Μέγας Κωνσταντίνος. Αγιότητα μέσα από τις μυλόπετρες της ιστορίας

Τον τίτλο «Μέγας» επεφύλαξε η ιστορία για ελάχιστους ανθρώπους. Η απονομή αυτού του όρου δεν προέρχεται από κάποια κέντρα εξουσίας. Τον τίτλο αυτό τον απονέμει η ιστορία όταν αφουγκράζεται τους λαούς. Εκείνοι είναι που διαπιστώνουν πως η παρουσία του ενός, του ξεχωριστού, του φωτισμένου ηγέτη, αλλάζει την πορεία και τη μοίρα τους. Αυτόν αναγνωρίζουν και αυτού τη μνήμη μεταφέρουν στις επόμενες γενιές. Αυτό κάνουμε κι εμείς σήμερα.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Είναι ο ηγέτης εκείνος που συγκεντρώνει τρία στοιχεία, ο συνδυασμός των οποίων αποβαίνει καθοριστικός:

Πρώτο στοιχείο, τα προσωπικά του χαρίσματα. Όντως, ο Μέγας Κωνσταντίνος υπήρξε ένας χαρισματικός άνθρωπος, και μάλιστα, ένας από εκείνους που έχουν τις ψυχικές και πνευματικές τους δυνάμεις σε μια απόλυτη ισορροπία. Η καταγραφή των γεγονότων μάς επιτρέπει να ξέρουμε πολλά γι΄ αυτόν, ώστε να εκτιμήσουμε τη  προσωπικότητα του. Όλες οι μάχες που έδωσε με τους διαδόχους του αυτοκράτορα Διοκλητιανού ανέδειξαν την γενναιότητα του, συγχρόνως όμως και την ευστροφία του. Οι στρατιωτικές του επιλογές υπήρξαν πάντοτε μελετημένες, η επιλογή του χρόνου της μάχης ιδεώδης, η εξέταση του αντιπάλου λεπτομερής.

Η στρατιωτική τους οξυδέρκεια συνδυάστηκε με ένα απαραίτητο προσόν των μεγάλων ηγετών. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήξερε να εμπνέει. Τα στρατεύματα που διοίκησε από την αρχή της σταδιοδρομίας του μέχρι τέλους της ζωής του, ήταν αφοσιωμένα στο πρόσωπό του, τόσο, ώστε οι ιστορικοί της εποχής να αναφέρουν πως εκείνος μαχόταν για ένα μεγάλο στόχο, οι στρατιώτες του όμως μάχονταν για εκείνον, τον ηγέτη τους.

Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί κάτι ακόμη: Το όραμά του. Ο Μέγας Κωνσταντίνος δεν αγωνίστηκε για να εδραιώσει απλώς την προσωπική του εξουσία. Αντίθετα, ξεπέρασε τις προσωπικές του φιλοδοξίες και οραματίστηκε ένα άλλον κόσμο, καλύτερο, ημερότερα, φωτεινότερο, σε σύγκριση με την βυθισμένη στην κτηνωδία και τη διαφθορά ρωμαϊκή εξουσία. Και όταν έφτασε στο απόγειο της δόξας του, και όταν έγινε όντως ο νέος κοσμοκράτορας, κι όταν ανέβηκε εκεί όπου οι ηγέτες της ιστορίας παραδίδονται στην αλαζονεία και απαιτούν να προσκυνούνται ως θεοί, εκείνος παραμέρισε και ανέδειξε έναν Άλλον μεγάλο ηγέτη, όχι μόνον του καιρού του, αλλά όλων των αιώνων. Έναν ηγέτη ταπεινό και πράο. Ναι, αδελφοί μου! Στο κολοφώνα της δόξης του, ο Μέγας Κωνσταντίνος αποτραβήχτηκε σε δεύτερο πλάνο και γονατισμένος παρουσίασε στον κόσμο τον Ναζωραίο Χριστό, ως πρόσωπο ζωντανό αλλά και ως σύμβολο ενός νέου πολιτισμού, βασισμένου στην δικαιοσύνη, την αγάπη και την συγχωριτικότητα.

