Μέτρα κατά την περίοδο της επιδημίας του covid-19
18 Ιουλίου 2022Περιορισμοί ελευθερίας, καραντίνα και έλεγχος τήρησης, ιχνηλάτηση επαφών, πιστοποιητικά και υγειονομικό διαβατήριο
Το μέτρο του περιορισμού της ελευθερίας της μετακίνησης και εγκατάστασης για όλους τους πολίτες και η αυστηρή καραντίνα για τους νοσούντες εφαρμόστηκαν από την πλειονότητα των κρατών ως επιδημιολογικά μέτρα συγκράτησης της διασποράς του ιού, προστασίας της συνολικής δημόσιας Υγείας και αναχαίτισης του κύματος εισαγωγών στα απροετοίμαστα και ανεπαρκή για τον όγκο δουλειάς που προέκυψε συστήματα Υγείας, έτσι ώστε να είναι εφικτή η νοσηλεία ασθενών με όρους που να διασφαλίζουν το μέγιστο δυνατό θεραπευτικό όφελος.
Στη περίπτωση μεταδοτικής ασθένειας όπως είναι η COVΙD -19 τίθεται ένα ζήτημα οριοθέτησης της ελευθερίας να λαμβάνει το κάθε άτομο ή όχι μέτρα για την υγεία του. Η οριοθέτηση αυτή ανήκει στην εξουσία του κράτους το οποίο είναι αρμόδιο να επιβάλλει περιορισμούς στην κίνηση και εγκατάσταση με στόχο την μείωση των κοινωνικών επαφών μέχρι να υφεθεί ή να εξαλειφθεί ο κίνδυνος από την νόσο [64].
Υπάρχει μία σύγκρουση του δικαιώματος και της αρχής της αυτονομίας με την προστασία και διαφύλαξη άλλων έννομων αγαθών και ειδικότερα αυτού της Δημόσιας Υγείας . Εδώ τίθεται και το θέμα της ατομικής ευθύνης του πολίτη έτσι ώστε «όταν κάποιος ασκεί ένα δικαίωμά του σε τέτοιες συνθήκες, ελέγχεται πρωτίστως ηθικά, αν με τη συμπεριφορά του θέσει σε κίνδυνο την υγεία των άλλων. Και τούτο, ανεξάρτητα από το αν ισχύει ή όχι ειδική νομοθεσία για την αποτροπή αυτής της συμπεριφοράς: ο αυτοπεριορισμός μας για χάρη των άλλων, είναι κυρίως ζήτημα ατομικής συνείδησης, όχι φόβου για τον κίνδυνο κυρώσεων ή τυφλής υποταγής σε κρατικές αποφάσεις. Με τον αυτοπεριορισμό δεν χάνουμε την αυτονομία μας, εγκαταλείποντας δήθεν την ελεύθερη άσκηση των δικαιωμάτων μας: αντίθετα, ενισχύουμε την αναγκαία συνθήκη για να έχει πραγματικό νόημα η αυτονομία, δηλαδή την ομαλή κοινωνική συμβίωση», σύμφωνα με την Σύσταση που εξέδωσε η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής στις 17.3.2020 [65], η οποία ενσωμάτωνε και στοιχεία από προηγούμενες συστάσεις [66,67] για τον τρόπο συμμόρφωσης των ατόμων προς τις οδηγίες των αρμόδιων αρχών για την αντιμετώπιση λοιμώδους νόσου.
Η στάθμιση και η σύγκρουση θεμελιωδών δικαιωμάτων μπορεί να οδηγήσει σε ρυθμίσεις και μέτρα για την επίτευξη ενός υπέρτερου στόχου. Έτσι, περιορισμός της ελευθερίας του ατόμου μπορεί να υπάρξει όταν σωρευτικά ισχύουν τα κάτωθι :
- Συνταγματικότητα του σκοπού (εδώ είναι η διασφάλιση της Δημόσιας Υγείας και του δημοσίου συμφέροντος).
- Καταλληλότητα των μέτρων- περιορισμών στο να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος στόχος.
