Θεσσαλονίκη, η πόλη της Παναγίας-Ξενάγηση στους Ναούς της Κοίμησης της Θεοτόκου

Η μέρα είναι αφιερωμένη στην Παναγία, τιμάται με λαμπρότητα σε ολόκληρη την Ελλάδα και φυσικά είναι επίσημη αργία. Κάποιοι αποκαλούν τη γιορτή και «Πάσχα του καλοκαιριού» γιατί από την 1^η ως και τις 14 Αυγούστου τηρείται αυστηρή νηστεία και στο διάστημα αυτό δεν τελούνται γάμοι από την Eκκλησία μας.

To pemptousia.gr με αφορμή την Κοίμηση της Θεοτόκου επιχειρεί μία «ξενάγηση» στις εκκλησίες της Θεσσαλονίκης που είναι αφιερωμένες στην Παναγία και πανηγυρίζουν είτε στις 15 Αυγούστου είτε στην Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου, δηλαδή στα εννιάμερα της Παναγίας, στις 23 του μήνα.

 

Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου -Νέας Παναγίας στη Δημητρίου Γούναρη

Ο ναός της Νέας Παναγίας βρίσκεται στο νοτιανατολικό τμήμα της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης, σε μικρή απόσταση από τον Λευκό Πύργο και είναι ένα κεραμοσκεπές κτίσμα που κτίσθηκε το 1727, όπως προκύπτει από μαρμάρινη επιγραφή πάνω από τη νότια είσοδο του ναού και τιμάται στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου. Επειδή η λατρεία της «Κοίμησης» θεωρείται υπέρτερη της «Γέννησης» της Θεοτόκου ο ναός αυτός ονομάστηκε «Μεγάλη Παναγία» σε αντιδιαστολή προς την «Μικρή Παναγία» που είναι ο ναός της Παναγούδας (όπου εορτάζεται η Γέννηση της Παναγίας). Παλαιότερα ήταν γνωστή με την και με την ονομασία «Τρανή Παναγία». Από αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην περιοχή που βρίσκεται ο ναός θεωρείται πως εκεί βρίσκονταν (τον 12ο αιώνα) στην βυζαντινή περίοδο, ένα μοναστήρι προς τιμή της Θεοτόκου. Την Μονή της Θεοτόκου αναφέρει ο Γάλλος περιηγητής R.de Dreux το 1666 η οποία και καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1690. Η εκκλησία της Νέας Παναγίας ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με γυναικωνίτη. Στη δυτική πλευρά του οικοδομήματος διαμορφώνεται στοά, ενώ στη νότια είναι προσαρτημένο νεοκλασικό πρόπυλο, το οποίο αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη. Επάνω από το πρόπυλο υψώνεται καμπαναριό, το οποίο -λόγω των σοβαρότατων ζημιών που υπέστη το 1978 από τους σεισμούς που έπληξαν τη Θεσσαλονίκη- κατεδαφίστηκε και ξανακτίστηκε. Στο εσωτερικό του ναού ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακόσμησή του: στο Ιερό Βήμα και στον γυναικωνίτη σώζονται αξιόλογες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα, οι οποίες έχουν ως πρότυπό τους τη ζωγραφική της εποχής των Παλαιολόγων, ενώ περίτεχνο είναι το επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Ο δεσποτικός θρόνος, ο άμβωνας και οι αγιογραφίες της οροφής ανάγονται στον 19ο αιώνα. Ο ναός πανηγυρίζει τον 15 Αύγουστο.

Παναγία Χαλκέων ή Κόκκινη Εκκλησία

Η Παναγία Χαλκέων ή Κόκκινη Εκκλησία βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, στη συμβολή των οδών Αριστοτέλους και Εγνατίας, κάτω από την αρχαία Αγορά. Τα εργαστήρια χαλκωματάδων που υπήρχαν, και υπάρχουν ακόμη σε περιορισμένο βαθμό στην περιοχή, έδωσαν στην εκκλησία την επωνυμία Χαλκέων.

Πρόκειται για τον μοναδικό ναό της Μεσοβυζαντινής περιόδου που σώζεται στη Θεσσαλονίκη.