Το προσωπικό του όραμα εκείνης της νύχτας, με τον Σταυρό να πλημμυρίζει τον ουρανό, το έκανε πρώτα οδηγό της ψυχής του. Το «Εν Τούτω Νίκα», που είδε στον αιθέρα, το είπε πρώτα στον εαυτό του. Με τις τρείς αυτές λέξεις νίκησε την έπαρση των ηγετών όλη της ιστορίας, με τις τρεις αυτές λέξεις υποβίβασε τον εαυτό του στο επίπεδο ενός στρατιώτη που υπηρετεί ένα  άλλον, μεγαλειώδη, παγκόσμιο και αιώνιο σκοπό: Την Βασιλεία του Θεού επί γης. Ο Μέγας Κωνσταντίνος μας παρουσιάζει τον Χριστό ως τον μόνο δρόμο προς την νίκη εναντίον της φρίκης  της ιστορίας και του σκότους των ανθρωπίνων παθών. Απόδειξη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία που εκείνος ίδρυσε. Μια αυτοκρατορία, που για πάνω από χίλια χρόνια, συμπορεύτηκε με την Εκκλησία του Χριστού και έδωσε στον κόσμο έναν υπέροχο πολιτισμό, που ζει μέχρι σήμερα.

Αυτός ήταν  Μέγας  Κωνσταντίνος, του οποίου η προσωπικότητα χαρακτηρίζεται από ένα δεύτερο, απαραίτητο στοιχείο για την απονομή του τίτλου «Μέγας». Ποιο είναι αυτό;  Η δυνατότητά του να αφουγκράζεται τα μηνύματα της εποχής του και να κατευθύνει τις συγκυρίες. Ο μεγάλος αυτός ηγέτης γεννιέται και ζει εν μέσω συνταρακτικών αλλαγών: Ο ρωμαίικος κόσμος, αν και διατηρούσε την στρατιωτική του ισχύ, είχε ήδη καταρρεύσει υπό το βάρος μιας ολοκληρωτικής κατάπτωσης αξιών, ιδανικών και δικαιοσύνης. Η ανθρώπινη αξία είχε εκμηδενιστεί. Δούλοι, γυναίκες παιδιά, αποτελούσαν πράγματα. Όσα σήμερα μας σοκάρουν και μας εξοργίζουν, ήταν τότε τα αυτονόητα και μάλιστα νόμιμα. Η ανθρώπινη ζωή ήταν φτηνή, πάμφθηνη. Τα αρχαία είδωλα είχαν από καιρό «βουβαθεί». Η προοπτική ενός νέου ξεκινήματος της ανθρωπότητας δεν φαινόταν πουθενά. Ο Μέγας Κωνσταντίνος είναι η ελπίδα του καιρού του, είναι και αυτός που αντιλαμβάνεται τα μηνύματα του καιρού του. Και ως Μέγας, αποφασίζει να γίνει κυρίαρχος των γεγονότων, να ανοίξει δρόμο, να δώσει διέξοδο, να απαντήσει στην απελπισία και να προσφέρει στην ανθρωπότητα της εποχής του την ελπίδα.

Υπάρχει και ένα τρίτο στοιχείο, απαραίτητο για την απονομή του τίτλου «Μέγας». Ένα στοιχείο που για μας του Χριστιανούς είναι το πρώτο και το κύριο: Η πρόνοια του Θεού. Του Θεού που μας απέδειξε πως βρίσκεται διαρκώς κοντά στην ανθρωπότητα, του Κυρίου των δυνάμεων που αναζητά διαρκώς τους ανθρώπους που θα διευκολύνουν το λυτρωτικό Του έργο. Ναι, Αυτός είναι που προίκισε τον Μέγα Κωνσταντίνο με όλα αυτά τα χαρίσματα. Αυτός είναι που τον κάλεσε να αλλάξει τον κόσμο. Για την ιστορία, ο Κωνσταντίνος είναι ο μέγας ηγέτης. Για την εκκλησία μας όμως είναι εκείνος ου είπε το μεγάλο «Ναι» σε μια θεία πρόσκληση. Είναι ο Άγιος που στρατεύεται σε μια θεία αποστολή και υποτάσσει τα χαρίσματα και τις προσωπικές του φιλοδοξίες στον Κύριο της αγάπης.

