Πνευματική ωφέλεια από την επαφή με τους μοναχούς και τους γέροντες

Επανερχόμενοι όμως στα αίτια που ελκύουν τους πιστούς, θα αναφερθούμε πιο συγκεκριμένα στο κομμάτι που αφορά την επαφή των προσκυνητών με τους μοναχούς, καθώς οι τελευταίοι με την ενάρετη ζωή τους, τη γνώση της αγιοπατερικής παράδοσης, την αδιάληπτη προσευχή και την αγιογραφική και αγιολογική μελέτη, αποτελούν φωτεινούς φάρους για τις ψυχές ταλαιπωρημένων από τα πάθη, τα άγχη και τα λάθη της ζωής[1].

Αρχικά, η αίσθηση του πλήθους των αγίων ανθρώπων που έζησαν και ασκήτευσαν στο Άγιο Όρος «ἐν ἐρημίαις πλανώμενοι καὶὄρεσι καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς[2]» κατά τη μακραίωνη ιστορία του, είναι ικανή από μόνη της να ασκήσει επίδραση στους προσκυνητές, ιδίως αυτών που για πρώτη φορά  επισκέπτονται το Άγιο Όρος. Ακόμη και αν κάποιος δεν έχει επισκεφθεί το Άγιο Όρος είναι σχεδόν βέβαιο πως έχει ακούσει ή έχει διαβάσει διδακτικά ή θαυμαστά γεγονότα από τον βίο σύγχρονων ή παλαιότερων αγιορείτικων μορφών (αναχωρητών, ερημιτών, κτητόρων μονών, ηγουμένων και υποτακτικών, κληρικών και μοναχών, εγκλείστων, σπηλαιωτών, καυσοκαλυβιτών, σκητιωτών, κελιωτών, υμνογράφων, αγιογράφων, συγγραφέων, ιεροψαλτών, θαυματουργών, μυροβλητών, σημειοφόρων κ.α.[3]) τα οποία εμποτίζουν με δέος τον κάθε πιστό άνθρωπο.

Εκτός αυτών η  επαφή με την καθημερινότητα των μοναχών, δημιουργεί οικειότητα και εξοικείωση με τον μοναχικό βίο. Πολλοί προσκυνητές πρόθυμα θέλουν να συμμετέχουν στα διακονήματα των μοναχών (όπως για παράδειγμα στην τακτοποίηση της τράπεζας) ώστε να γευθούν καλύτερα το βίωμα της καθημερινότητας της μοναστικής ζωής σαν ένα αντίδωρο της αγάπης των αγιορειτών μοναχών η οποία εκφράζεται με την αγιορείτικη φιλοξενία και παρέχεται απλόχερα από τους αγιορείτες ανεξαρτήτως της πνευματικής κατάστασης των προσκυνητών, της εθνικότητάς τους, της προαίρεσής τους κ.λπ..

