένα μας.
Το ιλαστήριο πάλι ήταν το σκέπασμα της Κιβωτού της Διαθήκης φτιαγμένη από καθαρό χρυσάφι. Σύμφωνα με το Λευιτικό, το ιλαστήριο το ράντιζαν με αίμα των θυσιαζομένων ζώων για την εξιλέωση των αμαρτιών του λαού. Η Θεοτόκος ονομάζεται ιλαστήριο: α) επειδή έφερε στον κόσμο το εξιλαστήριο θύμα, τον Χριστό και β) επειδή με το αίμα του Χριστού, που χύθηκε πάνω στον Σταυρό, ξεπλύθηκαν οι αμαρτίες του κόσμου. (Α Επιστολή Ιωαν. β,2)
Δόξα…
Ὄρθρος φαεινὸς χαῖρε ἡ μόνη, τὸν Ἥλιον φέρουσα Χριστόν,
φωτὸς κατοικητήριον, χαῖρε τὸ σκότος λύσασα,
καὶ τοὺς ζοφώδεις δαίμονας, ὁλοτελῶς ἐκμειώσασα.
Απλή Σύνταξη
Χαῖρε ο Ὄρθρος ο φαεινὸς, ἡ μόνη φέρουσα
τὸν Ἥλιον Χριστόν, κατοικητήριον φωτὸς,
χαῖρε τὸ σκότος λύσασα καὶ τοὺς ζοφώδεις δαίμονας,
ὁλοτελῶς ἐκμειώσασα.
Σχόλια
Οι παραπάνω στίχοι μας θυμίζουν το χωρίο από το Άσμα Ασμάτων: «Ποια είναι αυτή, που προβάλλει σαν αυγή, ωραία σαν την σελήνη, λαμπρά σαν τον ήλιο και προκαλεί θάμβος, όπως προκαλούν οι παρατεταγμένες στρατιωτικές δυνάμεις;» Τα λόγια αυτά που λέγονται για την συμβολική νύμφη του Άσματος, εφαρμόζονται στο πρόσωπο της Θεοτόκου. Κανένα πρόσωπο πάνω στη γη, ούτε στον ουρανό έχει την ωραιότητα και την λαμπρότητα της Παρθένου, που προκαλεί αυτόν τον θαυμασμό. Στη θεουπόστατη σάρκα της Πανάγνου ρόδισε η αυγή του μεγάλου μυστηρίου. Ο Ήλιος της Δικαιοσύνης ήρθε σαν φώς, ντυμένος την φωτεινή σάρκα της Θεοχώρητης Νύμφης και Μητέρας, που παραχώρησε το σώμα και το πνεύμα της στο Άγιο Πνεύμα, κι έτσι από μέσα της ανέτειλε ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, που λάμπει σε όλη την οικουμένη.
Με το να φέρει όμως τον Ήλιο της Δικαιοσύνης σκόρπισε και το σκοτάδι, που για αιώνες επικρατούσε στην οικουμένη και μέσα σε αυτό «
κυριαρχούσε ο άρχων του σκότους, ο Σατανάς. Τώρα όμως με τον ερχομό του Ήλιου της Δικαιοσύνης καταργήθηκαν, νικήθηκαν παντελώς οι φοβεροί δαίμονες, που βασάνιζαν τους ανθρώπους.
Καὶ νῦν
Χαῖρε πύλη μόνη ἣν ὁ Λόγος, διώδευσε μόνος ἡ μοχλούς,
καὶ πύλας ᾍδου Δέσποινα, τῷ τόκῳ σου συντρίψασα,
χαῖρε ἡ θεία εἴσοδος, τῶν σῳζομένων πανύμνητε.
Απλή Σύνταξη
Χαῖρε η μόνη πύλη, ἣν διώδευσε μόνος ὁ Λόγος,
ἡ συντρίψασα μοχλούς καὶ πύλας ᾍδου, Δέσποινα, τῷ τόκῳ σου,
χαῖρε ἡ θεία εἴσοδος τῶν σῳζομένων πανύμνητε.
Μετάφραση
Χαίρε η πύλη, η μόνη από την οποία πέρασε ο λόγος του Θεού.
Εσύ είσαι αυτή που με τον τόκο σου συνέτριψες
τους μοχλούς και τις πύλες του Άδη.
Χαίρε εσύ που έγινες η θύρα από την οποία περνάνε αυτοί που σώζονται.
Σχόλια
Η Παναγία χαιρετίζεται εδώ και ως πύλη, από την οποία πέρασε μόνο ο Κύριος με τη γέννησή Του και κανένας άλλος, και ως θύρα, η οποία έγινε η αιτία να περάσουν από αυτήν όσοι σώζονται.
Την πύλη αυτή ο Χριστός, αν και την πέρασε, την άφησε κλεισμένη και απαραβίαστη στο διηνεκές. Στην υμνολογία της Εκκλησίας μας αναφέρεται σχετικά: «ὁ γὰρ Ἐμμανουήλ φύσεως μὲν πύλας ἤνοιξεν, ὡς φιλάνθρωπος, παρθενίας δὲ κλεῖθρα οὐ διέῤῥηξεν, ὡς Θεός· Χριστός ἐξῆλθε, κατὰ τὸν Προφήτην τὸν λέγοντα· «Αὕτη ἡ πύλη κεκλεισμένη ἔσται, οὐδεὶς οὐ μὴ διέλθῃ δι᾿ αὐτῆς, εἰ μὴ μόνος Κύριος ὁ Θεὸς Ἰσραήλ, ὁ ἔχων τὸ μέγα ἔλεος»)(Ιεζεκ. 44, 1-2). (Παρακλητική). Ο Άγιoς Nικόδημoς διευκρινίζει: «Аυτός πρώτoς και μόνoς την παρθενικήν ανoίξας μήτραν, αρρήτως και υπέρ έννoιαν πάλιν αυτήν κεκλεισμένην εφύλαξεν, όπερ oυδείς άλλoς τεχθείς επoίησε».
