Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς!

Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Αγία Σωτήρα) στο Παλαιχώρι της Κύπρου.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Στην κοινότητα Παλαιχωρίου της Κύπρου, βρίσκεται ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο τελευταίος από τους δέκα ναούς που ανακηρύχθηκαν από την Ουνέσκο ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Κτισμένος στον χαρακτηριστικό τύπο του ξυλόστεγου ναού που επιχωριάζει στην περιοχή του Τροόδους, είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες των αρχών του 16ου αιώνα.

Στο χωριό υπάρχουν ακόμα δύο τοιχογραφημένοι ναοί της ιδίας περιόδου, ο ναός της Παναγίας Χρυσοπαντάνασσας και ο ναός των Αγίων Αναργύρων.

Το Παλαιχώρι, χωριό με βυζαντινές καταβολές εντοπίζεται σε γραπτές πηγές ήδη από το 1237, όταν γίνεται φέουδο αρχικά των Montbéliard, των Ιωαννιτών, του Στέμματος των Λουζινιάν, της Ελένης Grenier, των Οθωμανών και τέλος των Άγγλων, κράτησε ζωντανή την ελληνικότητά του και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59.

«Η Μεταμόρφωσις». (Τοιχογραφία).

Ο ναός της Αγιάς Σωτήρας, κτίζεται και τοιχογραφείται κατά τη Βενετοκρατία, περίοδο κατά την οποία το Παλαιχώρι γνωρίζει μεγάλη ακμή, αφού τότε ανεγείρονται και τοιχογραφούνται τα περισσότερα θρησκευτικά του μνημεία.

Ο ναός είναι κτισμένος στον χαρακτηριστικό τύπο του μονόκλιτου ξυλόστεγου ναού που επιχωριάζει στις ορεινές περιοχές του Τροόδους και αναπτύχθηκε ήδη από την περίοδο της Φραγκοκρατίας.

Εκτός από τον κυρίως ναό η στέγη του ναού καλύπτει επίσης την αψίδα στα ανατολικά και το προστώο σε σχήμα γάμμα στα δυτικά και στα νότια.

Σύμφωνα με αποσπασματικά σωζόμενη επιγραφή στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου του ναού, οι υποκείμενες τοιχογραφίες που απεικονίζουν τον Χριστό και τη Θεοτόκο ένθρονους δίπλα από τους αγίους Ιωάννη Πρόδρομο και Ιωάννη το Θεολόγο αντίστοιχα, έχουν εκτελεσθεί το 1612.

Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού είναι προγενέστερες και χρονολογούνται στην περίοδο της Βενετοκρατίας (1489-1571) και παρουσιάζουν έναν από τους πληρέστερους εικονογραφικά κύκλους αυτής της περιόδου στην Κύπρο: Το Ιερό καταλαμβάνουν θέματα του ευχαριστιακού κύκλου, ενώ το εσωτερικό του ναού χωρίζεται σε δύο οριζόντιες ζώνες, όπου απεικονίζονται πάνω κυρίως ο χριστολογικός κύκλος και κάτω μεμονωμένοι Άγιοι. Ο εικονογραφικός κύκλος χαρακτηρίζεται από πληρότητα και άρτια οργάνωση.

Η τέχνη των τοιχογραφιών αντανακλά τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής με επιδράσεις από τη Δύση, κυρίως από την Ιταλία, σε δευτερεύοντα σημεία των συνθέσεων και την σχετική αντίσταση του καλλιτέχνη στην ιταλοβυζαντινή ζωγραφική που ακμάζει την ίδια περίπου εποχή στο Πελένδρι, την Παναγία Ποδύθου, στον Λαμπαδιστή κ.α.

Οι άγιοι Γεώργιος και Δημήτριος. (Τοιχογραφία).

Το πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα είναι παλαιολόγειο και εμπλουτίζεται περαιτέρω με λεπτομέρειες, αρχιτεκτονήματα και τύπους που προέρχονται είτε από μικρογραφίες σε δυτικά χειρόγραφα είτε από έργα τέχνης και τοιχογραφίες σε λατινικούς ναούς της Κύπρου.

Πρόκειται για καλλιτεχνικές αναζητήσεις και ανησυχίες που παρατηρούνται και σε άλλα μνημεία της περιόδου, όπως στον Τίμιο Σταυρό του Αγιασμάτη, στον Άγιο Μάμαντα στον Λουβαρά, στην Παναγία Χρυσοκουρδαλιώτισσα στα Κούρδαλη, στον Άγιο Νικόλαο στη Γαλαταριά, στον Τίμιο Σταυρό στην Κυπερούντα κ.α.