Οι προσκυνητές επιζητούν την επικοινωνία με τους μοναχούς έτσι ώστε είτε να λύσουν τις απορίες τους σε πνευματικά θέματα είτε για να ζητήσουν τη συμβουλή κάποιου που εμπιστεύονται ως έμπειρου μοναχού για προβλήματα που αδυνατούν οι ίδιοι να αντιμετωπίσουν μέσω του κοσμικού πρίσματος και της αντίληψης που έχουν. Νέοι έχουν ομολογήσει ότι ένα προσκύνημα τους έχει αλλάξει τη ζωή σε τέτοιο σημείο ώστε να λησμονήσουν τα ναρκωτικά και να αποστραφούν την αμαρτία[4]. Επίσης, πολλοί προσκυνητές ακούν με ενδιαφέρον τις νουθεσίες αγιορειτών μοναχών κρατώντας σημειώσεις τις οποίες τις μεταφέρουν και στον κόσμο, ενώ μέχρι πρόσφατα ήταν συνήθης η επικοινωνία δια αλληλογραφίας με σκοπό την επίλυση πνευματικών ζητημάτων. Ένα τέτοιο παράδειγμα μας δίδεται από τις επιστολές, ποιμαντικού κυρίως χαρακτήρα, του Γέροντα Ιωσήφ του Ησυχαστή, προς πνευματικά του παιδιά, μοναχούς και λαϊκούς με περιεχόμενο την πνευματική στήριξη και αφύπνιση, την ανάληψη των προβλημάτων των επιστολογράφων, το προσωπικό ενδιαφέρον για καθημερινά τους προβλήματα, τον ψόγο της αμαρτίας αλλά και την επισήμανση των πλανών από αιρέσεις ή σχίσματα που ελλοχεύουν στην καθημερινότητα των πόλεων με τελικό γνώμονα την κάθαρση, τον φωτισμό και τη θέωση των πνευματικών του παιδιών[5]. Αντίστοιχες επιστολές ποιμαντικής νουθεσίας και καθοδήγησης για την άσκηση της νοεράς προσευχής σώζονται και από το πνευματικό παιδί του Γέροντα Ιωσήφ και μέλος της συνοδείας του, τον Γέροντα Χαράλαμπο ο οποίος διατέλεσε και ηγούμενος της Ιεράς Μονής Διονυσίου στο βιβλίο Ιερομόναχος Χαράλαμπος Διονυσιάτης. Ο διδάσκαλος της νοεράς προσευχής.

Η πνευματική ωφέλεια όμως δεν προκύπτει μόνο από λόγους οικοδομής, πνευματικής στήριξης και από επιστολές. Η ωφέλεια αυτή πολλές φορές προκύπτει και από τη σιωπή, την οποία οι φωτισμένοι μοναχοί έχουν τη δύναμη να τη διαχειριστούν σαν να μιλούσαν στους προσκυνητές και μέσω αυτής να τους ωφελήσουν κατά τα πρότυπα των ασκητών της ερήμου[6]^,[7]. Εξ’ άλλου το Άγιο Όρος είναι ένας τόπος όπου η σιωπή, η γλώσσα του μέλλοντος αιώνος, μιλάει πολύ έντονα. Αν κάποιος ξέρει να διδάσκεται από τη σιωπή είναι σίγουρο ότι θα ωφεληθεί από αυτήν καθώς οι σιωπηλές μοναχικές μορφές, οι πραγματικά «θεούμενες» διδάσκουν την έμπρακτη θέωση και όχι τη θεωρητική μιας και ζουν την πίστη «εν τοις πράγμασι» και όχι φανταστικά. Ακόμη και τα σπήλαια των ερημιτών και η φύση, που πάνω της ασκήτευσαν άγιες μορφές, διδάσκουν «εν σιωπή» και θεολογούν. Όταν όμως ο αγιορείτης μοναχός ερωτηθεί με ταπεινότητα, με απλότητα και με προθυμία εφαρμογής των λόγων του, τότε κατά μίμηση του Χριστού, ο οποίος μιλούσε αλλά και σιωπούσε, θα δει κανείς τον φωτισμό της Χάριτος[8].