Σύμφωνα με μαρμάρινη επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από τη δυτική είσοδο, το μνημείο κτίστηκε το 1028 πάνω σε ειδωλολατρικό ιερό από τον Χριστόφορο, υπάλληλο της βασιλικής αυλής και διοικητή της Λαγουβαρδίας. Ο τάφος του βρίσκεται στον βόρειο τοίχο του ναού.

Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430 ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία Kazancilar Camii, δηλαδή τζαμί των Χαλκωματάδων. Με την απελευθέρωση της πόλης τo 1912 καθαγιάστηκε εκ νέου ως ορθόδοξος ναός. Όπως οι περισσότεροι ναοί της Θεσσαλονίκης, έτσι και η Παναγία των Χαλκέων υπέστη εκτεταμένες ζημιές από τον σεισμό του 1933, η οποίες αποκαταστάθηκαν.

Αρχιτεκτονικά, ο ναός, ο οποίος ακολουθεί πιστά την κωνσταντινοπολίτικη αρχιτεκτονική παράδοση, ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιονίου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναό.

Οι εξωτερικές όψεις του ναού διακρίνονται για τα καμπύλα τόξα και τα αψιδώματα, τις κόγχες και τους ημικυκλικούς κίονες, όπως συνηθίζεται στα μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Ο ναός είναι κτισμένος αποκλειστικά με πλίνθους, εξ ου και η επωνυμία Κόκκινη Εκκλησία. Οι τοιχογραφίες του ναού που πανηγυρίζει τον 15Αύγουστο δεν σώζονται σε καλή κατάσταση παρουσιάζουν όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ιερός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 40 Εκκλησιές ή της Παναγιάς της 40εκκλησιωτίσσης 

Το 1926 απαλλοτριώθηκε τμήμα του δάσους του Σέιχ Σου για να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες από την περιοχή των 40 Εκκλησιών της Ανατολικής Θράκης.

Το 1929 άρχισαν να ανεγείρονται τα πρώτα σπίτια, τοποθετήθηκε ένα «προσκυνητάρι» και αμέσως μετά ξεκίνησε να χτίζεται ο μικρός παλαιός Ναός του Συνοικισμού. Το Ναό εξυπηρετούσε λειτουργικά ο π. Μαργαρίτης Μαργαριτόπουλος, συνταξιούχος κληρικός που ήρθε πρόσφυγας από τις 40 Εκκλησιές της Ανατολικής Θράκης. Το 1936 τοποθετήθηκε πρώτος εφημέριος του Ναού ο αγιορείτης ιερομόναχος Γερμανός Σφαλαγγιάρης από τον Πολύγυρο.

Στις 15 Απριλίου 1973 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος του νέου κεντρικού Ναού από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Λεωνίδα ενώ στις 25 Δεκεμβρίου του 1976 τελέστηκε η πρώτη λειτουργία στο υπόγειο-κατακόμβη του νέου Ναού. Το 1986 τοποθετήθηκε εφημέριος ο π. Παύλος Γιάγκου από την Κύπρο, το 1988 ο π. Χρήστος Κότιος από την Πετρούσα της Δράμας ενώ στις 19 Νοεμβρίου του 1989 εγκαινιάστηκε ο νέος Ιερός Ναός όπως είναι σήμερα, από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα Β΄.

Ο ναός πανηγυρίζει τον 15Αύγουστο ενώ καθημερινά από την 1^η ως τις 15 Αυγούστου τελούνται τα πρωινά Θεία Λειτουργία και τα απογεύματα Εσπερινός και Παράκληση.

 

Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πυλαίας- Χορτιάτη

Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στο Πανόραμα του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη στο νομό Θεσσαλονίκης. Το Καθολικό της Ιεράς Μονής είναι αφιερωμένο στην Παναγία την Ελευθερώτρια. Το πολυάριθμο αυτό γυναικείο μοναστήρι ιδρύθηκε το 1957. Έχει περίπου 60 μοναχές με Ηγουμένη την μοναχή Μελάνη και ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Η αδελφότητα, τα τελευταία πολλά χρόνια, δραστηριοποιείται στον χώρο της βιολογικής καλλιέργειας γι’ αυτό και τη μονή επισκέφθηκε πριν από λίγα χρόνια ο αποκαλούμενος και «πράσινος πατριάρχης» Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο οποίος περιηγήθηκε στους αγρούς της Μονής και ενημερώθηκε από τις μοναχές για τις καλλιεργητικές μεθόδους που ακολουθούν. Η Μονή πανηγυρίζει τον Δεκαπενταύγουστο.

Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ωραιοκάστρου

Το 1945 οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής έκτισαν ένα μικρό ναϊδριο επ’ ονόματι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Όμως πολύ γρήγορα διαπίστωσαν πως αυτό το ναϊδριο δεν τους εξυπηρετούσε γιατί ήταν μικρό και λόγω της καθιζήσεως του εδάφους έγινε γρήγορα ετοιμόρροπο. Το 1954 θεμελιώθηκε τελικά ο σημερινός Ιερός Ναός, που είναι βυζαντινού ρυθμού στον τύπο του σταυροειδούς μετά τρούλλου με καμπαναριό ενσωματωμένο στην πρόσοψή του.

Είκοσι χρόνια αργότερα, στις 10 Νοεμβρίου του 1974 ο Α΄ Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Διονύσιος, ετέλεσε τα εγκαίνια του σημερινού Ιερού Ναού. Ο ναός πανηγυρίζει ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου.

Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεύκων

Ο Ιερός Ναός θεμελιώθηκε το 1938, ωστόσο οι εργασίες ανεγέρσεως διεκόπησαν με την έναρξη του πολέμου το 1940.Το 1943 συνεχίσθηκαν οι εργασίες με υλικά που έπαιρναν οι πιστοί από τα στρατόπεδα των δυνάμεων κατοχής και ολοκληρώθηκαν το 1944. Εγκαίνια του Ιερού αυτού Ναού δεν μνημονεύονται. Ο Ιερός Ναός -μια απλή τρίκλιτη βασιλική- δέχθηκε επεκτάσεις το 1986 και 1987 οπότε και κτίσθηκε και το καμπαναριό του. Φέτος στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου τελέστηκε την Τετάρτη 10 Αυγούστου 2022 η ακολουθία του Μικρού Παρακλητικού Κανόνος χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβα. Ο Σεβασμιώτατος, στο κήρυγμά του, με μια όμορφη εικόνα έδωσε τη σημειολογία του Παρακλητικού Κανόνα: ο θεομητορικός ικετήριος κανόνας συμβολίζει τη μεγάλη αγκαλιά της Παναγίας, στην οποία βρίσκουν παρηγοριά και καταφυγή  όλοι οι πιστοί.

 

Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμαριάς

Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Καλαμαριά πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου ανήμερα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου όπου είναι αφιερωμένος. Φέτος η ενορία φιλοξενεί και θα φιλοξενεί ως τις 23 Αυγούστου απότμημα της Τιμίας Ζώνης της Υπεραγίας Θεοτόκου προς προσκύνηση και αγιασμό των πιστών. Αναρίθμητα είναι μέχρι σήμερα τα θαύματα που έγιναν με την Τιμία Ζώνη. Η αξία της είναι ανεκτίμητη διότι συνδέεται με την Παναγία στην οποία οφείλει την θαυματουργική της δύναμη. Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Καλαμαριά θα είναι ανοιχτός όλες τις ημέρες από τις 7 το πρωί ως τις 12 το μεσημέρι και από τις 6 το απόγευμα ως τις 11 το βράδι.

Εκκλησίες στις οποίες τιμάται η Απόδοσις της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

 

Ιερός Ναός Παναγίας Φανερωμένης Θεσσαλονίκης

Ο Ιερός Ναός Παναγίας Φανερωμένης άρχισε να κτίζεται το 1955 από τους κατοίκους της περιοχής, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Το 1961 η κατασκευή ολοκληρώθηκε και τα εγκαίνια έγιναν Κυριακή των Βαΐων. Μέχρι να ολοκληρωθεί ο κεντρικός ναός η Λειτουργία γινόταν στον υπόγειο χώρο του Ναού οπού σήμερα στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο.

