Ερμηνευτικός σχολιασμός της υμνολογίας του Όρθρου της Μεγάλης Τρίτης

ΟΡΘΡΟΣ Μ. ΤΡΙΤΗΣ
(Ο Όρθρος της Μ. Τρίτης τελείται
το απόγευμα της Μ. Δευτέρας)

ΣΥΝΑΞΑΡΙΟΝ

Τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Τρίτῃ,
τῆς τῶν δέκα Παρθένων παραβολῆς,
τῆς ἐκ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου, μνείαν ποιούμεθα.

Στίχοι εἰς τὸν Πάγκαλον Ἰωσὴφ
Τρίτη μεγίστη Παρθένους δέκα φέρει,
Νίκην φερούσας ἀδεκάστου Δεσπότου.

Ἀλλ’ ὦ Νυμφίε Χριστέ,
μετὰ τῶν φρονίμων ἡμᾶς συναρίθμησον Παρθένων,
καὶ τῇ ἐκλεκτῇ σου σύνταξον ποίμνῃ, καὶ ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν.

Ἦχος πλ. δ’
Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός,
καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα,
ἀνάξιος δὲ πάλιν, ὃν εὑρήσει ῥαθυμοῦντα.
Βλέπε οὖν ψυχή μου, μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθής,
ἵνα μῄ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καὶ τῆς βασιλείας ἔξω κλεισθῇς,
ἀλλὰ ἀνάνηψον κράζουσα·
Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός,
διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς.

Ερμηνεία

Η ακολουθία του Νυμφίου είναι στην αρχή της Μ. Εβδομάδας, γιατί έρχεται ο Νυμφίος της εκκλησίας. Το πότε έρχεται είναι άγνωστο, μπορεί την μέρα μπορεί την νύχτα, γι’ αυτό πρέπει να είμαστε ξύπνιοι, να είμαστε «εν εγρηγόρσει», για να τον υποδεχτούμε. Οι μωρές παρθένες έδειξαν αδιαφορία, ενώ οι φρόνιμες σύνεση. Αυτό αφορά όλους μας. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι, όταν έρθει ο Χριστός είτε με βίαιο θάνατο είτε με φυσιολογικό. Πρέπει να έχουμε το απαραίτητο λάδι, την απαραίτητη λαμπάδα, δηλαδή τα καλά μας έργα, που είναι το εισιτήριο για να μπούμε στον νυμφώνα, δηλαδή τον Παράδεισο. Ευτυχισμένος λοιπόν αυτός που γρηγορεί και ανάξιος αυτός που ραθυμεί. Δεν πρέπει να μας πιάσει ο ύπνος, δηλαδή η τεμπελιά και η αδιαφορία, γιατί «η βασιλεία του Θεού βιάζεται και βιασταί αρπάζουσι αυτήν». Και η τιμωρία μας δεν είναι μόνο ότι θα αποκλειστούμε από τον Παράδεισο αλλά θα παραδοθούμε στον θάνατο, γιατί η απομάκρυνση από το Θεό σημαίνει θάνατο. Η προτροπή του υμνογράφου είναι σαφής, σύμφωνα με τους πατέρες της εκκλησίας «ανάνηψον και νήφε εν πάση».

(Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ)
Τὸν Νυμφίον ἀδελφοὶ ἀγαπήσωμεν,
τὰς λαμπάδας ἑαυτῶν εὐτρεπίσωμεν,
ἐν ἀρεταῖς ἐκλάμποντες καὶ πίστει ὀρθῇ,
ἵνα ὡς αἱ φρόνιμοι τοῦ Κυρίου παρθένοι,
ἕτοιμοι εἰσέλθωμεν σὺν αὐτῷ εἰς τοὺς γάμους·
ὁ γὰρ Νυμφίος δῶρον ὡς Θεός
πᾶσι παρέχει τὸν ἄφθαρτον στέφανον.

Ερμηνεία

Ο υμνογράφος υποθέτει ότι ανήκουμε στην τάξη των φρόνιμων παρθένων και απαιτεί ανάλογη συμμόρφωση. Πρώτα αγάπη προς τον Νυμφίο, πράγμα εντελώς απαραίτητο, αλλιώς δεν δικαιολογείται η προσμονή να τον συναντήσουμε, ύστερα έμπρακτη εκδήλωση της αγάπης αυτής με την επίδειξη αρετών, οι οποίες θα είναι αποτέλεσμα ορθής και βαθιάς πίστης. Οι αρετές θα μας κάνουν να είμαστε έτοιμοι, για να εισέλθουμε στην Βασιλεία των Ουρανών, η οποία παρομοιάζεται με την πιο χαρούμενη εκδήλωση του ανθρώπου, τους γάμους. Οι αρετές θα είναι απλώς η ένδειξη της αγάπης μας προς τον Νυμφίο, θα είναι το εισιτήριο με το οποίο θα μπούμε μέσα στην Βασιλεία των Ουρανών, όπου μας περιμένει μια μεγάλη έκπληξη: Να μας φορέσει ο Θεός τον άφθαρτο στέφανο, δηλαδή την αφθαρσία και την αιωνιότητα, η οποία δεν εξαγοράζεται με καμιά αρετή, απλώς είναι δώρο Θεού, γι’ αυτό και είναι ανεκτίμητης αξίας.