Τη σοφία που πηγάζει από την επαφή αυτή, δεν αναζητούν μόνο οι λαϊκοί αλλά και ιερείς με υψηλά αξιώματα που ζουν στον κόσμο και αποζητούν να ανασχέσουν την εκκοσμίκευση που διαβρώνει είτε τους ίδιους προσωπικά ή τη ζωή της Εκκλησίας, μέσου του πνευματικού λόγου των αγιορειτών πατέρων. Έτσι, παρατηρούμε στον βίο πολλών πατέρων του τελευταίου αιώνα, να αποτελούν σεβάσμια πρόσωπα και ενίοτε πνευματικούς οδηγούς εκκλησιαστικών προσώπων εκτός Αγίου Όρους. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφερθούμε στον σεβασμό και στο κύρος που εξέπεμπε ο ιερομόναχος Αθανάσιος ο Γρηγοριάτης (†1954) στον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Παπαδόπουλο ο οποίος επιζητούσε τις ευχές και τις προσευχές του, όπως και ο Μητροπολίτης Ιερισσού & Αγίου Όρους Διονυσίου, ενώ ο Βασιλέας Γεώργιος ο Β’ επισκεπτόμενος το Άγιο Όρος εξομολογούνταν σε αυτόν[9]. Ομοίως, ο Γέροντας Δανιήλ ο Κατουνακιώτης νουθετούσε πνευματικά τον πατέρα Φιλόθεο Ζερβάκο, και τον Άγιο Νεκτάριο (ο οποίος συνδέονταν πνευματικά και με τον έτερο προσφάτως αγιοκαταταχθέντα, Ιερώνυμο Σιμονοπετρίτη[10]) στις δύσκολες στιγμές που περνούσε συκοφαντούμενος[11]. Επίσης, είναι εκείνος που με τη συμβουλή του ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης[12] έπαυσε να ασχολείται με τα κοσμικά θέματα στις συγγραφές του, και εστράφη προς τα πνευματικά[13], ενώ μεταξύ των επισκεπτών του συγκαταλέγονταν και απεσταλμένοι του Τσάρου της Ρωσίας, στην προσπάθειά τους να γνωρίσουν σοφούς και ενάρετους γέροντες[14]. Στον παπά-Σάββα, τον φημισμένο πνευματικό των αρχών του 20^ου αιώνα, προσέτρεχε πλήθος κόσμου για να αποθέσει τα πνευματικά του βάρη. Μεταξύ αυτών και ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας Φώτιος,[15] ενώ μία επιστολή του με παραλήπτη την «Αικατερίνην εις Ρωσία», εικάζεται ότι απευθύνονταν στη σύζυγο του τσάρου Αλέξανδρου Β΄[16].

Έτσι λοιπόν, η προσφορά του μοναχού σήμερα στην κοινωνία δεν θα πρέπει να αξιολογείται μόνο από τα καλά έργα ή πράξεις,  αλλά από αυτό που λείπει σήμερα από αυτήν. Δηλαδή από τη μεταφορά στον άστατο κόσμο της ειρήνης της καρδιάς του[17], την ελευθερία της υπακοής, τη χάρη και τη χαρά της βίωσης του ευαγγελικού βίου.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

[1] Μωυσής μονάχος Αγιορείτης, Ο σύγχρονος αγιορείτικος μοναχισμός στο Ορθόδοξος Μοναχισμός, Εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 1997, σ. 16.

[2]Εβρ. 11, 38.

[3] Ό.π., Μωυσής μονάχος Αγιορείτης, Άγιον Όρος και κόσμος, σ. 117.

[4] Ο.π., Μωυσής μονάχος Αγιορείτης, Η μαρτυρία του Άγιου Όρους στον σύγχρονο κόσμο, σ. 104.

[5] Από την Ιερά Μονή Φιλοθέου έχουν δημοσιευθεί ογδόντα μια επιστολές, ενώ επιπλέον υπάρχουν και δεκατέσσερείς ανέκδοτες επιστολές του Γέροντος Ιωσήφ. Ο Γέροντας πολλές φορές στις επιστολές του προτάσσει κάποια προσευχή πριν απαντήσει στα πνευματικά του παιδιά. Επωμίζεται το πρόβλημά τους παρακαλώντας θερμά τον Θεό. Για να αφυπνίσει κάποια μοναχή, μιας κι ο Σατανάς μάχεται ιδιαίτερα τους μοναχούς, της παραβάλει ένα διάλογο ανάμεσα στον δαίμονα και τον Χριστό, με τον δαίμονα να καυχάται ότι οι στρατιώτες του Χριστού είναι ικανοί να θυσιάσουν τη Βασιλεία των Ουρανών για μια μικρή ηδονή του λάρυγγα, προφανώς εννοώντας τη λαιμαργία ή την κατάλυση της νηστείας. Σε άλλη επιστολή του ψέγει την αμαρτία κάποιας γυναίκας που συζεί εκτός γάμου, ενώ δεν απουσιάζει το έντονο ενδιαφέρον για την καθημερινή διαβίωση των πνευματικών του παιδιών (διατροφή που μπορεί να καταστεί ανθυγιεινή για κάποιον με προβλήματα υγείας). Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση της προτροπής του προς κάποια Μαγδαληνή να φύγει από τον «παπά – Πέτρο» ο οποίος αντικανονικώς έγινε ιερέας από τους παλαιοημερολογίτες.