Ο ναός πήρε το όνομα του από την Εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης που ήρθε, πρόσφυγας κι’ αυτή, από το Αυδήμι, ένα ωραίο χωριό στην περιοχή των Γανοχώρων της Ανατολικής Θράκης. Εκεί στον Πάνω Μαχαλά βρισκόταν η εκκλησία της Παναγίας. Το 1889 κάηκε η εκκλησία μαζί με αρκετά σπίτια της περιοχής και η εικόνα με θαυμαστό τρόπο σώθηκε και οι χριστιανοί τη βρήκαν πάνω σε ένα δέντρο. Όταν το 1914 οι Έλληνες των Γανοχώρων ήρθαν σαν πρόσφυγες στην περιοχή, έφεραν μαζί τους και την θαυματουργή εικόνα. Έτσι λοιπόν όταν στα 1920 έκτισαν το εκκλησάκι των Τριών Μαρτύρων Αγάπης, Ειρήνης, Χιονίας εναπόθεσαν εκεί την ιερή εικόνα η οποία μεταφέρθηκε στον καινούργιο μεγαλοπρεπή ναό το 1961. Ο ναός εορτάζει στις 23 Αυγούστου, στα εννιάμερα της Παναγίας.

 

Ιερός Ναός Παναγίας Φανερωμένη στη Μηχανιώνα ή η Παναγία η Μηχανιώτισσα

Η «Παναγία Μηχανιώτισσα» μεταφέρθηκε από τους ευσεβείς Μηχανιώτες στο νέο τόπο εγκατάστασής τους. H φήμη της θαυματουργού εικόνας της Παναγίας Φανερωμένης είναι πανελλήνια και έχει φτάσει και έξω από τα όρια της Ελλάδος. Η ετήσια πανήγυρις στην οποία κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου γιορτάζονται τα εννιάμερα της Παναγίας, καθιερώθηκε στα 1927.

Για να τιμήσουν την Παναγία τη Μηχανιώτισσα, να την προσκυνήσουν και να ζητήσουν τη χάρη της καταφθάνουν κάθε χρόνο τέτοια εποχή δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες.

Ένα μεγάλο τμήμα των ξεριζωμένων από τις πατρογονικές εστίες Ελλήνων της χερσονήσου της Κυζίκου (1922-23) και ιδίως αυτοί που κατοικούσαν στην ιστορική Μηχανιώνα ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης. Στην χερσόνησο της Κυζίκου υπήρχαν δύο εικόνες με την προσωνυμία Φανερωμένη που οι χριστιανοί τις αποκαλούσαν «αδελφές». Η μία της Κυζίκου ήταν γνωστή ως «Φανερωμένη» ενώ η άλλη, η «Παναγία η Μεγάλη» ανήκε στη Μηχανιώνα. Όταν έγινε η Μικρασιατική Καταστροφή η μικρότερη εικόνα της Φανερωμένης Κυζίκου μεταφέρθηκε στην Πόλη. Παραδόθηκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και σήμερα βρίσκεται στο ναό του Αγίου Γεωργίου. Η «Μεγάλη Παναγία» μεταφέρθηκε από τους ευσεβείς Μηχανιώτες. Η χήρα Κατίγκω Μαούτσα ή Μαουτσίδου λέγεται ότι κατάφερε να σώσει την εικόνα τοποθετώντάς την σε μία θήκη παπλώματος το οποίο παραγέμισε με μερικά ρούχα. Παρά τα βάσανα και τις στερήσεις τους οι πρόσφυγες δεν άργησαν να αναγείρουν στην Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης ένα μικρό Ιερό Ναό, ρυθμού βασιλικής. Ενδόμυχος όμως πόθος τους ήταν να αξιωθούν μια μέρα να τοποθετήσουν την εικόνα της Παναγίας σε Nαό ανταξιό της. Τα θεμέλια του πρώτου ναού στη Νέα Μηχανιώνα μπήκαν το 1927. Τα θεμέλια του σημερινού μεγαλοπρεπούς ναού που λειτουργεί σήμερα και πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου μπήκαν το 1975 και τα εγκαίνιά του έγιναν το 1984.