Ο κρυμμένος έφηβος

19 Αυγούστου 2022

Όσο η κρίσιμη περίοδος της εφηβείας εμπλέκει δύο συνομιλητές –τον έφηβο και τον ενήλικα γονέα-, η δυσκολία είναι σαφής, δεν παύει όμως να είναι διαχειρίσιμη. Τα πράγματα όμως «αγριεύουν», όταν στον διάλογο αυτόν εμπλέκεται και ένα τρίτο πρόσωπο: Ο κρυμμένος μέσα στον ενήλικα, έφηβος.

Η παρουσία αυτού του ..προσώπου συνήθως αγνοείται, κυρίως διότι η εφηβεία εκλαμβάνεται απλώς και μόνον ως μια περίοδος της ζωής, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για μια κατάσταση. Μια κατάσταση, η οποία, άλλοτε με φανερό και άλλοτε με υπολανθάνοντα τρόπο παραμένει ισόβια, διατηρώντας αυτόν τον κρυμμένο έφηβο  ως συνομιλητή, ενίοτε μάλιστα οργισμένο, παραπονεμένο ή και βαθύτατα πληγωμένο.

Τι είναι όμως εκείνο, που συντελεί σ΄ αυτήν την διαρκή …εγκατάσταση;

Όπως είπαμε, η εφηβεία έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την υπέρβαση των προαποφασισμένων από τους ενήλικες πλαισίων και την αναζήτηση μιας διαδρομής που οδηγεί σε μια προσωπική ουτοπία. Και όταν λέμε ουτοπία εννοούμε μια πατρίδα που όλα δείχνουν πως είναι ανέφικτη, δεν παύει όμως να είναι θελκτική, τόσο θελκτική που θα άξιζε γι  αυτήν ο κάθε ηρωισμός και η κάθε θυσία. Ο έφηβος δεν ανέχεται τις ενδιάμεσες αποχρώσεις και τους συμβιβασμούς. Στο οπτικό του πεδίο κυριαρχεί το μαύρο και το άσπρο. Σε ένα κόσμο βυθισμένο στη σχετικότητα και στην ασυνέπεια,  ο έφηβος αυτοανακηρύσσεται ιππότης του ιδανικού και του τελείου, οικτίροντας και περιφρονώντας την συμβιβασμένη και χλιαρή περασμένη γενεά. Όταν όμως έρθει η ζωή να επιβάλλει  και σ΄ αυτόν όλες τις αποχρώσεις του γκρι, ο έφηβος ίσως φανεί πως ανακόπτει την ορμή του, ουδέποτε όμως βουβαίνεται ολοκληρωτικά.

Στην πραγματικότητα η εφηβεία αποτελεί περίοδο ενηλικίωσης της φωνής της συνείδησης αλλά και του πόνου, του ηρωισμού αλλά και της ματαίωσης, η οποία δεν θα πάψει ποτέ να ακούγεται, έστω και αν από πάνω της συσσωρευτούν στρώματα υποχωρήσεων και ρεαλισμού. Ίσως η ένταση της ατονήσει, έρχεται όμως η στιγμή, που η εφηβεία του τέκνου ή του μαθητή δίνει σ΄ αυτή την ισχνή φωνή την ευκαιρία μιας ρεβάνς. Βεβαίως η εφηβεία δεν αποτελεί μόνον περίοδο –μάλλον κατάσταση- ηρωισμού. Συνοδεύεται από ακυρώσεις, διαψεύσεις, πόνο από τη σύγκρουση του ιδεώδους με το πραγματικό –αυτό κι αν είναι πόνος- και γενικά καταστάσεις, που χαράσσονται  με τρόπο επώδυνο πάνω στην εφηβική ψυχή, αφήνοντας στίγματα και ουλές. Γι  αυτό και εάν ο ενήλικας αντέξει τα τεστ αντοχής, στα οποία ο έφηβος θα τον υποβάλλει και βρει το θάρρος, αλλά και τη σοφία να μην εμπλακεί σε ένα μάταιο αγώνα επιβολής μαζί του, θα καταφέρει να ακούσει τρία ερωτήματα, προερχόμενα από τα κατάβαθα της δικής του ύπαρξης, εκεί που κρύβεται ο προσωπικός έφηβος:

ΘΥΜΑΣΑΙ;

ΠΏΣ ΤΟ ΑΝΤΕΞΕΣ;

ΤΟ ΞΕΠΕΡΑΣΕΣ;

Η επιστροφή στην προσωπική εφηβεία –ή μάλλον η ανάδυση της- αποτελεί διαδρομή που εμφορείται από συναισθήματα οδύνης, αλλά και μεγαλείου, μεγαλείου αλλά και οδύνης. Και αυτό, διότι καμία εφηβεία δεν υπήρξε χωρίς στόχο την κορυφή του απολύτου, αλλά και καμία εφηβεία δεν υπήρξε που να επέτυχε πλήρως τον στόχο της. Το μεγαλείο των οραματισμών και των αγώνων της πάντα συμπορευόταν και πάντα θα συμπορεύεται με την πίκρα του ανεκπλήρωτου και την οδύνη των ακυρώσεων, όπως και ο ηρωισμός της πάντα συμπορευόταν και πάντα θα συμπορεύεται με ήττες αναπόφευκτες, προτιμητέες όμως πάντοτε από συμβιβασμούς και συνθηκολογήσεις. Και μάλιστα, μια και μιλάμε για ηρωισμό, δεν είναι λίγες οι φόρες, που οι εφηβικοί ηρωισμοί υπήρξαν και οι μοναδικές ένδοξες στιγμές μιας ολόκληρης ζωής.

Η διαχείριση της οδύνης της προσωπικής εφηβείας εκ μέρους του ενηλίκου θα διαμορφώσει καθοριστικά το πλαίσιο του διαλόγου  με την εφηβική περίοδο του εφήβου. Η ανάμνηση της περιόδου εκείνης, η εκ νέου ενεργοποίηση της οδύνης της χειραφέτησης, της κοινωνικοποίησης και της διαμόρφωσης μιας αξιακής κλίμακας, κυρίως όμως η αναγνώριση και η αποδοχή των αναπόφευκτων μικρών ή μεγάλων εκκρεμοτήτων που παραμένουν εναργείς δύο ή και τρεις δεκαετίες αργότερα, θα καθορίσουν την εκτίμηση ή την απαξίωση, το κύρος ή την απογοήτευση, την έμπνευση την οργή που θα προκαλέσει στον διαπαιδαγωγούμενο έφηβο γιο ή θυγατέρα, μαθητή μαθήτρια ο ενήλικας παιδαγωγός, γονιός ή δάσκαλος. Γι΄  αυτό και η διαπαιδαγώγηση του εφήβου αποτελεί διαδικασία διπλή και μάλιστα διαδραστική, με όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά. Πιθανόν να αποτελέσει αιτία χαράς, για μεν τον έφηβο, χαράς του παρθενικού πετάγματος στον ουρανό της αυτοπραγμάτωσης, για δε τον ενήλικα, χαράς μια επιστροφής σε στιγμές αντίστοιχες. Είναι όμως αλήθεια πως η ίδια διαδικασία εμπεριέχει τον κίνδυνο να ξαναβγούν οι «σκελετοί» απ΄ τις ντουλάπες, μέσα στις οποίες καταχωνιάστηκαν κάποτε βιαστικά πληγές και εφιάλτες.  Το ξαναντάμωμα μαζί τους απαιτεί θάρρος, νηφαλιότητα και σωστή αξιοποίηση της σοφίας, που ούτως ή άλλως επιφέρει η ζωή. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις, ο υπό διαπαιδαγώγησιν έφηβος είναι πολύ πιθανόν να εισπράξει αδικαιολόγητη και άκρως απογοητευτική συμπεριφορά, ένα μίγμα επιθετικότητας, απόρριψης και ενοχοποίησης, σε σημείο πολλές φορές να αισθάνεται πως ο πάλαι ποτέ μυθοποιημένος γονιός  ή δάσκαλος της παιδικής του ηλικίας δεν είναι παρά ένας έφηβος, πιο έφηβος  κι απ΄ αυτόν τον ίδιο. Αν όμως αυτή η εκ νέου συνάντηση του ενήλικα με κάποιους νεκροζώντανους εφηβικούς εφιάλτες πραγματοποιηθεί μέσα σε ένα πλαίσιο εσωτερικής συμφιλίωσης, υπερηφάνειας για κάποιες εφηβικές μάχες που δόθηκαν με ηρωισμό και πόνο, αποδοχής εσωτερικών τραυμάτων ως παρασήμων από μάχες, των οποίων οι παρελθοντικές οδύνες έτεκαν την ωριμότητα το παρόντος, ο διαπαιδαγωγούμενος έφηβος, πίσω από την πολλές φορές επιβεβλημένη από την ηλικία και τον κοινωνικό περίγυρο αμφισβήτηση, θα κολυμπήσει πανευτυχής σε μια καθάρια θάλασσα αποδοχής και επιβράβευσης.

