Σχόλια στον Λόγο του Οσίου Εφραίμ του Σύρου “Περί Ψαλμού” (Β΄ μέρος)
20 Απριλίου 2022Ο συγγραφέας, αφού απαρίθμησε τις αρετές και τα οφέλη που κατακτά ο άνθρωπος μέσα από την επαφή του με την ψαλμωδία, συνεχίζει με την ανάλυση και την περιγραφή των έργων του Αντιδίκου. Συγκεκριμένα, με μία εισαγωγική επιφωνηματική πρόταση, “Ὢ τῆς. κακῆς. πανουργίας καὶ ἐπινοίας τοῦ Διαβόλου”, εκφράζει τη μεγάλη αγωνία που έχει για την ψυχή του ανθρώπου, καθώς γνωρίζει καλά τα πονηρά τεχνάσματα, τις παγίδες και τις μεθοδεύσεις του Διαβόλου, προκειμένου να παραπλανήσει τον άνθρωπο και να τον οδηγήσει στην απώλεια της σωτηρίας του.
Ο Όσιος έχει συναίσθηση ότι ο πονηρός με επιδέξιους χειρισμούς υποτιμά τη νοημοσύνη, εξαπατά και μεταπείθει τους ανθρώπους να προχωρούν σε κακόβουλες ενέργειες και να τις παρουσιάζουν ως ενάρετες[1]. Σχετικά με αυτό, μπορεί τη μια μέρα να δίνουν την εντύπωση ότι ασχολούνται με την ψαλτική τέχνη και την άλλη να συμμετέχουν σε εορτασικές εκδηλώσεις. Επίσης, σήμερα να θεωρούνται μέσα από τις πράξεις τους ένδοξοι χριστιανοί και εργάτες του Ευαγγελίου του Κυρίου, ενώ αύριο να αποδεικνύονται εθνικοί στο φρόνημα, ειδωλολάτρες και καταπατητές της διδασκαλίας του. Μάλιστα, με το “μη πλανάσθε” προσπαθεί να αποτρέψει οποιαδήποτε πλάνη του ανθρώπου, και για το λόγο αυτό παραθέτει παραδείγματα, προκειμένου να πείσει και να καθοδηγήσει σωστά τους ανθρώπους προς την κατεύθυνση αυτή. Ειδικότερα, αναφέρεται στην Αγία Γραφή, μέσα στην οποία αναγιγνώσκει κανείς ότι δεν μπορεί ο άνθρωπος να υπηρετεί δύο αφέντες, που σημαίνει με άλλα λόγια, ότι δεν μπορεί να ισχυρίζεται, από τη μια πλευρά, ότι υπηρετεί τον Θεό, ενώ ταυτόχρονα από την άλλη με τις ενέργειές του να αποδεικνύει έμπρακτα ότι εξυπηρετεί το θέλημα του Διαβόλου[2]. Επομένως, συνεχίζει ο συγγραφέας, ως αυθεντικοί υπηρέτες του θελήματος του Κυρίου, αυτόν και μόνο θα πρέπει να υπηρετήσουμε, να λατρεύσουμε, να περιμένουμε υπομονετικά, και με αυτόν θα πρέπει να παραμείνουμε συνταγμένοι μέχρι το τέλος της ζωής μας, ενώ σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να υπακούσουμε στον Σατανά. Γιατί, όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ο Όσιος Εφραίμ ο Σύρος και περιγράφει ο Απόστολος Πέτρος με μία παραστατική εικόνα από το ζωικό βασίλειο στην Α΄ Καθολική Επιστολή του, ο Διάβολος, όπως το πεινασμένο λιοντάρι που βρυχάται και με τη φοβερή φωνή του απειλεί και αναζητεί με μανία το θήραμά του να το κατασπαράξει[3], με τον ίδιο τρόπο ενεργεί και σε σχέση με το κατ’ εικόνα πλάσμα του Θεού, το οποίο επιθυμεί διακαώς να το εξαπατήσει και να το κατακρημνίσει στο βάραθρο της κόλασης. Αφού λοιπόν τους παραθέτει παραδείγματα για να τους επιστήσει την προσοχή στον κίνδυνο παραπλάνησης από τον πονηρό, τους παρακινεί να παραμείνουν συστρατευμένοι στον Χριστό, εργαζόμενοι τα έργα του, μένοντας πιστοί στη διδασκαλία του.
