Η ιατρική επιστήμη και οι ιατροί κατά την Ελληνική Επανάσταση

Η κήρυξη της Επανάστασης του 1821 βρήκε την υπόδουλη Ελλάδα να διαθέτει ελάχιστους επιστήμονες ιατρούς. Ήδη από την Άλωση, περισσότεροι γιατροί, μαζί με τους άλλους επιστήμονες της εποχής, μετανάστευσαν στη Δύση και συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανάπτυξη της Αναγέννησης. Από τότε και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, πολλοί Έλληνες σπούδασαν την ιατρική στα πανεπιστήμια της Δύσης και παρέμειναν εκεί ή, επιστρέφοντας στην πατρίδα, εγκαταστάθηκαν στα Επτάνησα, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, την αυλή του Αλή Πασά και την Κωνσταντινούπολη. Τον πληθυσμό εξυπηρετούσε αριθμός εμπειρικών πρακτικών γιατρών, στην δε ύπαιθρο τριγυρνούσαν αγύρτες και κομπογιαννίτες. Είναι διαπιστωμένο πως, με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, αρκετοί καταγεγραμμένοι ‘Έλληνες γιατροί βρέθηκαν στο πλευρό των Ελλήνων αγωνιστών.

Το γεγονός είναι πως οι Έλληνες γιατροί ανήρχοντο εύκολα και γρήγορα την κλίμακα της κοινωνικής καταξίωσης. Η τουρκική κοινωνία σεβόταν την ιατρική επιστήμη και οι γιατροί, ανεξαρτήτως εθνικότητας, έχαιραν του σεβασμού και της εκτίμησης, λόγω ανάγκης βεβαίως, εκ μέρους της οθωμανικής ηγεσίας. Οι Έλληνες γιατροί όμως ήταν υπερήφανοι για την ελληνική τους καταγωγή. Στα διπλώματα τους τονιζόταν πάντοτε και με υπερηφάνεια η ένδειξη “Natione Graecus”. Υπήρξαν έμμεσοι διαφωτιστές του έθνους, καθώς υπήρξαν, ιδίως κατά την προεπαναστατική περίοδο, φορεία των οραμάτων της απελευθέρωσης από τον οθωμανικό ζυγό. Επίσης, πολλοί γιατροί υπήρξαν και μέλη της Φιλικής Εταιρείας.

Η παρεχόμενη ιατρική φροντίδα των τραυματιών και ασθενών αγωνιστών αμέσως μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε ανάλογη των γνώσεών της εποχής. Στις αρχές του 19ου αιώνα έχει αρχίσει ήδη να δημιουργείται η νέα ιατρική στην Ευρώπη. Πάντως, παρέμενε ακόμη άγνωστη η ύπαρξη των μικροβίων και της σημασίας τους, η αντισηψία, η μετάγγιση αίματος και η νάρκωση.

Οι τραυματίες κυρίως περιθάλπονταν από τους συμπολεμιστές τους και τα τραύματά τους περιδένονταν πρόχειρα από αυτούς.. Η βαριά τραυματισμένοι μεταφέρονταν σε Μόνες για τη νοσηλεία τους όπως η Μονή του Ομπλού, της Βελανιδιάς και αργότερα σε υποτυπώδη νοσοκομεία του Μεσολογγίου, της Αθήνας, του Ναυπλίου, της Σαλαμίνας, της Ύδρας της Χίου του Ρεθύμνου κλπ.

Για το νοσοκομείο της Σαλαμίνας διασώθηκε χειρόγραφο με τίτλο «Κατάλογος ακριβής τον εις το εν Αμπελακίοις Σαλαμίνος Στρατιωτικό Νοσοκομείο ιατρευθέντων 153 στρατιωτών». Ποιες διαγνώσεις αναφέρονται:

Πληγή στο χέρι

Βολή

Πληγή εις τον μαστόν

Πληγή δια ξίφους

Βολή στο γόνατο

Βόλι εις την πλάτη, κ.ά.

Επίσης:

Περιπνευμονία, πνευμονία, βήχας χρόνιος, πυρετός, κακοχυμία, στηθόπονος, παροξυσμός, όφειος πληγή.

