Πρόσωπο και μηχανή

Στο προηγούμενο κεφάλαιο έγινε αναφορά στη θεολογική  έννοια του προσώπου, ως την έννοια εκείνη που εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την πραγμάτωση του κατ΄εικόνα,με βάση  τα χαρακτηριστικά εκείνα, που καθιστούν έναν άνθρωπο πρόσωπο και όχι απλά ένα από τα πολλά άτομα. Έγινε φανερό ότι το πρόσωπο έχει αξιολογικά χαρακτηριστικά, όπως η μοναδικότητα του τρόπου ύπαρξής του, η ελευθερία της σκέψης του, η δημιουργικότητα και η αγαπητική συνύπαρξή του με τους συνανθρώπους του. Το ερώτημα αν θα μπορούσε ένας ανθρωπομορφικός υπολογιστής να αποκτήσει ανθρώπινεςιδιότητες, θα μπορούσε να αντικατασταθεί με  το ερώτημα αν θα μπορούσε ποτέ ένα υπολογιστικό σύστημα να είναι καταρχήν άτομο και στη συνέχεια να γίνει συνειδητά πρόσωπο, αξιοποιώντας τις δυνατότητές του.Αναφέρθηκε επίσης ότι η έννοια του ατόμου, έχει κυρίως αριθμητικό ή ποσοτικό περιεχόμενο, εξ’ ου και η χρήση του στις φυσικές επιστήμες, ως το μικρότερο εκείνο κομμάτι, ανεξαρτήτου  ποιότητας, το οποίο δεν μπορεί να τμηθεί περεταίρω χωρίς να πληγεί η ακεραιότητά του. Ένα υπολογιστικό σύστημα, όπως και ένα απολύτως ανθρωπομορφικό ρομπότ, θα μπορούσε να θεωρηθεί άτομο μόνο στην περίπτωση που θα γίνονταν κατανοητό ως ένα μεμονωμένο, ξεχωριστό και συγκεκριμένο σύστημα, το οποίο δεν μπορεί να διαχωριστεί σε μικρότερα κομμάτια χωρίς να χάσει παράλληλα τη λειτουργική του  ακεραιότητα.

 Για τη θεολογική σκέψη, κάθε άνθρωπος που γεννιέταιείναι άτομο, εφόσον είναι μια ξεχωριστή και ακέραια μονάδα, αλλά έχει τη δυνατότητα να γίνει πρόσωπο, δηλαδή μια ολοκληρωμένη και υγιής προσωπικότητα. Ένας υπολογιστής, ακόμα και εάν παρουσίαζε όλα τα σημάδια και χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου, θα ήταν αδύνατο να χαρακτηριστεί εν δυνάμει πρόσωπο.Πρώτα – πρώτα γιατί κανένα υπολογιστικό σύστημα και καμία μηχανή δεν είναι σε θέση να μετέχει της ανθρώπινης φύσης, ούτε από βιολογικής και πολύ περισσότερο από πνευματικής πλευράς. Ο άνθρωπος είναι ένα ψυχοσωματικό όν, το οποίο αποτελείται από ύλη και πνεύμα, σώμα και ψυχή, βιολογία και νόηση. Δεύτερον, ο άνθρωπος είναι ένα όν εξελισσόμενο και σωματικά και πνευματικά. Αρχίζει την ύπαρξή του από ένα μόνο κύτταρο, για να εξελιχθεί σε έναν οργανισμό με τρισεκατομμύρια κύτταρα. Το ένα αυτό αρχικό κύτταρο περιέχει όλες τις πληροφορίες, που θα οδηγήσουν στη διαμόρφωση ενός ανθρώπου. Από αυτές τις πληροφορίες, άλλες έχουν τον χαρακτήρα εντολής π.χ. χρώμα ματιών, μαλλιών, σχήμα προσώπου κλπ., οι οποίες πραγματώνονται  ούτως ή άλλως, ενώ κάποιες άλλες έχουν την έννοια της δυνατότητας, όπου το αν θα πραγματωθούν ή όχι, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως τις περιβαλλοντολογικές και κοινωνικές συνθήκες, μέχρι τις προσωπικές του επιλογές. Από αυτές τις πληροφορίες-δυνατότητες, όσες αφορούν τα ανώτερα χαρακτηριστικά του, τα οποία στη θεολογική γλώσσα ονομάζονταιστοιχεία του κατ’ εικόνα και εφόσον είναι πίστη της θεολογίας ότι  υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους, από το πρώτο κύτταρο της ύπαρξής τους μέχρι και το τελευταίο πριν την εκπνοή τους, μπορεί να θεωρηθεί ότιτα στοιχεία αυτά βρίσκονται στο ανθρώπινο  DNA. Έτσι ο άνθρωπος είναι ένα ζωντανό εξελισσόμενο όν, το οποίο μπορεί και διαμορφώνει έναν χαρακτήρα με βάση τις συνθήκες που συναντά, τις ανάλογες επιλογές που κάνει και βέβαια την ιδιοσυγκρασία του. Η ιδιοσυγκρασία είναι το μόνο στοιχείο της προσωπικότητας που τον καθορίζει, αφού το κληρονομεί βιολογικά από τους προπάτορές του[1]. Ο χαρακτήρας όμως, εξ’ ου και ο όρος χαρακτήρας, από το ρήμα χαράσσω[2], διαμορφώνεται πάνω στο δεδομένο βιολογικό πεδίο της ιδιοσυγκρασίας του ανθρώπου, σε σχέση με τις ιδιαίτερες συνθήκες του περιβάλλοντος και των επιλογώντου.