Η ιστορία ξεχνά πολλούς και πολλά. Συχνά επαναλαμβάνεται. Άλλοτε εκδικείται. Ο Μέγας Κωνσταντίνος όμως δεν κινδυνεύει, ούτε να λησμονηθεί, ούτε να αμαυρωθεί, κάτι άλλωστε που επεχείρησαν πολλοί μέσα στους αιώνες. Δεν τα κατάφεραν. Γιατί άραγε; Διότι επέλεξε να φωτιστεί και να λάμψει, όχι από τη δόξα των στρατιωτικών και πολιτικών του κατορθωμάτων, αλλά από την ένωση με το άκτιστο φως του «εν τούτω νίκα». Αυτό το φως βρίσκεται πίσω από την έμπνευσή του να ιδρύσει την Βασιλεύουσα. Αυτό το φως βρίσκεται πίσω από το διάταγμα των Μεδιολάνων για την ανεξιθρησκία. Αυτό το φως βρίσκεται πίσω από τον εξανθρωπισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που έγινε το υπόβαθρο του Δυτικού Πολιτισμού.

Όλα τα παραπάνω δεν αίρουν την ιστορική πραγματικότητα, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τις υψηλοτάτες βαθμίδες εξουσίας, όπως αυτή της Ρωμαϊκής –και αργότερα- Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μια πραγματικότητα συγκρουσιακή, που συχνά κινείται στα όρια και της πιο στοιχειώδους ηθικής, που διαρκώς ρέπει, άλλοτε προς τον κυνισμό και άλλοτε προς την αχαλίνωτη αρχομανία. Υπάρχει αλήθεια χώρο για αγιότητα στους διάδρομους και στις αίθουσες συνεδριάσεων των κέντρων εξουσίας; Στην άβυσσο και το έρεβος του ανθρώπινου ανταγωνισμού, μπορεί να εισχωρήσει ικτίδα ακτίστου φωτός; Ανάμεσα στις μυλόπετρες της ιστορίας  μπορεί να επιζήσει ο αγνός μίσχος της καλοσύνης και της συμπόνιας;

Όχι ο ρομαντισμός, όχι η γραφικότητα, όχι η τάση του ανθρώπου προς την ουτοπία, αλλά η στοιχειώδης συνέπεια στην πίστη μας, μας υποχρεώνει να απαντήσουμε με ένα μεγάλο ΝΑΙ.

Κάθε Άδης έχει χώρο για Ανάσταση. Κι αν στην εικόνα της καθόδου στον Άδη, ο Χριστός ανασύρει τον εξουθενωμένο Αδάμ, ίσως σε μια άλλη εικόνα της καθόδου στα υπόγεια εργαστήρια των πονηρών ανθρώπων που διαφεντεύουν τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων,  ο Κύριος μας να ανασύρει μια άλλη μορφή, εστεμμένη αλλά παρόμοια εξουθενωμένη. Τη μορφή του πρώτου Αυτοκράτορα της Νέας Ρώμης. Εκείνου που, πίσω από χλαμύδες και σκήπτρα βίωσε οπωσδήποτε ίδιες συγκρούσεις και πτώσεις με εκείνες του κάθε ασκητή και του κάθε μάρτυρα, εντασσόμενος στην χορεία όλων εκείνων που τελικά διέβησαν, όχι μια γέφυρα εγκόσμια, όπως η Μουλβία, αλλά μια άλλη, γέφυρα πνευματική, από τη συντριβή και την μετάνοια στην Ανάσταση και την αγιότητα.