Οι σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις για τη φύση του ανθρώπου
7 Ιουνίου 2022Σύμφωνα με την υλιστική κοσμοθεωρία, πραγματικό θεωρείται μόνο ότι είναι αποδείξιμο και επαληθεύσιμο. Το ίδιο ισχύει και για τον άνθρωπο, ο οποίος ως ύπαρξη περιορίζεται στην υλική και βιολογική του υπόσταση. Ο νους ταυτίζεται από πολλούς με τον εγκέφαλο, ενώ η ψυχή φαίνεται να έχει την αποκλειστική έννοια της μεταφορικής αόριστης ζωντανής παρουσίας ενός βιολογικού οργανισμού. Αναμφισβήτητα ο άνθρωπος είναι ένα ον το οποίο ζει και λειτουργεί, χάρις σε μία σειρά από λειτουργίες. Η κλασική περί ανθρώπου έννοια, χωρίζει αυτές τις λειτουργίες σε πνευματικές και βιολογικές ή σωματικές. Ωστόσο για πολλούς επιστήμονες, αυτός ο χωρισμός έχει επιφανειακή μόνο σημασία. Κατά την υλιστική φιλοσοφία, όλες οι λειτουργίες του ανθρώπου υπάγονται στις βιολογικές, με τη διαφορά ότι οι λεγόμενες πνευματικές είναι πιο σύνθετες και πολύπλοκες ως προς τον τρόπο που δημιουργούνται και εκδηλώνονται, ενώ η σχέση τους με τη βιολογία είναι βαθύτερη, για αυτό και πολλοί θεωρούν ότι είναι άλλης υφής, με συνέπεια να μην τις κατατάσσουν στις βιολογικές αλλά στις πνευματικές. Κατά την άποψή τους όμως, στην πραγματικότητα, όλες οι λειτουργίες είναι σωματικές και ο διαχωρισμός τους από τις πνευματικές είναι αυθαίρετος.
Με την τεράστια ανάπτυξη των νευροεπιστημών και ιδιαίτερα της νευροφυσιολογίας, νέες ερμηνείες άρχισαν να αναδύονται για τα φαινόμενα του νου, της συνείδησης και της ψυχής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει μία διευκρίνιση.Οι έννοιες του νου, της ψυχής, του πνεύματος και της συνείδησης, δεν ερμηνεύονται με τον ίδιο τρόπο από όλους τους επιστήμονες. Κατά κοινή ομολογία, ο νους σχεδόν ταυτίζεται με την ανεπτυγμένη συνείδηση. Ωστόσο, ενώ κάποιοι συσχετίζουν τον νου με την ψυχή,για τους θετικιστές η έννοια της ψυχήςφαίνεται να μην έχει νόημα[1]. Ενώυπάρχουν οι επιστήμονες οι οποίοι δέχονται την ύπαρξη της ψυχής, χωρίς όμως να μπορούν να διευκρινίσουν τι είναι ακριβώς η ψυχή, για κάποιους άλλους η σκέψη και μόνο ότι υπάρχει ψυχή, είναι απαράδεκτη[2].Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει διχογνωμία στο ερώτημα για την ανθρώπινη φύση.Αυτό που ωστόσο αποτελεί έκπληξη, είναι ότι κάποιοι αρνούνται ακόμα και την ύπαρξη της ανθρώπινης ουσίας[3].Η άποψη αυτή βλέπει τον άνθρωπο ως ένα καθαρά πολιτισμικό προϊόν, το οποίο στερείται σταθερής ουσίας. Πρόκειται για τον λεγόμενο ανθρωπολογικό ρελατιβισμό, κατά τον οποίο η ανθρώπινη φύση είναι αποκλειστικά και μόνο ένα προϊόν πολιτιστικών ζυμώσεων[4]. Εξελίχθηκε ως επακόλουθο της φιλοσοφίας της σχετικοκρατίας ή του ρελατιβισμού, κατά την οποία η γνώση έχει σχετικό και όχι απόλυτο χαρακτήρα και εξαρτάται από την οπτική γωνία αυτού που την ερευνά[5].
