Κανών α’, ᾨδὴ γ’, τῆς Ἐορτῆς
Χορός Αγιορειτών Βατοπαιδινών Πατέρων ψάλει την τρίτη ωδή του Κανόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου:
Ἦχος α’ Ὁ Εἱρμὸς
«Ἡ δημιουργική, καὶ συνεκτικὴ τῶν ἁπάντων, Θεοῦ σοφία καὶ δύναμις, ἀκλινῆ ἀκράδαντον, τὴν Ἐκκλησίαν στήριξον Χριστέ· μόνος γὰρ εἶ ἅγιος, ὁ ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος».
Απλή Σύνταξη
Ἡ δημιουργική καὶ συνεκτικὴ σοφία Θεοῦ καὶ δύναμις τῶν ἁπάντων,
στήριξον, Χριστέ τὴν Ἐκκλησίαν ἀκλινῆ ἀκράδαντον ·
μόνος γὰρ εἶ Ἅγιος, ὁ ἐν Ἁγίοις ἀναπαυόμενος.
Μετάφραση
Η σοφία και δύναμη του Θεού, που είναι δημιουργική και συνεκτική
για όλη την κτίση, ας στηρίξει, Χριστέ μου, την εκκλησία
ώστε να μην κλονίζεται και να μην έχει κραδασμούς,
διότι εσύ είσαι ο μόνος Άγιος, αυτός που αναπαύεται μόνο στους Αγίους.
Ερμηνεία
«Σοφία και Δύναμις» χαρακτηρίζεται και ο Θεός Πατήρ και ο Υιός του Θεού. Πρόκειται για την μία σοφία και δύναμη, η οποία όχι μόνο δημιούργησε την κτίση αλλά και την συνέχει, δηλαδή την συγκρατεί και την συντηρεί. Η θεία βούληση δεν εξαντλείται με την αγάπη της δημιουργίας αλλά επεκτείνεται και στην προνοητική διάθεση του Θεού γι’ αυτά που δημιούργησε.
Η Εκκλησία κατά καιρούς δοκίμαζε πολλούς κραδασμούς από αιρετικούς και ο πόθος ο μεγάλος ήταν να στερεωθεί καλά η πίστη των χριστιανών και συνεπώς και η εκκλησία. Αυτήν λοιπόν την δημιουργική και συνεκτική δύναμη παρακαλεί ο υμνογράφος να στηρίξει και να στεριώσει την Εκκλησία του Θεού. Το «στήριξον» μας θυμίζει τον πρώτο στίχο της τρίτης Βιβλικής Ωδής η οποία αρχίζει με το «εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω».
Η επικρατέστερη ετυμολογική ερμηνεία του «άγιος» είναι από το α στερητικό και το άγος που σημαίνει μίασμα. Επομένως άγιος είναι αυτός που δεν έχει μίασμα, μολυσμό. Ο Θεός είναι ο κατ’ εξοχήν άγιος και αναπαύεται στις ψυχές των αγίων, που είναι καθαρές και όχι μολυσμένες από την αμαρτία, γι’ αυτό και ο ψαλμωδός παρακαλεί τον Θεό: «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί…». Η αποστροφή «μόνος γὰρ εἶ Ἅγιος, ὁ ἐν Ἁγίοις ἀναπαυόμενος» μας θυμίζει το αντίστοιχο της τρίτης Βιβλικής Ωδής της προφήτιδας Άννας που γράφει « ουκ έστιν άγιος, ως ο Κύριος, …και ουκ έστιν άγιος πλην Σου», γι’ αυτό και η τρίτη Ωδή των Καταβασιών και των Κανόνων είναι αφιερωμένη στην προφήτιδα Άννα.
Κείμενο (α΄ τροπάριο γ΄ Ωδής)
Γυναῖκά σε θνητήν, ἀλλ’ ὑπερφυῶς καὶ Μητέρα Θεοῦ εἰδότες, Πανάμωμε,
οἱ κλεινοὶ Ἀπόστολοι πεφρικυίαις ἥπτοντο χερσί,
δόξῃ ἀπαστράπτουσαν, ὡς θεοδόχον σκῆνος θεώμενοι.