Από την ευτυχή έκβαση της συνάντησης με τον κρυμμένο του έφηβο μέσω της συνάντησης με το έφηβο παιδί του ή μαθητή του, ο γονιός ή ο δάσκαλος θα αναθερμάνει και πτυχές της προσωπικότητας του, οι οποίες συνδέονται άρρηκτα με την ξεχασμένη του εφηβεία. Όπως επισημαίνει και ο τομέας της σύγχρονης επιχειρηματικότητας, κατά την αναζήτηση του αποτελεσματικού ηγέτη, το εσωτερικό παιδί χαρακτηρίζεται από ιδιότητες και δεξιότητες πολύτιμες αλλά και δυσεύρετες στη σύγχρονη κοινωνία, όπως ο ενθουσιασμός, η δημιουργική φαντασία, η λελογισμένη διακινδύνευση, η έμπνευση της ομάδας και πάνω απ΄ όλα, η όρεξη για ζωή και η δυνατότητα ανακάλυψης της χαράς, ακόμη και στις πιο τετριμμένες δραστηριότητες. Για να μη μιλήσουμε για την καλλιτεχνική ευαισθησία και την αισθητική απόλαυση. Για τον χώρο αυτό –της επιχειρηματικότητας- ο πρώτος ανασταλτικός παράγοντας της εκπλήρωσης ενός οράματος από ένα άτομο ή μια ομάδα είναι η κόπωση από την καθημερινή ρουτίνα και η ανία. Το λυπηρό είναι, πως η ανία αυτή διαποτίζει από πολύ νωρίς, όχι μόνον τους επαγγελματικούς χώρους, αλλά και τις σχολικές τάξεις. Η αιτία της έχει εν πολλοίς εντοπιστεί: Είναι η αδρανοποίηση μερών του εσωτερικού εαυτού, όπως η δημιουργικότητα και η φαντασία και ο υπερτονισμός άλλων, όπως η απομνημόνευση και η διεκπεραίωση.

Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς, πως η ανάδυση του εσωτερικού εφήβου, πέραν της προοπτικής που ανοίγει ως προς την διαπαιδαγώγηση, επιφέρει και ευρύτερες ευεργετικές συνέπειες στην καθημερινότητα του ενήλικα. Ένας ξεχασμένος έφηβος περιμένει να εμπλουτίσει την καθημερινότητα, να της προσδώσει νέες –κατ΄ ουσίαν ξεχασμένες- διαστάσεις, να οδηγήσει σε νέου τύπου σχέσεις με πρόσωπα και πράγματα, να ξαναζωντανέψει λησμονημένες, ίσως και χλευασμένες καταστάσεις, όπως η συγκίνηση, η χαρά του παιχνιδιού, η ανιδιοτέλεια και πάνω απ΄ όλα, η ευγνωμοσύνη. Αυτή η τελευταία αποτελεί το χαρακτηριστικό του έφηβου που ευλογήθηκε από έναν ενήλικα –πατέρα ή δάσκαλο- και άνοιξε τα φτερά του, χωρίς να βρει επιθετικότητα και αποθάρρυνση κατά την ώρα της αμφισβήτησης του.

