Από τις εναλλαγές της σελήνης στη μεταβλητότητα του ανθρώπινου βίου

Τους συμβολισμούς των σεληνιακών εναλλαγών χρησιμοποίησε πρώτος ο Μ. Βασίλειος για να καταδείξει τις μεταβλητές στα ανθρώπινα πράγματα: από την  ακμή στην παρακμή, από την ευημερία στη δυστυχία, από την δύναμη της εξουσίας στην πολιτική αφάνεια, από τον πλούτο στην πτώχευση, από την αρετή στην κακία, όπως συμβαίνει με την βαθμιαία αφαίρεση του σεληνιακού φωτός. Και όλα αυτά για να πάψει ο άνθρωπος να μεγαλοφρονεί, να περιφρονεί τα σαρκικά πράγματα και να φροντίζει περισσότερο για την αθάνατη ψυχή του. Στο ίδιο αποτέλεσμα μπορεί μας οδηγούν η εναλλαγή ημέρας και νύκτας, οι αλλαγές του καιρού αλλά και των τεσσάρων εποχών του έτους.

Ακολουθώντας το σκεπτικό του Μ. Βασιλείου μπορούμε να κάνουμε τα παρακάτω σχόλια:

-Ακμάζουν οι πολιτισμοί, οι Θρησκείες, τα κόμματα, τα πολιτεύματα, τα έθνη, η οικονομία, και γενικότερα όλα όσα είναι εκ φύσεως κινητικά και όχι στατικά. Ανεξάρτητα από το χρόνο διατήρησης της ακμής κάποια στιγμή εγκαταλείπεται η κορυφή και αρχίζει η κατρακύλα. Τον ανήφορο διαδέχεται ο κατήφορος. Ακόμα και αν υπάρξει ανάκαμψη η φύση των πραγμάτων δεν αλλάζει. Οι λόγοι είναι πολλοί: Η διατήρηση στην κορυφή είναι πολύ πιο δύσκολη διαδικασία από την αναρρίχηση σ’ αυτή. Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση, διαρκής ανανέωση και ανατροφοδοσία της ιδεολογίας, συνεχής έλεγχος προσήλωσης στους σκοπούς, σταθερή ενότητα των μερών που συμβάλλουν στην ακμή, κυρίως την εναρμόνιση των φυγόκεντρων τάσεων που προκαλούν οι ζηλοφθονίες και ο εμπεριεχόμενος συνειδητός ή ασυνείδητος ατομικισμός.

-Η μετάπτωση από την ευημερία, την άνετη ζωή και ευζωία στην ανέχεια και δυσπραγία, είναι τόσο συνήθης όσο και η πτώχευση. Αποτελεί δε κοινή εμπειρία. Και εδώ ο λόγος είναι προφανής: Έτσι όπως είναι δομημένη η κοινωνία, μοιρασμένα τα αγαθά και δεδομένη η ματαιοδοξία και φιλοδοξία των ανθρώπων η ευημερία δεν αφορά το σύνολο των τοπικών κοινωνιών και της παγκόσμιας κοινωνίας, αφού λίγες χώρες ευημερούν ενώ οι περισσότερες δυστυχούν. Το ίδιο ισχύει για τους πολίτες των τοπικών κοινωνιών, όπου οι περισσότεροι δυσπραγούν.  Αν κάποιος επιθυμεί να εντοπίσει τη βαθύτερη αιτία αυτής της κατάστασης, αυτή, με τη θεολογική γλώσσα, δεν είναι άλλη από την παρέμβαση της αμαρτίας που ευνοεί την κοινωνική αδικία, η οποία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να είναι απαγορευτική μια γενικευμένη ευημερία. Με αυτό το δεδομένο  μια εικόνα ευρύτερης ευημερίας είναι προφανώς απατηλή και πολύ ρευστή. Και κάτι ακόμη: η πορεία προς την ευημερία είναι πολύ πιο δύσκολη από την πορεία προς την ανέχεια.

-Ευκολότερη στην κατανόηση, κυρίως λόγω καθημερινής εμπειρίας, και συχνότερη είναι η μετάβαση από τον πλούτο στη φτώχεια. Το χρήμα δικαίως και ορθώς περιγράφεται από την Ορθόδοξη Παράδοση ως δραπέτης και άπιστος. Τη μια μέρα βρίσκεται στη τσέπη ενός και την άλλη στην τσέπη ενός άλλου. Δραπετεύει όσο και αν κάποιος αγωνίζεται να το φυλακίσει. Το επιβουλεύονται οι ληστές, η καταναλωτική κοινωνία, τα σπάταλα και αλόγιστα επενδυτικά ανοίγματα, οι οικονομικές υπηρεσίες. Ο αρχαίος ρήτορας Δημοσθένης είχε δηλώσει πώς είναι πιο δυσκολότερο να διατηρήσει κάποιος τον πλούτο από τον να τον αποκτήσει. Γι’ αυτό και κανείς δεν επιτρέπεται να επαινεί τους πλουσίους.

