100 χρόνια από την οδυνηρή «μετάσταση» του μικρασιατικού ελληνισμού

Και μόνον στη σκέψη ότι πλησιάζει η φετινή γιορτή της Μετάστασης της Υπεραγίας Θεοτόκου μια θλίψη άρχισε να κυριαρχεί μέσα μου. Προφανώς, δεν ήταν για την Κοίμηση της Παναγίας, γιατί, έτσι κι αλλιώς, εν τη κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπε!

Η θλίψη μου ήταν για την επετειακή «μετάσταση» από την ζωή, αλλά και από τα μέρη τους του κόσμου της Μικράς Ασίας.

Πόσο βασανιστική, μαρτυρική και πόσο απάνθρωπη!

Τη μετάσταση και του ολοκαυτώματος της Σμύρνης και του Μικρασιατικού Ελληνισμού!

Σίγουρα, όμως, το ελληνικό θέρος έχει «ένα κόμπο από την αρχή», τουλάχιστον για όσους έζησαν τον κυπριακό Ιούλη του ’74, με το προδοτικό πραξικόπημα, την τουρκική εισβολή και την προέλαση της 14ης Αυγούστου… Μια επανάληψη σε μικρογραφία της μικρασιατικής τραγωδίας με παρόμοια χαρακτηριστικά.

Πάνε 48 χρόνια από το 1974, και σχεδόν βρίσκεται στα μισά της επετείου των 100 χρόνων από την άλωση της Μικράς Ασίας.

Ποιος μπορεί να κοιτάξει «κατάματα» την Μικρά Ασία, αλλά και την Κύπρο μετά από 100 και 48 χρόνια αντίστοιχα; Ποιος μπορεί να απολογηθεί για τους νεκρούς, τα ορφανά, τα εγκαταλειμμένα παιδιά ανάμεσα σε αλλοεθνείς πληθυσμούς, τους ανθρώπους που βασανίστηκαν οδυνηρά, τους ξεσπιτωμένους; Τους ξεριζωμένους από τον τόπο, τον τρόπο και ουσιαστικά από όλη τους την ύπαρξη; Γιατί εκεί είχαν ρίζες, μνήμες, ήταν δεμένοι με τον χώρο, με τους ανθρώπους του, τον ευρύ μικρόκοσμό τους, και τον τοπικό ιδιαίτερο πολιτισμό τους.

Προέλαση του τουρκικού στρατού στην Κύπρο.

Θεραπεύεται ποτέ αυτό το μαρτυρικό τραύμα;

Με ποιο τίμημα και με ποια εθνική παιδεία και έγνοια, αποφεύγω την λέξη ιδεολογία, μπορούν οι «απόκληροι» να γίνουν ξανά κόσμος και να αποκτήσουν ξανά την αξιοπρέπεια και την ελάχιστη μεγαλοσύνη που είχαν μέσα στην αειθαλή τοπική δημιουργικότητα της καθημερινότητα τους.

Έξαφνα, ο τόπος τους δεν τους «χωρούσε», δεν υπήρχε θέση γι’ αυτούς. Και, φυσικά, αυτό δεν ξεκίνησε με την άφιξη του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία. Οι γενοκτονίες και εθνοκαθάρσεις των χριστιανικών πληθυσμών είχαν ξεκινήσει πολύ πιο πριν: Αρμενίων, Ελλήνων, ακόμη και των σχεδόν εξαφανισμένων από την ιστορία Ασσυρίων!

Οι Τούρκοι ανέλαβαν την ευθύνη για τον τέλειο εξολοθρεμό τους σύμφωνα πάντα με την γερμανική πρόταση για ομο-γενο-ποίηση του χώρου τους! (Όσο ομο-γενο-ποιημένος μπορεί να είναι ο τουρκικός λαός με τις τόσες εθνικές προσμίξεις, μεταλλάξεις και διαφοροποιήσεις που ακόμη και σήμερα πολλοί αναζητούν τις ρίζες τους και αίφνης ανακαλύπτουν πως αυτές είναι ελληνικές)!

