Προσβάσιμη σελίδα

Ερμηνεία στα Κοντάκια και τους Οίκους του Πεντηκοσταρίου

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=341183)

Α΄ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Κοντάκιον  Ἦχος πλ. δ’

Εἰ καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθες ἀθάνατε

ἀλλὰ τοῦ Ἄδου καθεῖλες τὴν δύναμιν,

καὶ ἀνέστης ὡς νικητής, Χριστὲ ὁ Θεός,

γυναιξὶ Μυροφόροις φθεγξάμενος, Χαίρετε,

καὶ τος σος Ἀποστόλοις εἰρήνην δωρούμενος

ὁ τος πεσοῦσι παρέχων ἀνάστασιν.

Μετάφραση

Αν και κατέβηκες στον τάφο, παρόλο ότι είσαι αθάνατος

Όμως κατέλυσες την δύναμη του Άδη και

αναστήθηκες ως νικητής του θανάτου, Χριστέ, εσύ που είσαι ο Θεός μας,

αφού προσφώνησες στις γυναίκες τις Μυροφόρες το «Χαίρετε»

και έδωσες ως δώρο στους Αποστόλους την ειρήνη,

εσύ που δίνεις την ανάσταση σε αυτούς που είναι σε πτώση.

Ερμηνευτικά Σχόλια

Πολύ περιληπτική αναφορά σε τέσσερα σημεία σχετικά με την εορτή: α) Κατέβηκε σε τάφο αλλά ως αθάνατος που ήταν νίκησε τη δύναμη του Άδου β) αναστήθηκε ως νικητής του θανάτου. Παράλληλα αναφέρεται γ) στις Μυροφόρες, στις οποίες απηύθυνε το χαιρετισμό της χαράς «χαίρετε», και δ) στους αποστόλους που τους δώρισε την ειρήνη του Θεού. Μέχρι τώρα δεν μας είπε ποιος τα κάνει αυτά παρά μόνο στο τέλος χωρίς πάλι να αναφέρεται ονομαστικώς. Πρόκειται για τον Κύριο, ο οποίος είναι ο μόνος που βοηθάει να σηκωθεί αυτόν που πέφτει. Αυτό εξάλλου είναι και το νόημα της Ανάστασης: Ήρθε να βοηθήσει τον «πεπτωκότα» άνθρωπο, να τον στήσει στα πόδια του και να τον αναστήσει.

Ὁ Οἶκος

Τὸν πρὸ ἠλίου Ἥλιον δύναντα ποτὲ ἐν τάφῳ,

προέφθασαν πρὸς ὄρθρον, ἐκζητοῦσαι ὡς ἡμέραν,

Μυροφόροι κόραι, καὶ πρὸς ἀλλήλας ἐβόων,

Ὦ φίλαι, δεῦτε τος ἀρώμασιν ὑπαλείψωμεν

Σῶμα ζωηφόρον καὶ τεθαμμένον σάρκα ἀνιστώσαν

τὸν παραπεσόντα Ἀδὰμ κείμενον ἐν τῷ μνήματι,

ἄγωμεν, σπεύσωμεν, ὥσπερ οἱ Μάγοι, καὶ προσκυνήσωμεν

καὶ προσκομίσωμεν τὰ μύρα ὡς δῶρα τῶ μὴ ἐν σπαργάνοις,

ἀλλ’ ἐν σινδόνι ἐνειλημένω, καὶ κλαύσωμεν, καὶ κράξωμεν,

Ὧ Δέσποτα ἐξεγέρθητι, ὁ τοὶς πεσοῦσι παρέχων ἀνάστασιν.

Μετάφραση

Αυτόν που ήταν Ήλιος πριν από τον ήλιο

και βυθίστηκε κάποτε μέσα σε τάφο θέλησαν να τον συναντήσουν

τον Όρθρο οι Μυροφόρες κοπέλες αναζητώντας τον

σαν την μέρα και μεταξύ τους έλεγαν:

Αγαπημένες μου, εμπρός ας αλείψουμε με αρώματα

ένα Σώμα θαμμένο αλλά ζωηφόρο,

ένα θνητό που ανέστησε τον Αδάμ,

που έπεσε και βρίσκεται τώρα σε μνήμα.

Ελάτε ας βιαστούμε, όπως οι Μάγοι,

και ας το προσκυνήσουμε και ας του προσφέρουμε τα μύρα μας ως δώρα σε αυτόν που τυλίχτηκε όχι με σπάργανα στη γέννα του

αλλά με νεκρικό σεντόνι και ας κλάψουμε και ας φωνάξουμε:

Δεσπότη μας, αναστήσου εσύ που παρέχεις

την ανάσταση σε αυτούς που έπεσαν.