Από την άλλη πλευρά, ακόμη και για τους επιστήμονες που δέχονται ότι ο άνθρωπος έχει μία ουσία, είναι προβληματικός ο τρόπος με τον οποίο συμβιβάζεται η έννοια της συγκεκριμένης ουσίας με την έννοια της εξέλιξης του ανθρώπου, αφού η εξέλιξη σημαίνει τη διαρκή μεταβολή[6]. Ωστόσο, πολλοί επιστήμονες σήμεραβλέπουν την ανθρώπινη φύση, ως μια εν δυνάμει κατάσταση. Κατά τον διαπρεπή ψυχαναλυτή Έριχ Φρόμ, η ουσία του ανθρώπου είναι περισσότερο μία σύγκρουση ανάμεσα στη ζωική και στη νοητική φύση του ανθρώπου, ανάμεσα στους δύο κόσμους στους οποίους ανήκει, τον ζωικό και τον νοητικό, στο σώμα και τη ψυχή[7].Όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει,«ουσία δεν είναι οι διάφορες μορφές της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά οι απαντήσεις στη σύγκρουση αυτή καθαυτή»[8].
Το μεγαλύτερο επιστημονικό πρόβλημα θεωρείται ότι είναι η διερεύνηση του ζητήματος για τον νου του ανθρώπου.Οι επιστήμονες που έχουν υλιστική αντίληψη για την πραγματικότητα, θεωρούν ότι ο νους ταυτίζεται με τον εγκέφαλο, είναι δηλαδή το κορυφαίο και πολύπλοκο όργανο του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η τεράστια ανάπτυξη των απεικονιστικών μεθόδων, έδωσε επιπλέον ώθηση στις υλιστικές αυτές αντιλήψεις, ώστε να είναι αρκετοί αυτοί που πιστεύουν ότι μπορούν πλέον να δούν τον νου[9]. Η τεχνική απεικόνισης του τανυστή διαχύσεως (DiffusionTensorImaging- DTI), είναι ένα είδος μαγνητικής τομογραφίας, με την οποίακάποιοι γιατροί θεωρούν ότι βλέπουν το πνεύμα του ανθρώπου[10]. Όπως εξηγεί ο συμπεριφορικός νευρολόγος J. Lombard, «Με την τεχνική DTI, μετρώντας τη ροή νερού μέσα στα αναρίθμητα δίκτυα του νευρικού συστήματος, μπορούμε να υπολογίσουμε την ελεύθερη ενέργεια στον εγκέφαλο για να δημιουργήσουμε μια οπτική απεικόνιση της «ψυχής εν δράσει»[11]. Κατά συνέπεια, μπορεί κάποιος να δει «τις δραστήριες δυνάμεις που κινούν τις ενέργειες του εγκεφάλου, ο οποίος με τη σειρά του καθοδηγεί τα άκρα, τα όργανα και το υπόλοιπο σώμα μας»[12].