Σε όλη αυτή την διαδικασία, η υγιής χριστιανική πνευματικότητα μπορεί να μεταβάλλει τον διπλό διάλογο με τον έφηβο και την προσωπική εφηβεία σε μείζονα ευκαιρία. Στην πραγματικότητα, ο κάθε έφηβος ζητάει μια ευλογία, που ισοδυναμεί με απελευθέρωση. Την ευλογία αυτή μπορεί να την παραχωρήσει μόνον ο συμφιλιωμένος με την εφηβεία του ενήλικας. Ο οίκος του Πατρός αποτελεί τη μήτρα που μας εκβάλλει, αλλά και τον προορισμό μας. Υπάρχει περίπτωση, ένας άνθρωπος να μην επιστρέψει ποτέ ξανά στο πατρικό του. Το κουβαλάει όμως μέσα του, γιατί μέσα σ΄ αυτό μετέβη από την παιδικότητα στην εφηβεία, πάνω σε αυτό «πάτησε» για να κερδίσει την ενηλικίωσή του, αυτό είναι που βρίσκεται στον πυρήνα της διαμόρφωσής του. Το αν τόλμησε την ρήξη με αυτό, το αν το αισθάνθηκε αρκετά στέρεο, ώστε να εκτιναχθεί προς τη δική του ωρίμανση, κυρίως όμως εάν ευλογήθηκε κατά τη φυγή του από αυτό, θα αποτελέσουν τον καθοριστικό παράγοντα διαχείρισης της εφηβείας της επόμενης γενιάς εκ μέρους του. Δεν υπάρχει ενηλικίωση χωρίς «οίκο πατρός». Μόνον που εκεί, όπως μας περιγράφει η ονομαζόμενη παραβολή του ασώτου -κατ΄ ουσία όμως παραβολή του σκληρόκαρδου αδελφού- φιλοξενούνται δύο τύποι εφήβων, ανεξαρτήτως ηλικίας. Για τον πρεσβύτερο, ο οίκος αυτός αποτελεί φυλακή εγκλωβισμού στην οργισμένη εφηβεία και τροχοπέδη ενηλικίωσης. Ο Πατέρας είναι κυρίως δεσμοφύλακας, κύριος δικαίου, φορέας αμείλικτων αξιών, γενάρχης ενοχής και ρόλος εξουσίας. Ο γιός του πρεσβύτερου γιου θα υποστεί όλη αυτή την οργή και ουσιαστικά θα πρέπει να επωμιστεί την ευθύνη και το βάρος μιας διπλής ωρίμανσης: της δικής του και του γονιού του. Για τον νεώτερο όμως, τον επονομαζόμενο και άσωτο,  ο Πατέρας αποτελεί αγκαλιά αποδοχής, ενθάρρυνσης για προσωπική ανάπτυξη, φίλτρο αποενοχοποίησης, δότη και όχι μανιακό υπερασπιστή εξουσίας. Ο γιος του νεώτερου γιου δεν θα μείνει χωρίς ανατροφή-αλλοίμονο! Όταν όμως έρθει η ώρα της εφηβικής εκτίναξης, θα ευλογηθεί με καμάρι από τον γονιό του και θα συγκρατήσει για πάντα την γλυκιά αποδοχή ενός Πατέρα που ξέρει να εμπιστεύεται, να ελπίζει και να περιμένει.  Αυτή η δεύτερη αίσθηση του σεσωσμένου τελικώς νεώτερου γιου, είναι που διαποτίζει όλες τις σελίδες των Πατέρων μας και γλυκαίνει αβάσταχτα την Ορθόδοξη παράδοσή μας.

Όποιος αξιώθηκε να λάβει εμπειρία του πατρικού βλέμματος που μας ακολουθεί από την πρώτη στιγμή της γέννησης μας, βλέμμα γεμάτο έπαινο, αλήθεια, εν αγάπη κριτική, εμπιστοσύνη και ενθάρρυνση μετά τα «σκουντουφλήματα» μιας διαρκούς εφηβείας που μας ακολουθεί, είναι σε θέση να αποτελέσει πιστή εικόνα της θείας Πατρότητας και της Θείας διαπαιδαγώγησης για τον έφηβο κάθε εποχής που διψάει αποδοχή, ηρωισμό και ζωή πλημμυρισμένη από φως._