Απλή σύνταξη
οἱ κλεινοὶ Ἀπόστολοι πεφρικυίαις χερσί ἥπτοντο,
εἰδότες γυναῖκά σε θνητήν, ἀλλ’ ὑπερφυῶς καὶ Μητέρα Θεοῦ, Πανάμωμε,
δόξῃ ἀπαστράπτουσαν, ὡς θεοδόχον σκῆνος θεώμενοι.
Μετάφραση
Οι ένδοξοι Απόστολοι με πλήρη συνείδηση και με τρεμάμενα χέρια ακουμπούσαν μια
κοινή γυναίκα που όμως με υπερφυσικό τρόπο
ήταν Μητέρα του Θεού και άστραφτε από δόξα
και έβλεπαν με έκσταση το σκήνωμα που έγινε δοχείο Θεού.
Ερμηνεία
Οι ένδοξοι Απόστολοι, που παραβρέθηκαν από όλες τις εσχατιές της γης στην Κοίμηση της Παναγίας, γνώριζαν ότι κήδευαν μια θνητή γυναίκα, αλλά αυτή η γυναίκα δεν ήταν σαν τις άλλες, ήταν η Μητέρα του Θεού, διότι ο Υιός της δεν ήταν μόνο άνθρωπος αλλά και Θεός, δηλαδή Θεάνθρωπος. Όταν λοιπόν χρειάστηκε να την κηδέψουν με φόβο και τρόμο άπλωσαν τα χέρια τους, για να σηκώσουν το θείο σκήνωμα και να το πάνε στον τάφο. Τα χέρια τους έτρεμαν, γιατί η Παναγία ήταν «πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ».
Στο δρόμο που πήγαιναν τα δέντρα λύγιζαν και προσκυνούσαν την Θεομήτορα και χοροί Αγγέλων υμνολογούσαν τον Θεό: «Τῇ ἐνδόξῳ Κοιμήσει σου, οὐρανοὶ ἐπαγάλλονται, καὶ Ἀγγέλων γέγηθε τὰ στρατεύματα, πᾶσα ἡ γῆ δὲ εὐφραίνεται». Παράλληλα άλλοι Άγγελοι πρόσταζαν στους φύλακες Άγγελους του Παραδείσου να ανοίξουν διάπλατα τις πύλες, για να εισέλθει η Μητέρα του Θεού: «Ἄρατε πύλας, καὶ ταύτην ὑπερκοσμίως ὑποδέξασθε, τὴν τοῦ ἀενάου φωτὸς Μητέρα».
Κείμενο ( β ΄τροπάριο γ΄ Ωδής)
Ὑπέφθασε χερσί, ταῖς ὑβριστικαῖς τοῦ αὐθάδους,
τομὴν ἡ δίκη ἐπάξασα, τοῦ Θεοῦ φυλάξαντος,
τὸ σέβας τῇ ἐμψύχῳ κιβωτῷ, δόξῃ τῆς Θεότητος,
ἐν ᾗ ὁ Λόγος σάρξ ἐχρημάτισε.
Απλή σύνταξη
ἡ δίκη υπέφθασε ἐπάξασα τομὴν
ταῖς ὑβριστικαῖς χερσί τοῦ αὐθάδους,
τοῦ Θεοῦ φυλάξαντος, τὸ σέβας τῇ ἐμψύχῳ κιβωτῷ,
δόξῃ τῆς Θεότητος, ἐν ᾗ ὁ Λόγος σάρξ ἐχρημάτισε.
Μετάφραση
Η Θεία Δίκη πρόλαβε και κατάφερε να κόψει
τα υβριστικά χέρια του αυθάδη ανθρώπου,
γιατί ο Θεός με τη δόξα της Θεότητας
διαφύλαξε τον σεβασμό στην έμψυχο κιβωτό,
στην οποία ο Λόγος του Θεού σαρκώθηκε.
Ερμηνεία
Πρόκειται για το γνωστό επεισόδιο που αναφέρεται σε διάφορες πηγές, της κοπής των χεριών ενός ασεβούς στην κηδεία της Θεοτόκου. Ο Διάβολος, ο οποίος ποτέ δεν ησυχάζει, μέχρι τελευταία στιγμή πολέμησε την Παναγία με τη μορφή ενός Εβραίου, που ήθελε να ανατρέψει το φέρετρο της Παναγίας κατά την κατάβαση του όρους Σιών. Η Θεία όμως Δίκη προφύλαξε το σκήνωμα της Παναγίας από την ασέβεια με το να κοπούν τα χέρια του αυθάδη αυτού ανθρώπου, ο οποίος τελικά μετανόησε, ζήτησε έλεος και η Παναγία με την συνδρομή του Αποστόλου Πέτρου τα ξανακόλλησε.
