Ο αντίκτυπος στην Κύπρο από τον τορπιλισμό της «Έλλης» (Αύγουστος 1940)

«Εμπρός διά μίαν νέαν ισχυροτέραν “Έλλην”»

Ο -εν Κύπρω- αντίκτυπος από τον τορπιλισμό του ελληνικού καταδρομικού (Αύγουστος 1940)

Για πολλούς Έλληνες είναι η πιο όμορφη ημέρα του χρόνου. Η πιο χαμογελαστή, η πιο γλυκερή. Το Πάσχα του Καλοκαιριού. Η κορωνίδα των Θεομητορικών Εορτών. Η Κοίμηση της Θεοτόκου. Αυτή την ημέρα των υψηλών συμβολισμών επέλεξε ο ιταλός επιβουλέας για να κορυφώσει τις προκλήσεις του  απέναντι στην κυανόλευκο γείτονα. Ο «τορπιλητής» έδρασε άνανδρα και προσβλητικά σε όρους χρόνου και χώρου. Με τρόπο ύπουλο χτύπησε το ελαφρύ καταδρομικό «Έλλη» του ουδέτερου βασιλικού ναυτικού, την ώρα που αυτό εκτελούσε εθιμοτυπικά θρησκευτικά καθήκοντα μέσα στην αγκαλιά της Μεγαλόχαρης στο λιμάνι της Τήνου. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε το προανάκρουσμα της «επίσημης» επίθεσης της φασιστικής Ιταλίας στην Ελλάδα, που ακολούθησε στις 28 Οκτωβρίου 1940.

Η «Έλλη» των Ελλήνων

Υπογραμμίζεται ότι στη μεταξική Ελλάδα η είδηση αντιμετωπίστηκε με ψυχραιμία και χαμηλούς τόνους σε μια προσπάθεια να μη φανατιστεί η κοινή γνώμη. Συγκεκριμένα, στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων η εθνικότητα του αυτουργού δεν αποκαλύπτεται. Ανταυτού, χρησιμοποιείται η –εκτός εισαγωγικών- φράση ‘’υπό αγνώστου υποβρυχίου‘’ για να περιγραφεί με «επικοινωνιακή – διπλωματική ορθότητα» ο επιβουλέας. ^[1,4]

Πρωτοσέλιδο της ελλαδικής εφημερίδας «Ασύρματος» (16/08/1940)

Βέβαια, οι ομάδες των Ελλήνων δυτών – εμπειρογνωμόνων άμεσα προσδιόρισαν την ιταλική ταυτότητα του υποβρυχίου από τους αριθμούς μητρώου των τορπιλών. Ως ήταν αναμενόμενο, το σχετικό πόρισμα παρέμεινε στα «συρτάρια της Πολιτικής» για εύλογο χρονικό διάστημα. Παράλληλα όμως, η καλοκουρδισμένη στρατιωτική μηχανή της Ελλάδας έμπαινε με ταχείς ρυθμούς σε κατάσταση ύψιστης πολεμικής ετοιμότητας.

Πρωτοσέλιδο της ελλαδικής εφημερίδας «Έθνος» (16/08/1940 – εσπέρα Παρασκευής, 4 μ.μ.)

Ταυτόχρονα, στην Κύπρο το κλίμα ήταν εντελώς διαφορετικό. Το νησί, ως μέλος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, είχε εισέλθει στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο από τον Σεπτέμβριο του 1939. Επομένως, η Ιταλία -ως σύμμαχος της χιτλερικής Γερμανίας- ήταν εν δυνάμει εχθρός των Κυπρίων. Εξάλλου, αυτό σύντομα επιβεβαιώθηκε με τον εμφατικότερο τρόπο, όταν στις 22/09/1940 ιταλικά αεροσκάφη βομβάρδισαν το Νησί της Αφροδίτης.

Συνοψίζοντας τις κυπριακές αντιδράσεις για τη βύθιση της «Έλλης», προκύπτει ότι οι εφημερίδες της Κύπρου κατονομάζουν ευθέως την Ιταλία του Μουσολίνι ως τον αυτουργό της δολοφονικής επίθεσης εναντίον του ελληνικού καταδρομικού (ευδρόμου) και των προσκυνητών στην Τήνο. Παράλληλα, ξεκινάει μια παγκύπρια ερανική εκστρατεία υπέρ ενίσχυσης του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, με σύνθημα: «Εμπρός διά μίαν νέαν ισχυροτέραν “Έλλην”». Για πολλοστή φορά, οι Έλληνες της Κύπρου αυθόρμητα, χωρίς πολιτική οργάνωση ή κάποιας άλλης μορφής συντεταγμένη καθοδήγηση, προσφέρουν  χιλιάδες λίρες  υπέρ του Εθνικού Κέντρου αποδεικνύοντας τη μαζικότητα και τη διαχρονικότητα του ενωτικού κινήματος.