Και να που στα 1922 η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας θα πράξει εγκλήματα καθοσιώσεως (ή πιο ποιητικά «Πνεύμα αλήτικο/ Ελλαδίτικο/ Σε Μικρά Ασία/ Κύπρο Λευκωσία/ Βόρειο Ήπειρο» Δ. Σαββόπουλος), απέναντι στον μικρασιατικό ελληνισμό και τον τόπο του, και έτσι τέτοιες μέρες θα διαρραγεί το μέτωπο.

Και ο μικρασιατικός ελληνικός κόσμος, η Ρωμηοσύνη της Ιωνίας, αυτός ο ποικιλόμορφος και πολύχρωμος κόσμος που τον ξέρουμε μαυρόασπρο μέσα από τις φωτογραφίες του διωγμού και του φευγιού, θα αρχίσει, λίγο μετά, να μαζεύεται, να «στοιβάζεται» αλλόφρων στην παραλία της ομοιοπαθούς πολύπαθης, ξεπεσμένης και καθ’ όλα ελληνοπρεπούς αρχόντισσας Σμύρνης!

Και λίγες μερές μετά κατακαμμένης!

Η Σμύρνη μετά τον εμπρησμό της.

Ένας κόσμος(;), σίγουρα ψυχές σε πλήρη απόγνωση και απελπισία που «αναλαμβάνουν» την ιστορική εκκένωση της Ιωνίας από κάθε τι ελληνικό στα μέρη αυτά. Ή απλά να μεταφέρουν τον βαθύτερο κόσμο τους, έστω και εν απογνώσει και εν απελπισία και υπό απειλή και σκιά θανάτου στα ελλαδικά χώματα.

Ένα διαδοχικό μαρτύριο εν εξελίξει και σε πολλαπλές και παρατεταμένες φάσεις που είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν! Γιατί όχι και αιώνες;

Πρόκειται για μια μετάσταση χωρίς άλλο προηγούμενο στην ιστορία μας.

Και βεβαίως ο πόνος δεν είναι απλά για τα στρέμματα γης που κατέλειπαν οι Μικρασιάτες, αλλά για την μετάσταση από τους τόπους των κόσμων των Μικρασιατών. Μάλιστα, άνθρωποι, τόποι και κόσμοι! Γιατί ο πολιτισμός τους μπορεί να είχε ενιαία στοιχεία οι παραλλαγές, όμως, ήταν πολλαπλές.

Από τις ντοπιολαλιές, δηλαδή τις διαλέκτους, μέχρι την μουσική και τα τραγούδια, τους χορούς, τα όργανα, τις ενδυμασίες, την αρχιτεκτονική, τις εικαστικές εκφράσεις στις φορητές εικόνες και τις τοιχογραφίες…

Ή ακόμη και πέραν από αυτά, αφού όταν η ελληνική λαλιά, ο ελληνικός λόγος τους απαγορευόταν, ήξεραν να κρατούν τον άλλο, και όπως αποδείχτηκε ακόμη πιο σημαντικό μίτο, για την κάθετη σύνδεση με την ρωμαίικη μήτρα και συνέχεια, όπως και με την οριζόντια σύνδεση, δηλαδή με τον λοιπό ρωμαίικο ελληνισμό. Αναφερόμαστε στην ορθόδοξη πίστη που τους ένωνε και τους ταύτιζε με τους λοιπούς ελληνόφωνους πιστούς.

Όσοι έχαναν την ελληνική λαλιά, αλλά μπορούσαν να μένουν ορθόδοξοι ήταν και αυτοί μία ψηφίδα του ελληνικού ψηφιδωτού, έκφραση της ρωμαίικης αγωνίας και της αντίστασης της! Ή αυτό που έχουμε αναφέρει ξανά του ελληνικού πολυπολιτισμού.

Περιγράψαμε ήδη πιο πάνω ποικίλα στοιχεία που λειτουργούσαν κατά τόπους ως ιδιαίτερες εκφράσεις και άνθη ευώδη, και αυτό ίσχυε σε όλους τους τόπους διαμονής των Ελλήνων. Κάθε περιοχή είχε τον δικό της ιδιαίτερο θαυμαστό μικροπολιτισμό.