Ο συγγραφέας στις δύο τελευταίες παραγράφους επιλέγει να εκφραστεί με τον ίδιο τρόπο. Ειδικότερα, με την παράθεση της άρνησης “μη” από κοινού με την υποτακτική έγκλιση προσπαθεί να συνοψίσει και να εξειδικεύσει τις προτροπές και τις νουθεσίες του, και έτσι να τους αποτρέψει και να τους αποθαρρύνει να στραφούν σε επιζήμιες για την ψυχή τους εκδηλώσεις. Πιο συγκεκριμένα, τους καθοδηγεί να μην εξυμνούν τον Θεό πρόσκαιρα και προσωρινά, και στη συνέχεια να σπαταλούν τον εαυτό τους σε άσκοπες, ανούσιες και μάταιες εορταστικές εκδηλώσεις ευθυμίας και γέλιου. Εκτός από αυτό, να μη δίνουν την εντύπωση ότι μετανοούν για τις αμαρτίες τους, τη μια στιγμή, και την άλλη να συναινούν με τις πράξεις τους στην απώλεια της ψυχής τους. Να μην αναγιγνώσκουν τους ιερούς ύμνους και ψαλμούς της εκκλησίας μας τον παρόντα χρόνο, και αύριο να ακολουθούν τις επιταγές του πονηρού. Να μην αποδειχτούν εγκρατείς τώρα και στη συνέχεια κατάπτυστοι και το περίγελο όλων. Είναι αξιοσημείωτο μάλιστα, ότι τους συμβουλεύει να φροντίσουν να εκμεταλλευτούν το χρόνο με τον πιο ωφέλιμο τρόπο για την ψυχή τους, όπως το παράδειγμα του καλού γεωργού[4], ο οποίος φρόντιζε να εκμεταλλεύεται το χωράφι του και να περιφρουρεί τον κόπο του, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να σπαταλήσει κανείς το χρόνο που του παραχωρεί ο Θεός για τη σωτηρία του, διασκεδάζοντας και διασκεδαζόμενος.
Στην τελευταία παράγραφο, ο Όσιος αναφέρεται στην πεμπτουσία του νοήματος της ζωής του ανθρώπου, που δεν είναι άλλη από την κατάκτηση των αγαθών της αιώνιας ζωής, κατά κύριο λόγο, μέσω της νηστείας, της αγρυπνίας, της συνεχής κάμψης των γονάτων, και κατ΄ανάλογο τρόπο, με την ενασχόληση με την ψαλτική τέχνη. Γιατί τα πνευματικά αυτά εφόδια οδηγούν τον άνθρωπο στην αληθινή, αιώνια ζωή, χαρμονή, ψυχική απόλαυση και ξεκούραση. Στο τέλος του λόγου του προτρέπει την επιλογή της σιωπής έναντι των επιζήμιων λόγων, την οποία θεμελιώνει στην πολύ σημαντική διαπίστωση, ότι οι κοσμικοί λόγοι απομακρύνουν τον άνθρωπο από τη σκέψη περί Θεού και την επικοινωνία μαζί του.
Ως κατακλείδα, ο λόγος “Περί Ψαλμού” του Οσίου Εφραίμ του Σύρου αποτελεί ένα εγκώμιο στην ψαλτική τέχνη, μέσω του οποίου εκφράζει τον ιερό πόθο του για την πνευματική ολοκλήρωση και τη σωτηρία της ψυχής του ανθρώπου. Διδάσκει ότι η ειρήνη και η πραότητα της ψυχής θα πρέπει να είναι η επιδίωξη του ανθρώπου, αγαθά που κερδίζει κανείς με την ανάγνωση και ακρόαση των θείων λόγων, με τα ψαλμικά αναγνώσματα, τους ύμνους, και τις πνευματικές ωδές. Πρόκειται για ένα πολύ επίκαιρο θέμα, καθώς σήμερα στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου κυριαρχούν, σε άκρατο βαθμό, ο ευδαιμονισμός, η ελευθεριότητα των ηθών και η απομάκρυνση από τον Θεό. Τέλος, συνάγεται το συμπέρασμα, ότι η πνευματική ανάταση, η εσωτερική πλήρωση, η ψυχική πληρότητα και η επικοινωνία με τον Θεό, θα ήταν απραγματοποίητα χωρίς τη συνδρομή της βυζαντινής μουσικής. Δικαίως θεωρείται προστάτης των ψαλτών.