- Αναγκαιότητα των μέτρων-περιορισμών.
- Υπολογισμός του κόστους σε σχέση με το αναμενόμενο όφελος.
Τα μέτρα πρέπει να είναι νόμιμα, αναγκαία, κατάλληλα και να μην υπερβαίνουν τον επιδιωκόμενο σκοπό[68]. Η αρχή της αναλογικότητας καθόρισε και στις επιμέρους περιπτώσεις την βαρύτητα ,την έκταση και/ή την χρονική ισχύ των μέτρων, όπως θα δούμε και παρακάτω σε ορισμένα παραδείγματα.
Η καραντίνα σε περίπτωση νόσησης ή στενής επαφής με επιβεβαιωμένο κρούσμα, ο έλεγχος τήρησης της καραντίνας, καθώς και η ιχνηλάτηση των επαφών του κρούσματος έτσι ώστε να εντοπιστούν άλλα σχετιζόμενα κρούσματα και να περιοριστεί η διασπορά του ιού θέτουν επίσης θέματα περιορισμών ελευθερίας, παραβίασης αρχών αυτονομίας και ιδιωτικότητας, παραβίασης του ιατρικού απορρήτου, παραβίασης προσωπικών και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Σε περιπτώσεις μάλιστα που στα πλαίσια αυτών των μέτρων επιβάλλεται, προβλέπεται ή συστήνεται κάποιου είδους ιατρική πράξη – εξέταση ρινοφαρυγγικού επιχρίσματος για την παρουσία του ιού, θερμομέτρηση και άλλες – τίθεται το θέμα της συγκατάθεσης. Τέλος, ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί και η περίπτωση κατά την οποία το άτομο επικαλείται το δικαίωμα της μη ενημέρωσής του για το status της υγείας του εν προκειμένω για το εάν είναι θετικό ή αρνητικό στον SARS-CoV-2 .
Τα προσωπικά δεδομένα δεν είναι απόλυτο δικαίωμα, μπορεί δηλαδή να υπόκειται σε περιορισμούς. Ένα δεδομένο υγείας είναι θεμιτό και ηθικώς αποδεκτό να επεξεργαστεί για λόγους δημοσίου συμφέροντος και για την πρόληψη της δημόσιας Υγείας [69]. Επιτρέπεται κατ΄ εξαίρεση η αποκάλυψη της ταυτότητας ενός προσώπου, μόνο εφόσον κριθεί απαραίτητη για την προστασία της Δημόσιας Υγείας, αλλά και των δικαιωμάτων και έννομων συμφερόντων τρίτων προσώπων. Όλα αυτά υπό την προϋπόθεση πως τηρείται η νομιμότητα και η αρχή της αναλογικότητας κάτω από τον αυστηρό έλεγχο των αρμόδιων αρχών.
Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα.
Στη Γαλλία το Δικαστήριο έκρινε δυσανάλογο το μέτρο της χρήσης drones για την επιτήρηση της κίνησης των πολιτών και τον έλεγχο συνωστισμού και το ακύρωσε.
Στη Γαλλία επίσης, το Δικαστήριο αποφάνθηκε πως οι θερμικές κάμερες καταγραφής της θερμοκρασίας των μαθητών στα σχολεία είναι νόμιμο να χρησιμοποιούνται, αλλά δεν μπορεί το αποτέλεσμα της μέτρησης να αποτελεί λόγο για να μην εισέλθει ο μαθητής στην τάξη.
Στη Γερμανία η απαγόρευση της προσέλευσης των πιστών στους χώρους λατρείας κατά τη διάρκεια του Καθολικού Πάσχα τηρήθηκε με την αυστηρή όμως σύσταση της άμεσης άρσης της απαγόρευσης μόλις αυτό θα γινόταν εφικτό – επιτρεπτό από τις υγειονομικές συνθήκες. Το θέμα της θρησκευτικής ελευθερίας και της ελευθερίας άσκησης λατρείας θα εξεταστεί ειδικότερα στο κεφάλαιο της Χριστιανικής Ηθικής .