          Ο πλούτος λοιπόν είναι φτερωτός και εύκολα αλλάζει αφεντικό. Είναι αναξιόπιστος επειδή είναι άπιστος. Όσο περισσότερο πιστεύει και αφιερώνεται κάποιος σ’ αυτόν τόσο λιγότερο πιστεύει όντας αφοσιωμένος ο πλούτος στον κάτοχό του. Έτσι εξηγείται άλλωστε και η τραγικότητα της πτώχευσης. Άλλοι αυτοκτονούν, κάποιοι άλλοι μελαγχολούν, και κάποιοι χάνουν τα λογικά τους. Όλα αυτά είναι προϊόντα του παράφορου έρωτα των χρημάτων κυρίως των νεόπλουτων. Αυτών δηλαδή που γεννήθηκαν πένητες, αλλά υποτάχτηκαν στην σφοδρή επιθυμία του πλουτισμού, ικανοποιώντας την με διάφορους,κατά κανόνα αφύσικους τρόπους.

 Η πορεία από τον νεοπλουτισμό στην πτωχεία είναι τόσο ραγδαία και επίπονη όσο  μεγαλύτερη και αφύσικη είναι η μετάβαση από την πενία στον πλούτο. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα των Νεοελλήνων των τελευταίων δεκαετιών. Ξαφνικά από τη δεκαετία του ’80 και εξής οι τσέπες των περισσοτέρων Ελλήνων, ανεξάρτητα από θέση, αξιοκρατία και ικανότητα παραγωγής απέκτησαν χρήματα που εξασφάλισαν οι αλόγιστοι δανεισμοί από κυβερνήτες που θυσίασαν το δημόσιο συμφέρον χάρη του ατομικού και κομματικού. Τότε κυριάρχησε το σύνθημα «λιγότερη δουλειά, περισσότερα λεφτά». Ως προς δε τα δανεικά,  καλλιεργήθηκε ευρέως η αντίληψη ότι είναι αγύριστα, ως προς δε την τεχνητή ευμάρεια ότι αυτή έχει σχεδόν αιώνιο χαρακτήρα. Μέχρι που ήλθε η ώρα της πτώχευσης, τόσο της χώρας όσο και των πολιτών της, όταν οι δανειστές απαίτησαν την επιστροφή των δανεισθέντων. Αυτή η μετάπτωση είχε τεράστιες, κυρίως ψυχολογικές, συνέπειες που ακόμα παραμένουν κυρίαρχες.

-Το ίδιο εύκολη είναι και η μετάπτωση από την αρετή στην κακία. Αρετή που αποκτήθηκε με μακρόχρονους κόπους και θυσίες είναι δυνατόν να χαθεί σε λίγα λεπτά. Έτσι εξηγείται και η προειδοποίηση του Παύλου: Αυτός που νομίζει ότι στέκεται όρθιος ας προσέχει μήπως και πέσει (Α΄ Κορ. 10, 12). Είναι δε γνωστό ότι όσο ψηλότερα στέκεται κάποιος τόσο μεγάλη και καταστροφική μπορεί να είναι και η πτώση του. Αυτό εξηγεί και τον γνωστό στην ασκητική και γενικότερα στην πνευματική ζωή ως «φόβο της αγάπης»: Αυτός που ζει σε κοινωνία αγάπης με το Θεό φοβάται μην κάνει κάτι και την απωλέσει.

Η έκπτωση από την αρετή οφείλεται κυρίως στην άνεση και τη ραθυμία. Η άνεση χαρακτηρίζεται από τον ιερό Χρυσόστομο ως «χαλεπός διωγμός» που είναι ο χειρότερος όλων των διωγμών επειδή είναι άδηλος. Αποχαυνώνει την ψυχή, διεγείρει τα πάθη, οπλίζει τον άνθρωπο με ηδονή και τον οδηγεί στη ραθυμία και εν τέλει στην αμαρτία. Πολλοί ανέβηκαν στην κορυφή του ουρανού, υπέμειναν καρτερικά όλες τις δυσκολίες, κατέκλεισαν τις ερήμους, δεν αμάρτησαν σαρκικά ούτε καν στον ύπνο τους, αλλά επειδή ραθύμησαν έστω και λίγο έπεσαν στο βάραθρο της κακίας. Γι’ αυτό το λόγο αυτός που αγωνίζεται βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση, δεν ζητά την ανάπαυση, δεν επιδιώκει την ευρεία αλλά την στενή οδό, προτιμά τους κόπους και την άσκηση, δεν αναβάλλει, δεν απογοητεύεται από τις επιθέσεις του διαβόλου, δεν ζητά τα του εαυτού του αλλά τα του Χριστού. Η εμπειρία έδειξε ότι αυτός πουευτελίζεται και περιφρονείται και να πέσει η ζημιά είναι ελάχιστη σε αντίθεση με αυτόν που θαυμάζεται και καλοπερνά.

Όποιος λοιπόν αρέσκεται στο να παρατηρεί τον έναστρο ουρανό και να μένει εκστατικός στις εναλλαγές της σελήνης ας μη μένει μόνο στο θαυμασμό αλλά να εμβαθύνει στη σημασία και το νόημα τον ορωμένων.