Νίκου Ι. Νικολαΐδη , Η επιστολογραφία του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστού, Απομαγνητοφώνηση Ομιλίας του Ομότιμου Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκου Νικολαΐδη, στο συνέδριο «Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής. Άγιον Όρος. Φιλοκαλική Εμπειρία», που πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα 22-24 Οκτωβρίου 2004 στην Αθήνα ,https://www.pemptousia.gr/2019/08/i-epistolografia-tou-gerontos-iosif-tou-isichastou/ ανακτήθηκε την 30/08/2019.

[6] Χαρακτηριστική είναι η στιχομυθία που προκύπτει από το Γεροντικό όπου ο αρχιεπίσκοπος Θεόφιλος πήγε κάποτε στη σκήτη του αββά Παμβώ. Συνάχθηκαν όλοι οι αδελφοί γύρω από τον αββά Παμβώ και του ζήτησαν να εκφωνήσει λόγο με τον οποίο θα ωφεληθεί ο αρχιεπίσκοπος Θεόφιλος. Τότε ο αββάς Παμβώ απάντησε «Αν δεν ωφελείται με την σιωπή μου, ούτε με τον λόγο μου πρόκειται να ωφεληθεί». Το Μέγα Γεροντικό, Τόμος Δ’, Ιερόν Ησυχαστήριον «Το γενέσιον της Θεοτόκου» Πανοράματος, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 53.

[7] «Τρεῖς τῶν Πατέρων εἶχον ἔθος κατ’ ἐνιαυτὸν ὑπάγειν πρὸς τὸν μακάριον Ἀντώνιον· καὶ οἱ μὲν δύο ἠρώτων αὐτὸν περὶ λογισμῶν καὶ σωτηρίας ψυχῆς· ὁ δὲ εἷς πάντα ἐσιώπα μηδὲν ἐρωτῶν. Μετὰ δὲ πολὺν χρόνον λέγει αὐτῷὁἀββᾶς Ἀντώνιος· Ἰδοὺ τοσοῦτον χρόνον ἔχεις ἐρχόμενος ὧδε, καὶ οὐδὲν ἐρωτᾷς με. Καὶἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτῷ· Ἀρκεῖ μοι μόνον του βλέπειν σε, Πάτερ.» Ό.π., Παντελής Πάσχος, Το γεροντικόν. Ήτοι αποφθέγματα αγίων γερόντων, σελ. 4.

[8] Ιεροθέου Βλάχου (Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου), Μια βραδυά στην έρημο του Αγίου Όρους (συζήτηση με ερημίτη για την «ευχή»), Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας),Λεβαδειά, 2012, σ. 20-22.

[9] Χερουβείμ (Αρχιμ.), Σύγχρονες αγιορείτικες μορφές, Αθανάσιος Γρηγοριάτης, Εκδόσεις Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2009, σ. 90-91.

[10] Αλέκος Χριστοδούλου, Γέρων Ιερώνυμος Σιμωνοπετρίτης, https://www.orthodoxianewsagency.gr/epikairotita/anakoinothike-i-agikatataksi-tou-geronta-ieronymou-simonopetritou/, ανακτήθηκε την 30/11/2019.

[11] Χερουβείμ (Αρχιμ.), Σύγχρονες αγιορείτικες μορφές, Δανιήλ Κατουνακιώτης, Εκδόσεις Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 1997, σ. 69 & σ. 83.