Ερμηνευτικά Σχόλια

Η αναφορά στα γεγονότα της εορτής είναι εκτενέστερη, όπως αντιλαμβανόμαστε. Περιέχει περισσότερες λεπτομέρειες αλλά προτροπές για μια συμπεριφορά ανάλογη των περιστάσεων.

Ξεκινάει με μια πολύ δυνατή και παράλληλα ποιητική εικόνα: Οι Μυροφόρες ήρθαν πρωί πρωί και αναζητούσαν στον τάφο τον Κύριο, ο οποίος, χωρίς να το ξέρουν, ήταν ο Ήλιος που υπήρξε πριν από τον δικό μας ήλιο. Είναι αυτός, που φέρνει την ημέρα, και που μπόρεσε, παρόλα αυτά, να κρυφτεί προσωρινά σε έναν τάφο.

Από εκεί και μετά ξεκινάει ένας χείμαρρος προτροπών συνδέοντας αντιφατικά πράγματα. Μυροφόρες γινόμαστε και εμείς, και οι προτροπές που βάζει ο συνθέτης του οίκου στις Μυροφόρες, αφορούν και εμάς όλους τους πιστούς σε εκδηλώσεις λατρείας με το να αλείψουμε με αρώματα το νεκρό αλλά «ζωηφόρο» σώμα του Κυρίου και μια ανθρώπινη σάρκα που κείται βεβαίως μέσα στο μνήμα αλλά που σήκωσε τον Αδάμ από την πτώση του. Ο συνθέτης μας βιάζει να σπεύσουμε και να προσκομίσουμε, όπως οι Μάγοι, δώρα, σε ένα μωρό τυλιγμένο όχι σε σπάργανα αλλά σε νεκρικό σεντόνι, όπως εικονίζεται στην εικόνα της Γέννησης του Χριστού. Μας προτρέπει με κλάματα να φωνάξουμε στον Δεσπότη Χριστό να εγερθεί, γιατί αυτός είναι εκείνος που σηκώνει αυτούς που πέφτουν χαμηλά και τους παρέχει την ανάσταση.

Doubting Thomas puts his finger in the wounds of the Risen Christ. Detail of ivory diptych.

Β΄ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΣΧΑ (ΤΟΥ ΘΩΜΑ)

Κοντάκιον  Ἦχος πλ. δ’

Τῇ φιλοπράγμονι δεξιᾷ, τὴν ζωοπάροχόν σου πλευράν,

ὁ Θωμᾶς ἐξηρεύνησε Χριστὲ ὁ Θεός·

συγκεκλεισμένων γὰρ τῶν θυρῶν ὡς εἰσῆλθες,

σὺν τοῖς λοιποῖς Ἀποστόλοις ἐβόα σοι·

Κύριος ὑπάρχεις καὶ Θεός μου.

Μετάφραση

Ο Θωμάς θέλησε να εξερευνήσει με το φιλοπερίεργο δεξιό του χέρι

την πλευρά σου, Χριστέ, που είσαι ο Θεός μας,

την πλευρά σου, που παρέχει ζωή στους ανθρώπους.

Ενώ δηλαδή οι πόρτες ήταν κλειστές,

μπήκες μέσα στους υπόλοιπους μαθητές και ο Θωμάς αναφώνησε:

«Εσύ είσαι για μένα ο Κύριός μου και ο Θεός μου».

Ερμηνευτικά Σχόλια

Το γεγονός της ψηλάφησης της πλευράς του Κυρίου από τον απόστολο Θωμά δίνεται με δυο πινελιές χαρακτηριστικές. Η δεξιά του αποστόλου Θωμά χαρακτηρίζεται ως «φιλοπράγμων» με την έννοια ότι ο απόστολος ψάχνει και ερευνά τα πράγματα και δεν θέλει να δέχεται τα πράγματα αβασάνιστα. Ακόμη και στους άλλους μαθητές δεν φοβάται να πει ότι μόνο αν «εξευρενήσει» την πλευράν του Κυρίου, μόνο τότε θα πιστέψει. Αυτά τα είπε απόντος του Κυρίου, όταν όμως παρουσιάστηκε μπροστά του ο Κύριος, ο οποίος δεν αρνήθηκε να του προσφέρει την «ζωοπάροχόν» του πλευρά για έρευνα, τότε αρκέστηκε στην διαβεβαίωση του Κυρίου, πείστηκε στον λόγο του Κυρίου και όχι στην εμπειρία των χεριών του και αναφώνησε « ο Κύριός μου και ο Θεός μου».