Στην Νότια Κορέα χρησιμοποιήθηκε εφαρμογή στα smart phones των χρηστών μέσω της οποίας γινόταν γνωστή η μετακίνηση του χρήση με τη χρήση GPS.
Τέλος, στο Ιράν παρόμοια εφαρμογή αποσύρθηκε από τον ίδιο τον πάροχο της εφαρμογής, την Google, επειδή τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών ήταν άνευ όρων προσβάσιμα και το σύνολο αυτών διαθέσιμα στην κυβέρνηση της χώρας.
Στη σύγκρουση δικαιωμάτων και στα βιοηθικά και όχι μόνο διλήμματα που προκύπτουν, οι λύσεις και οι αποφάσεις διευκολύνονται από την ύπαρξη διαυγούς και στιβαρού νομικού και ηθικού πλαισίου με βάση το οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις. Η εξέταση της νομιμότητας και της αναλογικότητας κάθε μέτρου πρέπει να γίνεται στο ελάχιστο δυνατό χρονικό διάστημα, έτσι ώστε να αυξάνεται η αποτελεσματικότητα του μέτρου μέσω της συμμόρφωσης των πολιτών.
Στην ιδιαίτερη περίπτωση κατά την οποία το άτομο αρνείται να ενημερωθεί για το για το status της υγείας του, εν προκειμένω για το εάν είναι θετικό ή αρνητικό στον SARS-CoV-2, επιθυμεί δηλαδή να ασκήσει τo δικαίωμα του να μη γνωρίζει [70,71], έχουμε ζήτημα που περιλαμβάνει την αυτονομία του ασθενούς, το καθήκον του ιατρού για ενημέρωση και αλήθεια και το συμφέρον τρίτου είτε ειδικότερα είτε γενικότερα του δημοσίου συμφέροντος [67]. Όπως σε περιπτώσεις άλλων λοιμωδών μεταδοτικών νοσημάτων, αλλά και με την εμπειρία της διαχείρισης των φορέων του HIV, διατυπώνεται η θέση πως ο ιατρός έχει καθήκον να ενημερώσει τον ασθενή παρά την άρνησή του για να προστατεύσει άλλα έννομα συμφέροντα και αγαθά [67,72,73].
Η έκδοση πιστοποιητικών ελέγχου, νόσησης ή εμβολιασμού και η χρήση τους ως υγειονομικών διαβατηρίων απασχόλησε από την αρχή της πανδημίας τη βιβλιογραφία και την κοινή γνώμη ως θέμα με πολλές παραμέτρους από το οποίο προκύπτουν νομικοί, κοινωνικοί, πολιτικοί και βιοηθικοί προβληματισμοί[74]. Η διακρατική ισχύς του υγειονομικού διαβατηρίου ενισχύει την στρατηγική του εμβολιασμού και της αντιμετώπισης της πανδημίας και εντάσσεται στα πλαίσια της ενίσχυσης της ασφάλειας και της δημόσιας Υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση [74,75]. Το πιστοποιητικό και η χρήση αυτού μπορεί να εγείρει ζητήματα διακρίσεων, ανισότητας μεταξύ εμβολιασμένων και μη εμβολιασμένων και σε ορισμένες περιπτώσεις, εξαιτίας της πρόσληψης της υποχρεωτικότητάς του ως μέσου εκβιασμού για την συμμετοχή στην κοινωνική και οικονομική ζωή από ορισμένα άτομα, να λειτουργήσει ανασταλτικά στην απόφαση για εμβολιασμό [74,76]. Υποστηρίζεται όμως ευρέως ότι η χρήση του υγειονομικού διαβατηρίου θα αποφέρει όφελος στην αντιμετώπιση της πανδημίας, βασίζεται σε αποδεκτό ηθικό πλαίσιο, αποτελεί κίνητρο για εμβολιασμό και μπορεί να επιτελέσει για όσο χρόνο διαρκέσει σημαντικό παράγοντα ισορροπίας μεταξύ της προστασίας της δημόσιας Υγείας και της μετάβασης-επιστροφής σε κανονικές συνθήκες [77,78].
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