Οι ειδήσεις για τους εράνους στο φύλλο της 18ης Αυγούστου 1940 («Νέος Κυπριακός Φύλαξ»)

Παρενθετικά, σημειώνεται ότι από το 1931 είχε επιβληθεί στο νησί μια σκληρή δικτατορία που είναι γνωστή με το όνομα «Παλμεροκρατία». Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι Βρετανοί αποικιοκράτες αποσκοπούσαν στο να καταπνίξουν το εθνικό αίσθημα των ελληνοκυπρίων και να αποσβέσουν τη θερμή επιθυμία τους για Ένωση με την Ελλάδα. Όμως, ο ιθύνων νους της εν λόγω στυγνής και ανελεύθερης διακυβέρνησης, ο κυβερνήτης Πάλμερ -ευρισκόμενος ήδη στην Αγγλία- αποτελούσε οριστικώς και αμετακλήτως παρελθόν για την Κύπρο, ενώ η Βρετανία αναζητούσε ασμένως συμμάχους εναντίον του Χίτλερ. ^[1,3]

Έτσι, οι προαναφερθείσες αμεσότατες αντιδράσεις παρουσιάζονται εύγλωττα στην καθημερινή εφημερίδα της Λευκωσίας «Νέος Κυπριακός Φύλαξ». Ο πρωτοσέλιδος τίτλος του φύλλου της 16^ης Αυγούστου 1940 ήταν: «Άνανδρος τορπιλλισμός του ελληνικού ευδρόμου “Έλλη” υπό “αγνώστου” υποβρυχίου παρά την νήσον Τήνον. Ο ελληνικός τύπος απαντά με αξιοπρέπειαν και θάρρος εις τας συνεχιζομένας ιταλικάς προκλήσεις κατά της Ελλάδος. Σύσκεψις του πρωθυπουργού Μεταξά μετά του Βασιλέως». Στο ίδιο πρωτοσέλιδο, μια άλλη εσωτερική είδηση έχει τίτλο: «Το σωματείον “Τραστ” εισέφερε τριάκοντα λίρας υπέρ του ελληνικού στόλου». Ήταν η πρώτη (ακαριαία) αντίδραση του σωματείου της Λευκωσίας, την ίδια μέρα με τον τορπιλισμό της «Έλλης». Στην ίδια είδηση η εφημερίδα συμπληρώνει: «Ο “Νέος Κυπριακός Φύλαξ” θα διαβιβάζη ευχαρίστως προς το Βασιλικόν Προξενείον της Ελλάδος πάσαν τυχόν εισφοράν γινομένην μέσω αυτού, υπέρ του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού». ^[1]

Πρωτοσέλιδο της κυπριακής εφημερίδας «Νέος Κυπριακός Φύλαξ» (16/08/1940)

