Σχέση του ατόμου με την πόλη οντολογικά και αξιολογικά κατά τον Αριστοτέλη

Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=340611

Η πόλη προηγείται του ατόμου και οντολογικά, διότι αυτή είναι το τέλος, η τελική κατάληξη και ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνιών, οικογένειας και κώμης, και αξιολογικά , γιατί μόνο η πόλη είναι αυτάρκης με όλες τις ευκαιρίες που δίνει στον άνθρωπο, οι οποίοι χωρίς αυτές δεν μπορούν να ολοκληρωθούν και η καταστροφή του όλου θα επέφερε και τη καταστροφή του μέρους.

Ο «άπολις» παραμερίζεται

Ο Αριστοτέλης όμως είναι όχι μόνο αυστηρός αλλά και σκληρός για τον άνθρωπο οποίος δεν θέλει να συμμετάσχει σε αυτήν την πολιτική της πόλης. Όποιος δεν ζει μέσα στην κοινωνία, η οποία απαιτεί περιορισμό της απόλυτης ελευθερίας μας και προσαρμογή στους νόμους και τους κανόνες της κοινωνικής συμβίωσης, όποιος δεν έκανε αυτές τις μικρές θυσίες για να κερδίσει τα αγαθά της κοινωνικής συμβίωσης, δεν μπορεί να σέβεται, να εκτιμά, να πονά το συνάνθρωπό του, έχει άγριες, εχθρικές διαθέσεις και προξενεί πολέμους. Το ίδιο άκαρδο και σκληρό θεωρούσαν τους γονείς που δεν είχαν παιδιά στον πόλεμο, γι’ αυτό και για την ανάληψη ενός δημοσίου αξιώματος έβαζαν ως βασική προϋπόθεση να έχουν παιδιά, γιατί έτσι θα είχαν περισσότερη κατανόηση στην άσκηση αυτού του δημοσίου αξιώματος.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του πολίτη

Ο Αριστοτέλης όμως πριν καθορίσει τη φύση και τα χαρακτηριστικά της πόλης, θέλει να ερευνήσει πρώτα τι είναι πολίτης. Ο Αριστοτέλης, επειδή υπάρχει διαφωνία ως προς το τι είναι πόλη, εξετάζει πρώτα τι είναι πολίτης, δηλαδή εξετάζοντας τα μέρη ενός συνόλου θα βγάλει και τα σχετικά συμπεράσματα για το τι είναι πόλη. Ο πολίτης έχει άμεση σχέση με το πολίτευμα της πόλης, που επικρατεί μέσα σ΄ αυτήν, γιατί αυτή είναι εκείνη που τον διαμορφώνει, όπως υποστηρίζει και ο Πλάτωνας: «Η πολιτεία, λέγει, ανατρέφει ανθρώπους, η μεν καλή καλούς, η δε κακή κακούς». Αλλά ενώ ο πολίτης σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα θεωρείται πολίτης, σε ένα ολιγαρχικό δεν θεωρείται. Συνεπώς ο δημοκρατικός πολίτης συγκεντρώνει προϋποθέσεις που δεν τις έχει ο ολιγαρχικός.

Οι απαιτούμενες προϋποθέσεις του πολίτη μιας πόλης

Οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για να είναι κάποιος πολίτης είναι η συμμετοχή του στη δικαστική και νομοθετική εξουσία και στα δημόσια αξιώματα. Στην άμεση δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας οι πολίτες συμμετείχαν ενεργά στην πολιτική ζωή της πόλης και στην εκκλησία του δήμου και στη βουλή και στην Ηλιαία και στα άλλα αξιώματα, για την κατάληψη των οποίων αρκούσε ο κλήρος και μόνο για το αξίωμα του στρατηγού απαιτούνταν ψηφοφορία. Μόνο ένας τέτοιος άνθρωπος μπορούσε να χαρακτηριστεί πολίτης. Σήμερα βέβαια έχουμε αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τα περισσότερα και σημαντικότερα αξιώματα τα καταλαμβάνουν οι εκλεγμένοι του λαού.

Η απαραίτητη προϋπόθεση της πόλης

Απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρχει πόλη είναι να έχει εκείνο τον ικανό αριθμό πολιτών ώστε αυτός να μπορεί να την εξασφαλίσει την αυτάρκεια χωρίς την οποία δεν μπορεί να επιτευχθεί η ευδαιμονία της πόλης. Αυτός ο αριθμός για τον Αριστοτέλη είναι από τρεις έως πέντε χιλιάδες, γιατί πιο κάτω δεν μπορεί η πόλη να αναπτύξει όλες τις δραστηριότητες, πολιτικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές, δικαστικές, εκπαιδευτικές κλπ για να μπορεί με αυτές να ολοκληρωθεί ο άνθρωπος, αλλά ούτε και πιο πάνω, γιατί τότε οι πολίτες δεν θα μπορούν να συγκεντρώνονται, για να συζητούν και να παίρνουν οι ίδιοι τις αποφάσεις που αφορούν τον ίδιο τους τον εαυτό, και γενικότερα δεν μπορεί να λειτουργήσει η άμεση δημοκρατία.

Πολιτεύματα ορθά και οι παρεκκλίσεις τους

Η παρατήρηση αυτή μας οδηγεί στο ερώτημα αν όλα τα πολιτεύματα είναι ορθά και ποιο πολίτευμα βοηθάει τον άνθρωπο να φτάσει στην τελείωσή του. Εφόσον την εξουσία την ασκούν ή ένα άτομο ή λίγα ή το σύνολο των πολιτών, άρα τρεις είναι και οι μορφές των πολιτευμάτων. Το κριτήριο αυτό είναι αριθμητικό και είναι όλες οι δυνατές μορφές που μπορεί να πάρει μια πολιτεία. Το ιδιαίτερο στον Αριστοτέλη είναι ότι δεν έχει σημασία πόσοι ασκούν την εξουσία αλλά αν την ασκούν ορθά, γι’ αυτό πιο κάτω θα υποστηρίξει ότι και τα τρία αυτά πολιτεύματα μπορούν να είναι ορθά.

(Συνεχίζεται)