Η ηθική κατά τον Αριστοτέλη

18 Ιουνίου 2022

Η αρχαία ελληνική σκέψη στηρίζεται στη γνώση, τη λογική και τον ορθό λόγο. Ο Πλάτωνας, ως γνήσιος εκφραστής της αρχαίας ελληνικής σκέψης, είναι εκείνος που στηρίζεται στον ορθό λόγο και τη λογική κυρίως όμως ο Αριστοτέλης. Για τον Αριστοτέλη δεν υπάρχει αντικείμενο, χώρος αυτού του φυσικού κόσμου που να μην τον εξετάζει με συστηματικό και επιστημονικό τρόπο. Δεν υπάρχει χώρος να γίνει λόγος για το βίο του Αριστοτέλη, απλώς θα κάνουμε μια απλή υπόμνηση για κάποια έργα του και για τη μεγάλη του συμβολή στην ίδρυση πολλών επιστημών.

 

Από τα συγγράμματα του Αριστοτέλη λίγα, μόνο το ένα τρίτο, διασώθηκαν.

Τα σωζόμενα έργα χωρίζονται σε:

1.Λογική, ή «ΟΡΓΑΝΟΝ» η οποία περιλαμβάνει τα έργα: Κατηγορίαι, Περί ερμηνείας, Αναλυτικά πρότερα,  Αναλυτικά ύστερα, Τυπικά και Περί σοφιστικών ελέγχων.

2) Φυσικά, που περιλαμβάνουν τις πραγματείες: Φυσικής ακροάσεως, Περί ουρανού, Περί γενέσεως και φθοράς, Μετεωρολογικά, Περί ψυχής, κλπ

3) Τα μετά τα Φυσικά, περιλαμβάνοντας δεκατέσσερα βιβλία και τις διατριβές Περί Μελίσσου,  Περί Ξενοφάνους και Περί Γοργίου.

4) Τα Πρακτικά,(τα Ηθικά Νικομάχεια, τα Μεγάλα Ηθικά και τα Ηθικά Ευδήμεια, τα Πολιτικά, την Αθηναίων Πολιτεία, την Ρητορική, και την Ποιητική.

Ο Αριστοτέλης ως βάση της επιστήμης έθετε το πείραμα και την παρατήρηση, σαν σκοπό δε κάθε επιστήμης όριζε την γνώση των αιτίων των πραγμάτων και φαινομένων εκείνων, όσα υπόκεινται στην πείρα, δηλαδή το γεγονός.

Πολλές επιστήμες οφείλουν τη γένεση τους στον Αριστοτέλη, όπως η Βιολογία, η Λογική, η Λαογραφία, η Μεταφυσική, Η Ζωολογία, η Πολιτειολογία, η Ηθική και πολλές άλλες.

Οι βασικότερες χρονολογίες στη ζωή του Αριστοτέλη :

384 π.Χ. Γεννιέται στα Στάγειρα της Χαλκιδικής

367 π.Χ. Φτάνει στην Αθήνα ,για να σπουδάσει στην Ακαδημία

347 π.Χ. Φεύγει από την Αθήνα και πηγαίνει στην Άσσο.

345 π.Χ. Πηγαίνει στη Μυτιλήνη ,όπου συνεργάζεται με τον Θεόφραστο

343 π.Χ. Αναλαμβάνει στη Μακεδονία την αγωγή του Αλεξάνδρου

335 π.Χ. Επιστρέφει στην Αθήνα και διδάσκει στο Λύκειο

323 π.Χ. Εγκαταλείπει για δεύτερη φορά την Αθήνα και καταφεύγει στην Χαλκίδα.

322 π.Χ. Πεθαίνει στην Χαλκίδα

Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

O Αριστοτέλης είναι ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά με το ηθικό πρόβλημα, είναι ο ιδρυτής της Ηθικής ως φιλοσοφικής επιστήμης. H ηθική του Αριστοτέλη είναι μια ορθολογιστική ηθική. Πηγή της ηθικής είναι ο ορθός λόγος. Αυτός ανακαλύπτει και προσδιορίζει το ηθικά πρέπον. Στην εκτίμηση του ηθικού δεν έχει θέση το συναίσθημα, η συνείδηση ή κάποιος θεϊκός νόμος.