Η πλευρά του Κυρίου χαρακτηρίζεται «ζωοπάροχος» , γιατί από την πλευρά του έρευσε αίμα, το αίμα της Καινής Διαθήκης. Με το αίμα αυτό υπόγραψε όλες τις υποσχέσεις του ο Κύριος προς αυτούς που θα τον πιστέψουν. Σε μια εικόνα Σταύρωσης του Κυρίου υπάρχει κάποιος άγγελος, ο οποίος κρατά το δισκοπότηρο και το γεμίζει από το αίμα που έτρεξε από την πλευρά του Κυρίου κατά την Σταύρωση. Είναι αυτό το αίμα του Κυρίου που δίνεται στους πιστούς σε κάθε Θεία Ευχαριστία και το οποίο «παρέχει ζωήν αθάνατον».

Ὁ Οἶκος

Τίς ἐφύλαξε τὴν τοῦ Μαθητοῦ παλάμην τότε ἀχώνευτον,

ὅτε τῇ πυρίνῃ πλευρᾷ προσῆλθε τοῦ Κυρίου;

τίς ἔδωκε ταύτῃ τόλμαν, καὶ ἴσχυσε ψηλαφῆσαι φλόγεον ὀστοῦν,

πάντως ἡ ψηλαφηθεῖσα· εἰ μὴ γὰρ ἡ πλευρὰ δύναμιν ἐχορήγησε πηλίνῃ δεξιᾷ, πῶς εἶχε ψηλαφῆσαι παθήματα, σαλεύσαντα τὰ ἄνω καὶ τὰ κάτω; Αὕτη ἡ χάρις Θωμᾷ ἐδόθη, ταύτην ψηλαφῆσαι,

Χριστῷ δὲ ἐκβοῆσαι· Κύριος ὑπάρχεις καὶ Θεός μου.

Μετάφραση

Ποιος κράτησε άκαυτη την παλάμη του Μαθητή,

όταν πλησίασε στην πύρινη πλευρά του Κυρίου;

Ποιος της έδωσε την τόλμη και μπόρεσε να ψηλαφήσει φλογερό κόκαλο; ασφαλώς αυτή που ψηλαφήθηκε. Γιατί, αν η πλευρά δεν έδινε δύναμη στην πήλινη δεξιά, πώς μπόρεσε να ψηλαφήσει παθήματα που εξαιτίας τους σείστηκαν τα πάνω και τα κάτω; Αυτή η χάρη δόθηκε στον Θωμά, αυτήν την πλευρά να ψηλαφήσει και στο Χριστό να βροντοφωνάξει: Εσύ είσαι ο Κύριος και ο Θεός μου.

Σχόλιο

Δύο πράγματα πρωταγωνιστούν στη γεμάτη απορίες σκέψη του υμνωδού: Η παλάμη του αποστόλου Θωμά και η πλευρά του Κυρίου. Η διαφορά τεράστια: η παλάμη πήλινη και η πλευρά πύρινη, φλογερή. Η πρώτη απορία είναι πώς δεν χώνεψε η πήλινη παλάμη του αποστόλου από την πύρινη πλευρά και τα φλογερά οστά του Κυρίου. Την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο υμνωδός, όταν λέει ότι δεν μπορεί να γίνει αλλιώς παρά η ίδια η πύρινη πλευρά να έδωσε την δύναμη στην πήλινη παλάμη και δεν «χώνεψε», δεν έλιωσε. Πώς λοιπόν είναι δυνατό να ψηλαφήσει η πήλινη δεξιά την πύρινη πλευρά, αυτή που δέχτηκε παθήματα και εξαιτίας αυτών σείστηκε ο ουρανός και η γη, και ήρθαν τα πάνω και τα κάτω. Μια τέτοια χάρη, να ψηλαφήσει δηλαδή αυτήν την πλευρά, μόνο στο απόστολο Θωμά δόθηκε γι αυτό και αναφωνεί: Εσύ είσαι ο Κύριός μου και ο Θεός μου.

 

(Συνεχίζεται)

Πρόσφατες
δημοσιεύσεις
Λόγος και Μέλος: Άρθρο Μαρκέλλου Πιράρ «Έτσι ψάλανε οι παππούδες»
Λόγος και Μέλος: Άρθρο Θωμά Αποστολόπουλου «Δέκα λεπτομέρειες για τη βυζαντινή μουσική»
Μνήμη Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή: σκαπανέας, διασώστης, κιβωτός
«Το ευ ζην μου εδίδαξε ο Λυκούργος Αγγελόπουλος»
«Θα ανοίξω το στόμα της ψυχής μου και θα γεμίσει από Άγιο Πνεύμα»