Με βάση τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότιη ελεύθερη βούληση, διαδραματίζει ένα κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας.Για τον λόγο αυτό ο άνθρωπος, μπορεί και θέτει ο ίδιος τους στόχους του, μπορεί να ονειρεύεται, όπως και να αγωνίζεται με θεμιτούς ή αθέμιτους τρόπους για να τους πραγματοποιήσει. Μπορεί να ζει με τον τρόπο που ο ίδιος επιλέγει. Πρόσωπο είναι ο μοναδικός και ανεπανάληπτος τρόπος ύπαρξης που συνειδητά επιλέγει ο άνθρωπος  για να υπάρξει. Το ερώτημα περί της ανυπαρξίας της ελεύθερης βούλησης και η ντετερμινιστική θεωρία της πραγματικότητας, τείνει από την ίδια την επιστήμη πλέον ξεπεραστεί.  Πολλές φορές συγχέεται η έννοια του αιτιολογώ με αυτήν του δικαιολογώ. Κάθε πράξη οφείλει την ύπαρξη της σε μια αιτία, αλλά αυτό δε σημαίνει ούτε ότι είναι  αναπόφευκτη, ούτε ότι είναι και δικαιολογημένη. Από ψυχολογικής απόψεως, μπορεί οι συνθήκες να οδηγούν σε συγκεκριμένους τρόπους σκέψης και δράσης, αλλά ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αντιστέκεται στις παρορμήσεις του και να διαμορφώνει ο ίδιος, μέχρι ενός σημείου, τις επιλογές του. Στη θεολογική γλώσσα αυτό λέγεται άσκηση. Πρόκειται για τον αγώνα ενάντια στις υπερβολές των αδιάβλητών παθών όπως έλεγε και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ώστε αυτά τα πάθη να μην μετατραπούν σε νοσηρές καταστάσεις[3].

Παράλληλα ο άνθρωπος μπορεί να είναι ευφάνταστος, παραγωγικός και δημιουργικός. Ωστόσο η ανθρώπινη δημιουργικότητα, αν και είναι ένα από τα βασικά δώρα του κατ΄εικόνα, απέχει πολύ από την  παντοδυναμία. Ο άνθρωπος δημιουργεί πάντα εκ της ύλης και ποτέ  εκ του μηδενός.Είναι άλλο πράγμα να ζωγραφίζει ένα πανέμορφο τοπίο, με χρώματα πάνω σε έναν καμβά και άλλο να δημιουργεί  αυτό το ίδιο το τοπίο. Ο άνθρωπος μπορεί να φτιάξει νέες μορφές αλλά όχι νέες ουσίες. Μπορεί να συνδυάσει πράγματα, με πολλούς και ευφάνταστους τρόπους, αλλά αδυνατεί να δημιουργήσει κάτι, χωρίς να κάνει χρήση κάποιου δεδομένου υλικού. Ακόμα και η σύνθεση της μουσικής είναι ένας υπέροχος και μοναδικός συνδυασμός ήχων και ρυθμών. Η εκ του μηδενός δημιουργία είναι χαρακτηριστικό θεϊκό και όχι ανθρώπινο. Τίποτε δεν μπορεί να προέλθει από το τίποτα, γιατί μιλώντας με ανθρώπινα μέτρα και σταθμά, πράγματι είναι έτσι. Αλλά η θεία πραγματικότητα υπερβαίνει τις  ανθρώπινες συνθήκες, γιατί αλλιώς θα αυτοαναιρούνταν. Είναι θεία επειδή είναι απολύτως υπερβατική για τα ανθρώπινα δεδομένα.

Όσον αφορά στο αρχικό ερώτημα, αν η μηχανή μπορεί να γίνει πρόσωπο, γίνεται φανερό ότι οι υπερσύγχρονοι υπολογιστές που έχουν δημιουργηθεί ή που πρόκειται να δημιουργηθούν, στερούνται τόσο της ανθρώπινης ουσίας, όσο και πολλών πνευματικών ιδιοτήτων.Ενώ ο άνθρωπος ξεκινά από ένα κύτταρο κληρονομημένο από τους γονείς του, το οποίο φέρει με αξιοθαύμαστο τρόπο, όλες τις πληροφορίες που προέρχονται κατά το ήμισυ από τον κάθε γονέα και που  του εξασφαλίζουν τη απόλυτη μοναδικότητά του, για να εξελιχθεί σε έναν πολύπλοκο ζωντανό οργανισμό, για τον υπολογιστή αυτό είναι αδύνατο.Επιπλέον του λείπει η ικανότητα συνειδητά να επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα ήθελε να υπάρχει.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

[1]Ε. Καραδήμα, Συμπεριφοριστικές και γνωστικές θεωρίες προσωπικότητας (Πανεπιστημιακές παραδόσεις)(Αθήνα: ΕΚΠΑ, 2003),29.

[2]Χ.Σακελλαρίου, Νέο Λεξικό  Δημοτικής, 1301.

[3] Ι. Λιλή, «Κοσμολογία και ανθρωπολογία στη διδασκαλία του Ιωάννη Δαμασκηνού», 140.