Ωστόσο αυτές οι μέθοδοι, μπορούν να απεικονίσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα, αδυνατούν όμως να ανακαλύψουν τη φύση της αιτίας που την προκαλεί. Είναι γεγονός, ότι πέρα από τους επιφανειακούς εντυπωσιασμούς από την πρόοδο των απεικονιστικών εξετάσεων, η επιστήμη επί της ουσίας γνωρίζει ελάχιστα πράγματα για τον νου και τη συνείδηση. Παρόλαυτά κάποιοι εξακολουθούν να ταυτίζουν τις εγκεφαλικές λειτουργίες με τον νου. Για τον λόγο αυτό είναι εύλογο το ερώτημα που προκύπτει αν ο νους ή το πνεύμα του ανθρώπου ταυτίζονται με τον εγκέφαλό του, τότε σε ποιο ακριβώς σημείο του εγκεφάλου εντοπίζεται; Πρόκειται για ένα πρόβλημα, το οποίο φέρνει σε μεγάλη αμηχανία τους ερευνητές.Για να ερευνήσει αυτό το ζήτημα, ο Καναδός νευροχειρουργός Wilder Penfieldτο 1930,έκανε μία σειρά πειραμάτων με τα οποία έφτασε στο συμπέρασμα ότι νους και εγκέφαλος δεν ταυτίζονται[13]. Έτσι άρχισε να βεβαιώνεται ολοένα και περισσότερο, ότι ο νους δεν βρίσκεται σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο του εγκεφάλου, παρά τις αντίθετες εικασίεςκάποιων νευρολόγων[14].Σύμφωνα πλέον με τους περισσότερους επιστήμονες, η πνευματική ζωή και οι ψυχικές δραστηριότητες είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα προϊόν αποκλειστικά του εγκεφάλου. Στην πραγματικότητα πιστεύουν ότι πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας σειράς πολλών και διαφορετικών παραγόντων, μεταξύ των οποίων του περιβάλλοντος και των εμπειριών[15],ενώ υπάρχουν και οι απόψεις εκείνων οι οποίοι πιστεύουν ότι ο νους είναι μία άυλη πραγματικότητα για την οποία δεν είναι γνωστό σχεδόν τίποτα για τη φύση της, παρά μόνο για τα αποτελέσματά της. Ο Ρωσοαμερικανός θεωρητικός της φυσικής στο πανεπιστήμιο του Στάντφορν Andrei Dmitriyevich Linde, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Μήπως η συνείδηση μπορεί να υπάρχει από μόνη της, ακόμη και στην απουσία ύλης, όπως τα βαρυτικά κύματα και οι διεγέρσεις του χώρου που μπορεί να υπάρχουν απουσίαπρωτονίων και ηλεκτρόνιων;»[16].
Το ζήτημα της συνείδησης και του νου, όροι οι οποίοι επί της ουσίας καθορίζουν την έννοια του εαυτού, επεκτείνεται πολύ πέρα από το αν έχουν κάποια σχέση με την ύλη, ποια είναι αυτή η σχέση και αν έχουν την έδρα τους σε έναν συγκεκριμένο τόπο. Διάφορα ερωτήματα όπως, πότε ακριβώς εμφανίζεται η συνείδηση,από τη στιγμή της γέννησης ή αργότερα ή αν είναι ένα γεγονός που εμφανίζεται άπαξ ή εξελίσσεται,αν είναι χαρακτηριστικό μόνο του ανθρώπου ή μπορεί να υπάρχει και σε κάποια εξελιγμένα ζώα, ζητούν επίμονα μία απάντηση. Το γεγονός ότι η εμπειρία της συνείδησης είναι απολύτως προσωπική, καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την επιβεβαίωση της ύπαρξης της σε άλλους οργανισμούς. Η έννοια του εαυτού είναι δύσκολο να ερευνηθεί και ακόμα πιο δύσκολο να οριστεί.Ένα άλλο βασικό ερώτημα που θέτουν οι επιστήμονες, έχει να κάνει με το τι είναι αυτό που δημιουργεί στον άνθρωπο το αίσθημα της συνέχειας και της ενότητας του εαυτού του. Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος κατά την διάρκεια της ζωής του αλλάζει και σωματικά και ψυχικά. Τα κύτταρα των διαφόρων οργάνων αντικαθίστανται πλήρως σε χρονικό διάστημα που ποικίλλει από λίγες μέρες μέχρι και δέκα χρόνια. Ελάχιστα σημεία του σώματος του παραμένουν ίδια, όπως η παρεγκεφαλίδα, περιοχή του εγκεφάλου που βρίσκεται στο πίσω μέρος του κεφαλιού και τα οπτικά νεύρα, με μοναδική εξαίρεση τον κερατοειδή χιτώνα[17]. Παρά το γεγονός ότι κάθε λίγα χρόνια σχεδόν όλα στο σώμα ενός ανθρώπου αλλάζουν, ωστόσο έχει την αίσθηση της αδιάλειπτης συνέχειας[18]. Τι είναι λοιπόν αυτό που παραμένει σταθερό όταν ολόκληρη η βιολογική του σύσταση αλλάζει;
Οι ερωτήσεις αυτές δεν έχουν απαντηθεί ικανοποιητικά ως τώρα από την επιστήμη. Παρόλαυτά είναι γνωστό ότι πολλές πνευματικές λειτουργίεςσυνδέονται άμεσα με τις βιολογικές διεργασίες. Τα συναισθήματά συσχετίζονται με τη χημική σύνθεση του αίματος και τις ορμονικές διακυμάνσεις του οργανισμού[19]. Αν για κάποιο λόγο αλλάξει κάτι στον εγκέφαλο, όπως για παράδειγμα ύστερα από μία λεπτή εγχείρηση ή μια σοβαρή κρανιοεγκεφαλική κάκωση ή ακόμα και απώλεια μνήμης, έχει παρατηρηθεί και αλλαγή στην προσωπικότητα του ανθρώπου[20]. Ιδιαίτερα ο ρόλος της μνήμης, για την οποία γνωρίζουν πλέον οι επιστήμονες ότι ευθύνεται ένα συγκεκριμένο τμήμα του εγκεφάλου, είναι εξαιρετικά αποφασιστικός για αυτό που ονομάζεται εαυτός ή συνείδηση. Αν κάποιος άνθρωπος ξύπναγε ένα πρωί έχοντας χάσει την ικανότητα της μνήμης, όχι μόνο αυτής που αναφέρεται στα παρελθοντικά γεγονότα, αλλά και αυτής των ολίγων δευτερολέπτων, τότε η έννοια του εαυτού δεν θα είχε κανένα νόημα[21]. Σήμερα, η άποψη ότι η ανθρώπινη συνείδηση είναι «νευρολογικοί διακόπτες που ανοίγουν και κλείνουν, όπως συμβαίνει με ένα ηλεκτρομηχανικό κύκλωμα»[22], βρίσκει ολοένα και λιγότερη θετική ανταπόκριση από την επιστημονική κοινότητα,[23]η οποία βλέπει «τα κενά στη συμβατική επιστημονική σκέψη», οδηγώντας σε αυτό που είναι γνωστό στους επιστημονικούς κύκλους ως «το σοβαρό πρόβλημα της συνείδησης»[24].
Όσον αφορά στα ανθρώπινα συναισθήματά, είναι γεγονός, ότι αυτά συνδέονται άμεσα με τις βιοχημικές λειτουργίες του οργανισμού. Ωστόσο υπάρχουν και οι ερευνητές που θεωρούν ότι τα συναισθήματά είναι αποκλειστικά βιοχημικοί αλγόριθμοι, ένα είδος συνταγής και καθόλου κάποιο πνευματικό γεγονός[25]. Το ίδιο ισχύει για όλες τις πνευματικές λειτουργίες του ανθρώπου, οι οποίες είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά πολύπλοκοι αλγόριθμοι, οι οποίοι με αυτόν τον τρόπο ελέγχουν τον άνθρωπο, καθιστώντας τον στην πραγματικότητα ένα ανελεύθερο ον[26]. Η εξέλιξη της βιολογίας και της γενετικής, έδωσαν την αφορμή στους θιασώτες των αιτιοκρατικών αντιλήψεων, να εδραιώσουν ακόμα περισσότερο την αντίληψη ότι όλα συμβαίνουν τυχαία, ενώ η πίστη στην ελευθερία της βούλησης είναι μία αυταπάτη.