Η παρομοίωση της Παναγίας με έμψυχο κιβωτό, όπως αναφέρεται και σε άλλα τροπάρια, δεν είναι τυχαία. Ο υμνογράφος θέλει να θυμίσει δύο πράγματα: Πρώτο ότι αντί της άψυχης Κιβωτού της Παλαιάς Διαθήκης εδώ έχουμε την έμψυχη κιβωτό, η οποία δεν έχει απλώς αποδείξεις της παρουσίας του Θεού από την ιστορία των Εβραίων αλλά τον ίδιο τον Θεό, τον Υιό και Θεός της. Δεύτερο, όπως ο Οζά που τόλμησε να αγγίξει εκείνη την Κιβωτό για να μην γκρεμιστεί από το σπρώξιμο ενός μοσχαριού και παρόλα αυτά, επειδή την άγγιξε, πέθανε, τιμωρήθηκε με θάνατο, πόσο μάλλον ο ασεβής που τόλμησε να απλώσει τα χέρια του, για να βεβηλώσει όχι την άψυχη κιβωτό αλλά την έμψυχη κιβωτό, που δέχτηκε μέσα της τον Χριστό, έπρεπε να τιμωρηθεί από την Θεία Δίκη. Έτσι ο Θεός υπερασπίστηκε την τιμή και τον σεβασμό της Παναγίας Μητέρας του, περιβάλλοντας την συγχρόνως με το θεϊκό πέπλο της δόξας του Θεού. Ο Χριστός δεν ξεχνάει ότι από αυτήν την γυναίκα έλαβε σάρκα και οστά και έγινε τέλειος άνθρωπος.
Κανών β’, ᾨδὴ γ’, τῆς Ἐορτῆς Ἦχος δ’
Ὁ Εἱρμὸς
«Τοὺς σοὺς ὑμνολόγους, Θεοτόκε, ἡ ζῶσα καὶ ἄφθονος πηγή,
θίασον συγκροτήσαντας πνευματικόν, στερέωσον·
καὶ ἐν τῇ θείᾳ δόξῃ σου, στεφάνων δόξης ἀξίωσον».
Απλή σύνταξη
Θεοτόκε, ἡ ζῶσα καὶ ἄφθονος πηγή,
στερέωσον τοὺς σοὺς ὑμνολόγους
συγκροτήσαντας πνευματικόν θίασον ·
κἂν τῇ σεπτῇ Συλλήψει σου ἀξίωσον στεφάνων δόξης.
Μετάφραση
Θεοτόκε εσύ που είσαι η ζωντανή και άφθονη πηγή,
στέριωσε αυτούς που σε ανυμνούν και που συγκρότησαν
πνευματικό χορό και με τη σεβάσμια Θεία Σύλληψη
αξίωσέ τους να στεφανωθούν με στεφάνια θεϊκής δόξας.
Ερμηνεία
Αν ο Κύριος έδωσε στη Σαμαρείτιδα «το ύδωρ το ζων», το ύδωρ της ζωής, που, αν το έπινε, δεν θα διψούσε ποτέ, η Παναγία έχει μέσα στα σπλάχνα της όχι το ύδωρ το ζων αλλά τον ίδιο τον Κύριο που παρέχει το ύδωρ της ζωής. Γι’ αυτό και η ίδια είναι μια πηγή ζωντανή και αστείρευτη.
Οι πιστοί που συγκεντρώθηκαν και συγκρότησαν ένα πνευματικό χορό, για να δοξολογήσουν την Πάναγνο Θεομήτορα, επειδή έγινε Θεοδόχος και αφορμή της σωτηρίας των πιστών, αξίζουν ένα βασιλικό δώρο, όπως κάνουν οι βασίλισσες, όταν γεννούν και κάνουν πλούσια δώρα στους υπηκόους τους. Το βασιλικό δώρο της Θεομήτορος είναι να κάνει αυτούς που την υμνούν άξιους θεϊκής δόξας, δηλαδή να συνδοξαστούν και αυτοί, όπως η ίδια, με την μεσιτεία της από τον Βασιλιά της δόξας.