Εις τους Αίνους
Ιδιόμελον Ήχος α΄
Ἐν ταῖς λαμπρότησι τῶν Ἁγίων σου
πῶς εἰσελεύσομαι ὁ ἀνάξιος;
ἐὰν γὰρ τολμήσω συνεισελθεῖν εἰς τὸν νυμφῶνα,
ὁ χιτών με ἐλέγχει, ὅτι οὐκ ἔστι τοῦ γάμου
καὶ δέσμιος ἐκβαλοῦμαι ὑπὸ τῶν Ἀγγέλων.
καθάρισον Κύριε τὸν ῥύπον τῆς ψυχῆς μου
καὶ σῶσόν με ὡς φιλάνθρωπος.

Ερμηνεία

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι είμαστε καλεσμένοι σε αυτόν τον δείπνο, την Βασιλεία των Ουρανών, την οποία λαμπρύνουν με την παρουσία τους οι άγιοι. Εγώ ο ανάξιος, λέγει ο υμνογράφος, πώς να τολμήσω να μπω μέσα. Ως καλεσμένος σε αυτό το βασιλικό δείπνο όφειλα να έχω και την κατάλληλη ενδυμασία. Και ενώ οι χιτώνες των αγίων είναι λαμπερές, η δικιά μου είναι ακατάλληλη και λερωμένη. Πώς λοιπόν θα μπω μέσα; Αν τολμήσω οι άγγελοιθα με βάλουν τα δεσμά και θα με πετάξουν έξω, και με το δίκιο τους, αφού δεν έχω την κατάλληλη ενδυμασία. Η μόνη λύση που υπάρχει είναι να καθαρίσω τον ρύπο όχι μόνο της ενδυμασίας μου αλλά και της ψυχής μου. Αυτό όμως μόνο ο φιλάνθρωπος Κύριος μπορεί να το κάνει.

Πώς όμως τελικά έχουμε λερωμένη τη φωλιά, πως έχουμε λερωμένη την στολή και μάλιστα της ψυχής μας. Η ιστορία είναι πολύ παλιά. Μετά την παρακοή οι Πρωτόπλαστοι φόρεσαν «δερματίνους χιτώνας», δηλαδή φθαρτές και λερωμένες ενδυμασίες και κυκλοφορούσαν έτσι καλύπτοντας την γύμνια τους, την οποία δεν την ένιωθαν προ της παρακοής. Θα χρειαστεί να περάσουν πολλά χρόνια, να βαπτιστεί ο Χριστός στον Ιορδάνη, να βαπτιστούμε κι εμείς και έτσι να φορέσουμε και πάλι λευκό χιτώνα, αφού το αγιασμένο νερό του Βαπτίσματος μας καθαρίσει από το Προπατορικό αμάρτημα. Έκτοτε είναι προσωπική ευθύνη του καθενός να κρατάει καθαρή την λευκή του ενδυμασία από τον ρύπο της αμαρτίας του κόσμου. Να γιατί ο υμνογράφος ζητάει από τον Χριστός να καθαρίσει τον ρύπο της ψυχής του, για να τολμήσει να μπει μέσα στον Νυμφώνα, δηλαδή την Βασιλεία των Ουρανών.

Ἦχος πλ. β’
Ὁ Νυμφίος ὁ κάλλει ὡραῖος παρὰ πάντας ἀνθρώπους,
ὁ συγκαλέσας ἡμᾶς πρὸς ἑστίασιν πνευματικὴν τοῦ νυμφῶνός σου,
τὴν δυσείμονά μου μορφήν τῶν πταισμάτων ἀπαμφίασον,
τῇ μεθέξει τῶν παθημάτων σου, καὶ στολὴν δόξης κοσμήσας,
τῆς σῆς ὡραιότητος δαιτυμόνα φαιδρὸν ἀνάδειξον τῆς Βασιλείας σου
ὡς εὔσπλαγχνος.