Και μεις πλέον βρισκόμαστε 100 χρόνια μετά την τραγωδία της Ιωνίας ένδρακρεις και δακρυροούντες να μελετάμε τα στιβαρά πατήματά τους στην γη που τους θέσπισε η ελληνική περιπέτεια, δημιουργώντας μια ιδιότυπη και ιδιόρρυθμη ελληνική οικουμένη πολιτισμού και πολυπολιτισμού. Που φυσικά πάντα επηρέαζε και την λοιπή οικουμένη!

Ναός στην Καππαδοκία.

Θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε και ως εφαλτήριο πολιτισμού! Τόσο για την εξαγωγή της ελληνικής γλώσσας και του λοιπού πολιτισμού φιλοσοφία, θεολογία, λογοτεχνία, του επηρεασμού στις άλλες τέχνες…

Επηρεασμοί που πολλές φορές έφτασαν μέχρι την κατά κράτος επικράτηση και εκτός της στενά καθοριζόμενης ελληνικής επικράτειας! Ή ακόμη και όταν η ελληνική επικράτεια βρισκόταν εν αιχμαλωσία, μπορούσε δια του ευρύτερου πολιτισμού και της στάσης ζωής των φορέων του να διαφεντεύει τον τόπο που ουσιαστικά είχε ξένα αφεντικά. Και να το ουσιαστικό ελληνικό κράτος που αποτελεί ένα στιβαρό, βαρύ, αρχοντικό και ανυπέρβλητο πολιτισμό!

Είναι, μάλλον, το μόνο ελληνικό κράτος στο οποίο έπρεπε να επιτρέπουμε να μας διαφεντεύει και να μας προσδιορίζει. Και ίσως να είναι κι αυτό το οποίο αναζητούν και οι ξένοι από μας! Αλλά ποιος ασχολείται σοβαρά με όλα αυτά;

Να ακόμη ένα ολοκαύτωμα! Και γι’ αυτό δεν μας φταίει κανένας εχθρός, κανένας ξένος. Αφού μόνοι μας απαρνιόμαστε ότι είμαστε!

Και να πεις ότι είμαστε και χτεσινοί; Μάλλον, θέλουν να μας κάνουν σημερινούς και καταναλώσιμους, δηλαδή οσονούπω και χτεσινούς…

Και βέβαια με όλα αυτά δεν υποστηρίζουμε πως η Μικρασία αποτελεί πλέον ένα απέραντο νεκροταφείο ελληνικού πολιτισμού! Κάθε άλλο! Ο σημαντικός πολιτισμός δεν αποτελεί θνησιγενές στοιχείο της ανθρώπινης ζωής! Πρόκειται για την ίδια την ζωή η οποία μεταβιβάζεται, εγκολπωνόμαστε, την εμπιστευόμαστε, στην οποία αφηνόμαστε…

Και οι ξεριζωμένοι κατάφεραν εν πολλοίς να διασώσουν ακέραια πολλά στοιχεία από τον τοπικό τους πολιτισμό. Ακόμη και αν δεν ήταν φανερώματά του όπως ενδυμασία, χοροί, τραγούδια, γλώσσα που οι περισσότεροι τα θυσίασαν προκειμένου να ενσωματωθούν στις νέες συνθήκες ζωής.

Οι ίδιοι άνθρωποι κατάφεραν να μπολιάσουν και να αναζωογονήσουν τον ελλαδικό χώρο με το δικό τους ευρύ πνεύμα σε όλους τους τομείς. Από την οικονομία μέχρι τις τέχνες και την πνευματική ζωή της Εκκλησίας.

Και έτσι η δική τους βίαιη και απάνθρωπη «μετάσταση» από τους τόπους και κόσμους τους φάνηκε ιδιαίτερα γόνιμη και χρήσιμη για τον λοιπό ελληνικό κόσμο, αλλά και όπου βρέθηκαν και έριξαν ξανά βαθιές ρίζες!

Και βλέπουμε πως πρόκοψαν, άνθησαν και οι απόγονοί τους φέρουν κι άλλο!

Κι αυτό ας είναι ένα αισιόδοξο παράδειγμα μέσα στους καιρούς που διανύουμε, αφού εμείς πρέπει να προσδιορίζουμε τον καιρό και όχι αυτός εμάς!

Χρόνια πολλά!