Συναίνεση στην ιατρική πρακτική – Υποχρεωτικότητα ιατρικών πράξεων
1 Αυγούστου 2022Η συναίνεση του ασθενούς αντιπροσωπεύει τη νομική και ηθική έκφραση του δικαιώματος της αυτονομίας του ανθρώπου και του σεβασμού της βούλησής του [81]. Το δικαίωμα της συναίνεσης κατοχυρώνεται Συνταγματικά και αποτελεί έκφανση του δικαιώματος κάθε ατόμου να «αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη» σύμφωνα με το άρθρο 5 παράγραφος 1 του Συντάγματος και του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης εν γένει στη ζωή και στο θάνατο [81]. Τόσο στην Σύμβαση Οβιέδο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (νόμος 2619/1998) όσο και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου προστατεύεται η ιδιωτικότητα και η προσωπικότητα με τη σωματική, ψυχική, πνευματική, ηθική και κοινωνική της υπόσταση. Ανάλογες προβλέψεις υπάρχουν στον Αστικό και Ποινικό κώδικα και στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας.
Κάθε ιατρική πράξη είτε είναι προληπτική όπως ο εμβολιασμός είτε διαγνωστική όπως η μοριακή ανίχνευση του SARS-CoV-2 στο ρινοφαρυγγικό επίχρισμα είτε θεραπευτική όπως η χορήγηση οξυγόνου ή η μηχανική υποστήριξη της αναπνοής, εξαρτάται από την συναίνεση μετά από ενημέρωση [85] και αυτό πέραν τον προαναφερθέντων αποτελεί και αρχή της Βιοηθικής σύμφωνα με τους Beauchamp and Childress [82].
Στην περίπτωση της πανδημίας, σταθμίζοντας την προστασία της δημόσιας Υγείας και του δημοσίου συμφέροντος και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του ατόμου, ελήφθησαν αποφάσεις και μέτρα που καθιστούν κάποιες ιατρικές πράξεις υποχρεωτικές με την θεώρηση πως ο περιορισμός του αυτοπροσδιορισμού ενός ατόμου δεν είναι δυσανάλογος όταν ο λόγος για τον οποίο εφαρμόζεται υπηρετεί τη δημόσια Υγεία [83,84,85].
5.1 Υποχρεωτικός εμβολιασμός
Ας δούμε το θέμα του υποχρεωτικού εμβολιασμού. Σε πολλές χώρες παγκοσμίως τέθηκε από νωρίς στο δημόσιο διάλογο το θέμα της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού έναντι του SARS-CoV-2 και εφαρμόστηκε σε επιλεγμένες ομάδες πληθυσμού ή και καθολικά σε όλους τους πολίτες άνω των 18, όπως έγινε στην Μικρονησία και Τουρκμενιστάν [86]. Στις περισσότερες χώρες η υποχρεωτικότητα ξεκίνησε από το Υγειονομικό προσωπικό για να μειωθεί ο κίνδυνος διασποράς μέσα στα νοσοκομεία και άλλους χώρους που παρέχουν υγειονομική φροντίδα, όπως οι οίκοι ευγηρίας, να προστατευτούν οι ασθενείς και η απρόσκοπτη συνολικά λειτουργία του συστήματος Υγείας. Μεταξύ των χωρών αυτών συγκαταλέγεται και η Ελλάδα [86] με την Επιτροπή Βιοηθικής να εκδίδει σύσταση για «την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού σε ορισμένες επαγγελματικές ομάδες στον χώρο της υγείας» στις 14.6.2021. Σύμφωνα με τη σύσταση, το μέτρο θεωρείται ηθικά και κανονιστικά δεκτό εφόσον δεν αποδώσουν τα μέτρα και οι προσπάθειες ενημέρωσης για εκούσιο εμβολιασμό και έχουν δοθεί κίνητρα προς αυτήν την κατεύθυνση [7]. Μπορεί να δικαιολογηθεί εξαιτίας του φόβου διάδοσης της πανδημίας και των καταστροφικών συνεπειών της και αποτελεί μέτρο αναλογικό και πρόσφορο για την αντιμετώπιση της πανδημία [83,84,85,87,88]. Πέραν την αναγκαιότητας, της καταλληλόλητας και της σκοπιμότητας του μέτρου που δικαιολογούν την εφαρμογή του, τονίζεται στην βιβλιογραφία και η ηθική απαξία που ενέχει η άρνηση ενός υγειονομικού να εμβολιαστεί και η επίδραση της άρνησης αυτής στην ψυχολογία του ασθενούς, ο οποίος αξιώνει να νοσηλεύεται σε ένα ασφαλές περιβάλλον [88,89].
Φαίνεται πως η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού στους υγειονομικούς συνάδει με τις βασικές αρχές της Βιοηθικής μετά από τις απαραίτητες και επιβεβλημένες λόγω της έκτακτης ανάγκης σταθμίσεις [83,87,89]. Για να βοηθηθεί η ομαλή εφαρμογή του μέτρου συντάχθηκαν ειδικές οδηγίες και διευκρινήσεις οι οποίες καλύπτουν όλες μία ευρεία γκάμα περιπτώσεων και δίνουν τεκμηρίωση σε θέματα όπως η κύηση και η άρνηση εμβολιασμού για λόγους θρησκευτικούς ή φιλοσοφικούς [90]. Ειδικότερα, η θρησκευτική πίστη και ο εμβολιασμός, καθώς και η θέση της Εκκλησίας πάνω στο θέμα θα εξεταστούν στο κεφάλαιο Χριστιανική Ηθική.
Ως ποινή σε περίπτωση άρνησης συμμόρφωσης έχουν προταθεί τα χρηματικά πρόστιμα, η υποχρέωση κοινωνικής εργασίας, η μη συμμετοχή σε προνόμια και ο περιορισμός ελευθεριών [91]. Στην Ελλάδα από 1.9.2021 ισχύει η αναστολή της σύμβασης εργασίας χωρίς καταβολή μισθού σε περίπτωση μισθωτού ιατρού σε δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα και η αναστολή λειτουργίας ιατρείου και αποχή από την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος σε περίπτωση αυτοαπασχολούμενου ιατρού.
5.2 Άλλα θέματα
Πέραν του υποχρεωτικού εμβολιασμού, προβληματισμός και βιοηθικά και δεοντολογικά ζητήματα τέθηκαν και σε άλλες περιπτώσεις επιβολής ιατρικής πράξης στα πλαίσια μέτρων διαχείρισης της πανδημίας. Η υποχρέωση αυτοδιαγνωστικών εξετάσεων (self test) στους μαθητές περιορίζει μεν την αυτοδιάθεση του μαθητή, διασφαλίζει δε συνθήκες υγειονομικής ασφάλειας κατά την εκπαιδευτική διαδικασία και έτσι κρίθηκε αναλογικό και αναγκαίο μέτρο καταδεικνύοντας την ανάγκη της συνέχισης της εκπαιδευτικής διαδικασίας με τη βοήθεια της επιστήμης χωρίς να κινδυνεύσει η δημόσια Υγεία [92]. Παρόμοιες θέσεις στηρίζουν την ηθική και κοινωνική απαξία σε περίπτωση άρνησης χρήσης προστατευτικών μέτρων όπως η μάσκα, πράξη που θέτει σε κίνδυνο την υγεία τρίτων προσώπων και συμβάλλει στην επιβάρυνση της υγειονομικής εικόνας [93] .
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