Ερμηνεία

Ο υμνογράφος επιμένει να αναδείξει την αναξιότητά του για την συμμετοχή του στο πνευματικό συμπόσιο, που τον κάλεσε ο Χριστός, μόνο που εδώ δεν γίνεται σύγκριση με τις ενδυμασίες αλλά με την ομορφιά του Χριστού και την δικιά του ασχήμια. Ο Οικοδεσπότης, που τον προσκαλεί, είναι ο Χριστός, ο οποίος είναι «ὁ κάλλει ὡραῖος Νυμφίος», ο πιο όμορφος γαμπρός από όλους τους γαμπρούς του κόσμου. Σε αυτό το πνευματικό συμπόσιο, που τον κάλεσε ο Οικοδεσπότης, αυτός είναι «στραβομούτσουνος, ασχημομούρης», σαν τον Κουασομόδο του Ουγκώ, πώς να εμφανιστεί. Αυτή η ασχήμια του προσώπου αλλά κυρίως της ψυχής οφείλεται στην επίδραση των αμαρτιών πάνω του.
Η μόνη και πάλι ελπίδα εναπόκειται στον Κύριο, ο οποίος με τα Άγια Πάθη του και το Τίμιο Αίμα του καθαρίζει τις ψυχές και φοράει στην ψυχή την κατάλληλη ενδυμασία, ώστε να συμπεριληφθεί και αυτός ανάμεσα στους συνδαιτημόνες του Οικοδεσπότηκαι να εισέλθει στην Βασιλεία του Θεού.Αυτή η κατάλληλη ενδυμασία, με την οποία ο Χριστός θα τον στολίσει, είναι στολή δόξας που απορρέει από την ωραιότητα του Χριστού. Για να γίνει όμως αυτό, ελπίζει μόνο στην ευσπλαχνία του φιλάνθρωπου Θεού.

Ἰδιόμελον Ἦχος πλ. β’
Δεῦτε πιστοί, ἐπεργασώμεθα προθύμως τῷ Δεσπότῃ·
νέμει γὰρ τοῖς δούλοις τὸν πλοῦτον καὶ ἀναλόγως ἕκαστος πολυπλασιάσωμεν τὸ τῆς χάριτος τάλαντον.
Ὁ μέν σοφίαν κομιείτω, δι’ ἔργων ἀγαθῶν.
Ὁ δὲ λειτουργίαν λαμπρότητος ἐπιτελείτω,
κοινωνείτω δὲ τοῦ λόγου πιστός τῷ ἀμυήτῳ,
καὶ σκορπιζέτω τὸν πλοῦτον πένησιν ἄλλος.
Οὕτω γὰρ τὸ δάνειον πολυπλασιάσομεν
καὶ ὡς οἰκονόμοι πιστοὶ τῆς χάριτος
δεσποτικῆς χαρᾶς ἀξιωθῶμεν.
Αὐτῆς ἡμᾶς καταξίωσον,
Χριστε ὁ Θεός, ὡς φιλάνθρωπος.

Ερμηνεία

Αφού έγινε λόγος για τις αρετές που θα μας επιτρέψουν να μπούμε και πάλι στον Παράδεισο, εδώ γίνεται λόγος για το πώς θα τις αποκτήσουμε. Και βέβαια δεν μπορούμε να έχουμε όλες τις αρετές, γιατί ο Θεός δεν έδωσε όλα τα τάλαντα σε όλους. Άλλος έχει σοφία και κάνει καλά έργα, άλλος κάνει λαμπρές τελετές, άλλος έχει πλούτο και τον σκορπίζει στους φτωχούς κλπ. Ο Θεός είναι αυτός που χαρίζει στον καθένα εκείνα τα τάλαντα που κρίνει αυτός ότι πρέπει να έχει ο κάθε άνθρωπος. Πρέπει να είμαστε πιστοί οικονόμοι της Χάριτος του Θεού. Άρα δεν ευθυνόμαστε εμείς για το πόσα τάλαντα έχει ο καθένας αλλά για την διαχείριση των ταλάντων. Εκείνο που έχει σημασία είναι να τα πολλαπλασιάσουμε και όχι να τα αφήσουμε ανεκμετάλλευτα, όπως ο πονηρός δούλος, που πήρε ένα τάλαντο και δεν το εκμεταλλεύτηκε, γιατί φοβήθηκε να μεν το χάσει, πρόφαση δηλαδή για οκνηρία. Αυτός που είχε δύο τάλαντα και τα έκανε τέσσερα δεν είναι κατώτερος από αυτόν που είχε πέντε και τα έκανε δέκα. Και οι δύο την ίδια πρόοδο έδειξαν, διπλασίασαν το κεφάλαιό τους. Αν εργαστούμε έτσι θα χαρεί ο Δεσπότης Θεός, που είναι και ο δωρεοδότης μας. Αυτήν την χαρά ουμνογράφος παρακαλεί τον Θεό να τον αξιώσει να χαρεί και μαζί με αυτόν να χαρεί και ο Θεός.