Τη θεϊκή δόξα την είδαμε στο πρόσωπο του Κυρίου κατά την Μεταμόρφωση, όταν το πρόσωπό του έλαμπε σαν τον ήλιο και τα ρούχα του σαν το φως. Όλα αυτά είναι προτύπωση της θείας δόξας που περιμένει τους πιστούς κοντά στον γλυκύτατο Ιησού. Αυτά τα μεγαλεία μας υπόσχεται η Σύλληψη της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία γίνεται η απαρχή των θείων δωρεών.
Ο υμνογράφος δεν λέει «άρδευσον», «πότισον» στην Παναγία που είναι η ζωντανή πηγή αλλά «στερέωσον» για να θυμίσει την γ΄ Ωδή της προφήτιδας Άννας που γράφει «εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω».
Όμως, οι χριστιανοί νιώθουν ακόμα μεγαλύτερη αυτή την ανάγκη στην εποχή μας, που η σύγχυση, η απιστία, η ειδωλολατρία, ο πρωτογονισμός, δείχνουν να κυριαρχούν, απομακρύνοντας τους ανθρώπους από το δρόμο του Θεού. Η αγάπη της Μητέρας του Χριστού αποτελεί εγγύηση και για το δοξασμό μας στη Βασιλεία του Θεού.
Κείμενο (α΄ τροπάριο γ΄ Ωδής)
Θνητῆς ἐξ ὀσφύος προαχθεῖσα, τῇ φύσει κατάλληλον Ἁγνή,
τὴν ἔξοδον διήνυσας, τεκοῦσα δὲ τὴν ὄντως ζωήν,
πρὸς τὴν ζωὴν μεθέστηκας, τὴν θείαν καὶ ἐνυπόστατον.
Απλή σύνταξη
Προαχθεῖσα ἐξ θνητῆς ὀσφύος διήνυσας τὴν ἔξοδον
κατάλληλον τῇ φύσει Ἁγνή, τεκοῦσα δὲ τὴν ὄντως ζωήν,
πρὸς τὴν ζωὴν μεθέστηκας, τὴν θείαν καὶ ἐνυπόστατον
Μετάφραση
Προερχόμενη από θνητή φύση πέρασες την ζωή σου
όπως ταίριαζε στη φύση σου, Αγνή,
γεννώντας όμως την πραγματική ζωή,
μετέβης προς την θεία και αυθυπόστατη ζωή.
Ερμηνεία
Εδώ γίνεται λόγος για την θνητή φύση της Παναγίας και την θεϊκή φύση του Χριστού. Η Παναγία ήταν άνθρωπος και επομένως είχε ανθρώπινη φύση. Η ζωή της λοιπόν θα έπρεπε να είναι σύμφωνα με την θνητή φύση, δηλαδή να γεννηθεί ως άνθρωπος, να λυπάται να χαίρεται ως άνθρωπος, να ζει και να πεθαίνει ως άνθρωπος. Μέχρις εδώ όλα τα γεγονότα είναι φυσιολογικά.
Με την Παναγία όμως έγιναν και υπερφυσικά γεγονότα. Γεννήθηκε νικώντας τη φυσική στειρότητα της μητέρας της Άννας, και πέθανε νικώντας τον θάνατο με την Μετάστασή της στην Πηγή της Ζωής, τον Χριστό. Ξεπέρασε δηλαδή την ανθρώπινη φύση και σε αυτήν την περίπτωση. «Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι, ἐν σοὶ Παρθένε ἄχραντε· παρθενεύει γὰρ τόκος, καὶ ζωὴν προμνηστεύεται θάνατος. Ἡ μετὰ τὸκον Παρθένος, καὶ μετὰ θάνατον ζῶσα». Δηλαδή μένει παρθένος, ενώ γίνεται μητέρα, και ο θάνατός της προμηνύει ζωή. Και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Αυτή που είναι μητέρα της Ζωής, δεν μπορεί να μην μένει στη Ζωή. Στο απολυτίκιο της Παναγίας ψάλλουμε: «μετέστης προς την ζωήν μήτηρ υπάρχουσα της ζωής».