Σύμφωνα με άλλη άποψη ο Αριστοτέλης έφτασε στην ιδέα του ηθικού ξεκινώντας από κανόνες υγιεινής, που συνιστούσαν την τήρηση του μέτρου και την αποφυγή των υπερβολών:

Το ηθικό πρόβλημα ο Αριστοτέλης το εξετάζει στα:ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

Συνοπτικό σχεδιάγραμμα περιεχομένων των Ηθικών Νικομαχείων

Βιβλίο Α Η ευδαιμονία είναι «ψυχῆς ἐνέργεια κατ’ ἀρετὴν τελείαν», γι’ αυτό πρέπει να μελετήσουμε την αρετή. Η αρετή διακρίνεται σε ηθική και διανοητική.

Βιβλία Β-Ε. Εξέταση της ηθικής αρετής. Ορισμός της ως μεσότητας ανάμεσα σε δύο άκρα (=κακίες). Οι επιμέρους ηθικές αρετές.

Βιβλίο Ζ. Εξέταση της διανοητικής αρετής.

Βιβλίο Η. 1-11 Περί Εγκράτειας, ακρασίας.

Βιβλία Θ-Ι. Περί της φιλίας.

Βιβλίο Κ. 1-5 Περί της ηδονής (Η) 6-10

Σχολιάζοντας το βιβλίο Β΄ σε γενικές γραμμές μπορούμε να σταθούμε σε μερικά σημεία, τα πιο κεντρικά. Η διαπραγμάτευση θα γίνεται απαντώντας σε καίριες ερωτήσεις.

1. Τι είναι αρετή και ποια τα είδη της;

Απάντηση:

Η λέξη αρετή παράγεται από το ρήμα αραρίσκω, που σημαίνει ταιριάζω. Αρετή επομένως σημαίνει ικανότητα προσαρμογής σε κάποιες συνθήκες, ικανότητα να ανταποκρίνεται κανείς σε κάτι και γενικότερα ικανότητα σε ανώτατο βαθμό. Τα είδη της αρετής ποικίλλουν ανάλογα με τα ιδεώδη της εποχής. Στον Αριστοτέλη οι αρετές έχουν σχέση με τη διμερή διαίρεση της ψυχής. Έτσι το καθαρά λόγον έχον μέρος της ψυχής ( που έχει σχέση με το λογιστικόν του Πλάτωνα) έχει διανοητικές αρετές, όπως είναι η σοφία, η φρόνηση και η σύνεση, και το μέρος που μετέχει και του αλόγου και του λόγον έχοντος (που έχει σχέση με το επιθυμητικόν του Πλάτωνα) έχει ηθικές αρετές, όπως είναι η ανδρεία, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη, η μεγαλοψυχία, η πραότητα κλπ.

2. Πώς γεννιούνται και αυξάνονται οι διανοητικές αρετές;

Απάντηση:

Κατά τον Αριστοτέλη οι διανοητικές αρετές δεν είναι κληρονομικές, δεν προέρχονται εκ φύσεως αλλά αποκτούνται με τη διδασκαλία. Υπάρχει βέβαια η φυσική προδιάθεση σε κάθε άνθρωπο να δεχτεί και να αυξήσει τις αρετές αλλά αν δεν δεχτεί την επίδραση του περιβάλλοντος και μάλιστα της διδασκαλίας, αρετές δεν αποκτούνται. Μια τέτοια όμως διαδικασία απαιτεί εμπειρία ζωής και χρόνο. Οι εμπειρίες της μέσα σε προοπτική χρόνου κάνει τον άνθρωπο να διδαχτεί πολλά από τη ζωή και να αποκτήσει αρετές. Ο Αριστοτέλης είναι εμπειριστής όχι ιδεαλιστής και πιστεύει στην επίδραση του περιβάλλοντος και της διδασκαλίας, άποψη που υιοθέτησαν πολλοί παιδαγωγοί με υλιστικές αντιλήψεις

 

(Συνεχίζεται)