Ασθένειες και τραύματα αντιμετωπίζονταν κυρίως με τρόπο εμπειρικό: μαλάξεις με λάδι, αφεψήματα διαφόρων βοτάνων η ξηρών σύκων, απολυμάνσεις με ισχυρό ρακί ή καθαρό νερό. Στα τραύματά τοποθετείτο αλοιφή από ασπράδι  αυγο, αναμεμιγμένο με καθαρό οινόπνευμα και λάδι. Η αντιμετώπιση της αιμορραγίας γινόταν με πυρακτωμένο σίδερο ενώ οι αιμοπτύσεις από τραύματα στο θώρακα αντιμετωπίζονταν με χορήγηση θερμού κρασιού και λιωμένου βουτύρου.

Παρά τις οποίες γνώσεις τους, οι γιατροί είχαν να αντιμετωπίσουν δραματική έλλειψη μέσων και εφοδίων. Την έλλειψη εφοδίων μαρτυρούν  έγγραφα της εποχής όπου σημειώνονται απεγνωσμένα αιτήματα. Παραδείγματος χάριν, από τον Γενικό Φροντιστή Δυτικής Ελλάδος Γιαννάκη Δροσίνη προς τον Πρόεδρο της Εκτελεστικού Γεώργιο Κουντουριώτη, όπου αναφέρει πως «χρήματα δεν έχουμε για να πάρουμε έστω και λίγο κρασί ώστε να πλύνουμε τις πληγές των πληγωμένων».

Μία εικόνα των παρεχόμενων πρώτων βοηθειών και νοσηλείας παρέχει ο Χρήστος Βυζάντιος που γράφει για την εκστρατεία του Φαβιέρου στην Κάρυστο το 1826:

«Πληγωμένοι υπέφεραν τα πάνδεινα γιατί κανείς δεν φροντίζει για τη μεταφορά τους στο στρατόπεδο όπου βρισκόταν όχι μακριά από τον τόπο της εφόδου, σχεδόν ένα τέταρτο της ώρας. Πληγωμένοι που μπορούσαν να περπατήσουν, έφταναν βαδίζοντας έως το στρατόπεδο. Όσοι δεν μπορούσαν, σέρνονταν από όσους συμπολεμιστές τους τύχαινε να βρίσκονται κοντά τους. Το θέαμα της πρώτης βοήθειας των πληγωμένων παρά του αρχιχειρουργού Τράιβερ ήταν φρικιαστικό: Περίπου 200 πληγωμένοι κείτονταν έξω από την σκηνή του χειρουργείου βγάζοντας γοερές κραυγές, ιδίως οι πληγωμένοι από σφαίρες πυροβόλου. Ένα θυρόφυλλο τοποθετημένο πάνω σε πέτρες χρησίμευε ως τραπέζι χειρουργείου, επί του οποίου οι πληγωμένοι κυριολεκτικά σύρονταν. Ο εν λόγω χειρουργός με υψωμένα τα μανίκια και κρατώντας μαχαίρι στο χέρι με την ποδιά μουλιασμένη από το αίμα, έτεμνε ανηλεώς τα προσβληθέντα μέλη και επίδενε. Ακολουθούσε άλλος και κατόπιν άλλος σε ταχύτατο ρυθμό χωρίς να λαμβάνεται η παραμικρή μετεγχειρητική μέριμνα για τον νοσηλευόμενο».

Συχνά, τα τραυματικά χείλη ράβονταν με κεφαλές μυρμηγκιών, όπως μαρτυρεί και ο Μακρυγιάννης.

Κανείς λόγος δεν μπορεί να γίνει για νοσοκομειακή μέριμνα, ούτε καν για στοιχειώδη προστασία των τραυματιών από το κρύο ή τη ζέστη. Ούτε λόγος βέβαια για μία στοιχειώδη διατροφή. Η επιβίωση εξαρτάτο από τη σωματική αντοχή και την ψυχική καρτερία. Σε αυτά δεν μπορεί να μην προσθέσει κανείς τις τρομερές επιδημίες ελονοσίας, του τύφου, της χολέρας και της πανώλης ώστε να έχει την πλήρη εικόνα της φοβερής καταστάσεως των ηρώων εκείνων των οποίων οι οδύνες συνεχίζονταν συχνά για πολλούς μήνες προκειμένου να επουλωθούν τα τραύματα και να πέσει ο πυρετός.

Ας έρθουν αυτά τα στοιχεία να συμπληρώσουν τις μαρτυρίες των ηρωικών κατορθωμάτων των πατέρων μας και να βοηθήσουν στη συνειδητοποίηση των αγώνων και του κάθε είδους πόνου που κατατέθηκε, προκειμένου η πατρίδα μας να ανακτήσει την ελευθερία της.