Στην περίπτωση της Παναγίας επαληθεύτηκε το σχέδιο της Θείας οικονομίας σύμφωνα με το οποίο επιστρέφει η αθανασία στην ανθρώπινη φύση, την οποία είχε απωλέσει ο άνθρωπος με την αμαρτία, ενώ παράλληλα τονίζεται το ανθρώπινο στοιχείο τόσο της Παναγίας, όσο και του Χριστού. Ο Θεός δια του Χριστού ανακαίνισε τον άνθρωπο και την φύση ολόκληρη, πράγμα που είναι ανώτερο ακόμη και από αυτήν την δημιουργία της.
Αυτή η μεγάλη δωρεά του Χριστού προς την Παναγία οφείλεται στην αγνότητα του βίου της και στην ταπείνωση της ψυχής της. «ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου». Αυτές είναι οι μόνες προϋποθέσεις για να πετύχουμε κι εμείς τον άθλο της Παναγίας και να κερδίσουμε την αιώνια ζωή.
Κείμενο (β΄ τροπάριο της γ΄ Ωδής)
Δῆμος θεολόγων ἐκ περάτων, ἐξ ὕψους Ἀγγέλων δὲ πληθύς,
πρὸς τὴν Σιὼν ἠπείγοντο, παντοδυνάμῳ νεύματι,
ἀξιοχρέως Δέσποινα, τῇ σῇ ταφῇ λειτουργήσοντες.
Απλή Σύνταξη
Δῆμος θεολόγων ἐκ περάτων, πληθύς Ἀγγέλων δὲ ἐξ ὕψους,
ἠπείγοντο πρὸς τὴν Σιὼν παντοδυνάμῳ νεύματι,
ἀξιοχρέως Δέσποινα λειτουργήσοντες τῇ σῇ ταφῇ.
Μετάφραση
Από τη μια ο όμιλος των Θεολόγων (Αποστόλων)
από τα πέρατα της γης
και από την άλλη το πλήθος των Αγγέλων
από τα ύψη του ουρανού
έσπευσαν μετά σπουδής προς την Σιών
με το παντοδύναμο νεύμα του Θεού Δημιουργού
όπως είχαν χρέος προς στην Δέσποινα Θεοτόκο,
για να υπηρετήσουν τον ενταφιασμό σου.
Ερμηνεία
Εδώ τονίζεται ο πάνδημος εορτασμός της Παναγίας. Και όταν λέμε πάνδημος δεν εννοούμε μόνο το σύνολο των μαθητών του Χριστού, που ήρθαν από τα πέρατα της γης με θαυματουργό τρόπο σαν να ήταν αιθέριοι άγγελοι, αλλά και το σύνολο των αγγέλων από τα ύψη του ουρανού. «Τα άνω τοις κάτω συνεορτάζει και τα ουράνια με τα επίγεια συνομιλεί». Όλα αυτά με το νεύμα, το πρόσταγμα του Θεού, ο οποίος μπορεί τα πάντα, αφού είναι παντοδύναμος.
Η σύναξη αυτή των επιγείων ανθρώπων και των ουρανίων δυνάμεων ήταν ηθική υποχρέωση όλων, διότι αισθάνονταν υποχρέωση να πάνε όλοι στην εκδημία της Παναγίας, της μητέρας του Διδασκάλου τους, την μητέρα του Υιού Θεού. Από την άλλη όμως ήταν και διακαής πόθος να δουν και να χαιρετήσουν την Παναγία και της εκφράσουν τις ευχαριστίες τους, διότι έγινε η αφορμή της σωτηρίας των ανθρώπων
Ἡ Ὑπακοὴ
Ἦχος πλ. α’
Μακαρίζομέν σε πᾶσαι αἱ γενεαί, Θεοτόκε Παρθένε· ἐν σοὶ γὰρ ὁ ἀχώρητος Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, χωρηθῆναι εὐδόκησε. Μακάριοι ἐσμὲν καὶ ἡμεῖς προστασίαν σε ἔχοντες· ἡμέρας γὰρ καὶ νυκτὸς πρεσβεύεις ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας, ταῖς σαῖς ἱκεσίαις κρατύνονται. Διὸ ἀνυμνοῦντες βοῶμέν σοι· Χαῖρε Κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ.