Την επόμενη ημέρα (17/08/1940), στην ίδια εφημερίδα ο Βίας Ι. Μαρκίδης έγραφε στο κύριο άρθρο: «Την στιγμήν καθ’ ην δεκάδες χιλιάδων πιστών εξέπεμπον δεήσεις προς την Μεγαλόχαρην και η ‘’Έλλη’’ με πλήρη εορτάσιμον σημαιοστολισμόν προσέδιδε εθνικόν χαρακτήρα εις την μεγάλην θρησκευτικήν εορτήν, το ‘’άγνωστον’’, αλλά πάντως μισαρόν υποβρύχιον προεκάλει την τραγωδίαν επιτιθέμενον κατά ηγκυροβολημένου ουδετέρου σκάφους και κατά γυναικοπαίδων επί της προκυμαίας της Νήσου! […] Δεν πρόκειται ενταύθα να ριψοκινδυνεύσωμεν συμπεράσματα, κατά πόσον δηλ. ευρισκόμεθα ενώπιον πολεμικής ενεργείας ή όχι. Τούτο θα αποκαλυφθή εντός των ολίγων προσεχών ημερών, όπως επίσης θα καταστή φανερόν πού οδηγεί η απροκάλυπτος πολεμική του ιταλικού τύπου και των ιταλικών ραδιοφώνων κατά της Ελλάδος σχετικώς με το ανύπαρκτον ζήτημα της Τσαμουργιάς, και ‘’τα δεινά των Αλβανών, των ζώντων υπό τον ελληνικόν ζυγόν’’. Εν τούτοις δεν διστάζομεν να εκφράσωμεν την ικανοποίησίν μας διά τον συγκρατημένον τρόπον, με τον οποίον εχειρίσθη το όλον ζήτημα η κυβέρνησις Μεταξά και να εκφράσωμεν με υπερηφάνειαν την πεποίθησίν μας, ότι, εάν η Ελλάς υποστή επίθεσιν, δεν θα υποκύψη τόσον ευκόλως, όσον ίσως πιστεύουν οι ολίγοι εχθροί της. Οι Έλληνες, εις οιονδήποτε σημείον του κόσμου και εάν ευρίσκωνται, θα το θεωρήσουν υψίστην τιμήν των, εάν δυνηθώσι να προσφέρωσι το αίμα των. Το έπραξαν πάντοτε εις παρελθόν και δεν θα διστάσουν να το πράξουν και τώρα, εάν απειληθή έστω και μία σπιθαμή ελληνικού εδάφους». ^[1]

Οι έρανοι για τη «νέα Έλλη» συνεχίστηκαν στην Κύπρο για αρκετές βδομάδες, και όπως συνέβη πολλές φορές στην ιστορία του κυπριακού ενωτικού κινήματος περιελάμβαναν και «τον οβολόν της χήρας αλλά και το τάλαντον των πλουσίων». Μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1940 οι έρανοι υπολογίζεται ότι ανήλθαν σε 5.000 λίρες. Ήταν ουσιαστικά, το προοίμιο για τον παγκύπριο ερανικό συναγερμό υπέρ της Ελλάδας που ακολούθησε την 28^η Οκτωβρίου 1940, αλλά και η επιβεβαίωση της πανηγυρικής συστράτευσης των Ελλήνων της Κύπρου στον αγώνα εναντίον του φασισμού.

Σε κάθε περίπτωση, το πολεμικό κινητήριο γρανάζι της Ελληνικής Ιστορίας είχε αρχίσει πάλι (δυστυχώς!) να στρέφεται. Σε λίγους μήνες η Μούσα Κλειώ θα εκαλείτο να καταγράψει πυρετωδώς μια νέα εποποιία… στης Πίνδου τις βουνοκορφές, στο Ρούπελ, στη Μεσόγειο… Ανυπόμονα περίμεναν να λάβουν τη θέση τους κατά τη  συνδιαμόρφωση του εθνικού πεπρωμένου η Κορυτσά, το Αργυρόκαστρο, οι Άγιοι Σαράντα, το «731», ο Γοργοπόταμος, ο «Αδρίας», ο «Κατσώνης», η «Βασίλισσα Όλγα»…

Σε αυτήν την τιτανομαχία εναντίον των δυνάμεων του Άξονα ο Έλληνας στρατιώτης –για άλλη μια φορά- δεν θα ήταν μόνος. Το ένοιωθε. Σε όλο το Μέτωπο του Πολέμου επρόκειτο να έχει το ίδιο υπέρλογο βίωμα, το ίδιο όραμα… θα «έβλεπε τις νύχτες μια γυναικεία μορφή να προβαδίζει, ψηλόλιγνη, αλαφροπερπάτητη, με την καλύπτρα της αναριγμένη απ’ το κεφάλι στους ώμους. Την αναγνώριζε, την ήξερε από πάντα, του την είχανε τραγουδήσει σαν είτανε μωρό κι ονειρευότανε στην κούνια. Είταν η Μάννα η μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα, η λαβωμένη της Τήνου, η Υπέρμαχος Στρατηγός». ^[2]

Αφίσα της εποχής [4]

Πηγές:

1. papapolyviou.com/category/ψηφίδες-ιστορίας
2. «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ 1940 – 1941», Άγγελος Τερζάκης, κεφ. δ («Τα ματωμένα χιόνια»)
3. imconstantias.org.cy (άρθρο: «Η Παλμεροκρατία», του Βαλάντη Αθανασίου, Ιστορικού)
4. Αφίσες και πρωτοσέλιδα της εποχής (προσωπικό αρχείο)