[12] Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης (1850-1929) ήταν Σκιαθίτης φιλόλογος, καθηγητής, δημοσιογράφος, εκδότης, συγγραφέας,  λογοτέχνης, εκκλησιαστικός υμνογράφος, ψάλτης, μεταφραστής πατερικών κειμένων και ακαδημαϊκός. Πρόκειται για τον δεύτερο σημαντικό Έλληνα Σκιαθίτη λογοτέχνη, άνθρωπο των γραμμάτων και του Τύπου, αλλά και της Εκκλησίας, τον «άλλο Αλέξανδρο», όπως τον αναφέρει ο ξάδελφός του Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911). Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης ολοκλήρωσε τον επίγειο κύκλο της ευδόκιμης επίγειας ζωής του ως μοναχός Ανδρόνικος. Λίγες μέρες πριν από την κοίμησή του, έλαβε το αγγελικό σχήμα στην πατρίδα του, τη Σκιάθο όπου αποσύρθηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, παραδοσιακός και φιλακόλουθος, ήταν τέκνο και απόγονος του ευλογημένου ρεύματος της Φιλοκαλικής αναγέννησης, των αποκληθέντων κακεντρεχώς ως Κολλυβάδων, που ανακαίνισε πνευματικά την ορθόδοξο εκκλησία, τη ζωή και τον κόσμο της. Μαζί με τον Παπαδιαμάντη, ως επίγειοι καλλίφωνοι άγγελοι και γνώστες της παραδοσιακής εκκλησιαστικής μουσικής, κοσμούσαν τον δεξιό και αριστερό χορό αντίστοιχα, των αναλογιών του ναού του Αγίου Ελισαίου της Αθήνας. Εκεί, όπου λειτουργούσε ο άγιος Παπά-Νικόλας Πλανάς, Στέλιος Κούκος, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης – Μοναχός Ανδρόνικος: Ο λογοτέχνης, ο φίλος των αγίων, https://www.pemptousia.gr/2019/10/epetios-alexandros-moraitidis-monachos-andronikos-o-logotechnis-o-filos-ton-agion/, ανακτήθηκε την 25/10/2019.

[13] Γεώργιος Μεταλληνός (Πρωτοπρ.), Μια ζωή πνευματικής αναζήτησης και ευλογίας, Περιοδικό «Ἐρῶ», περιοδική έκδοση του σωματείου Ενωμένη Ρωμιοσύνη, τεύχος 40, Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2019, σ. 68.

[14] Ο.π, Χερουβείμ (Αρχιμ.), Σύγχρονες αγιορείτικες μορφές, Αθανάσιος Γρηγοριάτης, σ. 45.

[15] Ο.π., Χερουβείμ (Αρχιμ.), Σύγχρονες αγιορείτικες μορφές, Σάββας ο Πνευματικός, σ. 109.

[16] Κατά τον Αρχιμ. Χερουβείμ «είναι μάλλον απίθανο να πρόκειται για την Αικατερίνη Ντολγκορούκι, σύζυγο του Τσάρου Αλεξάνδρου Β’, θεωρείται όμως βέβαιο ότι είχε στενούς συγγενικούς δεσμούς με την αυτοκρατορική οικογένεια», βλ. Ο.π., Χερουβείμ (Αρχιμ.), Σύγχρονες αγιορείτικες μορφές, Σάββας ο Πνευματικός, σ. 102-106, ενώ κατά τον Αρχιμ. Ιωακείμ Σπετσιέρη πρόκειται για επιστολή του παπά Σάββα στην αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη, βλ. Ιωακείμ Σπετσιέρη (Αρχιμ.) Απομνημονεύματα. Άγιον Όρος – Ιεροσόλυμα, Έκδοση Ιερόν Κελίον Σύναξις των Αγίων Αναργύρων, Νέα Σκήτη Αγίου Όρους 1998, σ. 52-54.

[17] Ό.π., Μονάχος Μωυσής Αγιορείτης, Άγιον Όρος και κόσμος, σ. 62.