Ωστόσο πολλοί βιολόγοι εκφράζουν την αντίθεσή τους στον αιτιοκρατικό τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεται η φυσική πραγματικότητα, μέρος της οποίας είναι και ο άνθρωπος.Η αντίθεση αυτήεπιβεβαιώνεται και από το γεγονός του τρόπου με τον οποίο ερμηνεύεται σήμερα η εμφάνιση της ζωής στον πλανήτη. Αν και η πρώτη φάση της εμφάνισης της,αρχικά έκανε τους επιστήμονες να πιστέψουν ότι οφείλεται σε τυχαίες μεταλλάξεις, ωστόσο μέσα από τις έρευνες αποδείχθηκε ότι με την εξέλιξη των πρώιμων μορφών ζωής σε μεμονωμένους οργανισμούς, άρχισε να παρουσιάζεται ένας πρώτος βαθμός ελευθερίας, μέσα από ένα ολοένα αυξανόμενο φάσμα δυνατοτήτων συνείδησης και δράσης[27]. Αργότερα, με την εμφάνιση των εγκέφαλων και την ύπαρξη της ικανότητας για συναισθήματα, αποδείχθηκε ότι η λειτουργία τους δεν αποσκοπούσε μόνο στην επιβίωση, όπως διατείνονταν οι αιτιοκρατικοί εξελικτιστές, αλλά στην ποιοτική διαβίωση. Αυτό που ξεκίνησε ως τυχαία μετάλλαξη, εξελίχθηκε σε ένα όν με ολοένα αυξανόμενο βαθμό ελευθερίας[28]. Κυριότερη απόδειξη για το παραπάνω γεγονός,είναι η ύπαρξη της φαντασίας, ένα χαρακτηριστικό ανθρώπινο. Η δυνατότητα του ανθρώπου να ονειρεύεται, αποδεικνύει ότι οι ανθρώπινες ικανότητεςείναι γεγονότα που εκτείνονται πολύ πέρα από το ένστικτο και την αντανακλαστική αντίδραση στις ανάγκες της επιβίωσης,προκειμένουο άνθρωπος να μπορέσει να προσαρμοστεί.Στην πραγματικότητα είναι προϊόνταμιας ενορατικής ικανότητας που διαθέτει ο άνθρωπος να μπορεί να ονειρεύεται και να θέτει μελλοντικούς στόχους, τους οποίους αγωνίζεται να πραγματώσει,ώστε παράλληλα με την επιβίωση να ζήσει και καλύτερα[29].
Η σχέση βιολογίας και νόησης, είναι ενδιαφέρουσα και για ένα άλλο πολύ βασικό λόγο. Ο εγκέφαλός δεν είναι ένα αυτόνομο βιολογικό όργανο, αλλά «η κεντρική μονάδα επεξεργασίας» ολόκληρου του νευρικού συστήματος, το οποίο είναι διάχυτο σε όλο το σώμα[30]. Σύμφωνα με τους νευροφυσιολόγους «H περιφερειακή αισθητηριακή επίγνωση της επιφάνειας του σώματος και η ιδιοδεκτική αντίληψη της θέσης και της ισορροπίας του σώματος, συνιστούν την εσωτερική επίγνωσή της σωματικής μας επιφάνειας, η οποία αποτελεί τη βάση για την αίσθηση του εαυτού μας»[31].Με άλλα λόγια το σώμα λειτουργεί ως πλαίσιο αναφοράς για τις νευρικές διεργασίες του εγκεφάλου, ώστε τελικά το μυαλό να θεωρείται μία δραστηριότητα ολόκληρου του σώματος[32]. Έτσι ο τρόπος που είναι διαμορφωμένος ο εγκέφαλος έχει άμεση σχέση με τον τρόπο που υφίσταται το σώμα. Οποιαδήποτε αλλαγή στο σώμα συνεπάγεται και αλλαγή στη δομή του εγκεφάλου, κάτι το οποίο θα διερευνηθεί στην ενότητα που ακολουθεί.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
