Το κάλλος της φύσεως ως αφορμή πνευματικής αναζήτησης

Ο τρόπος ζωής στις μεγαλουπόλεις τα τελευταία χρόνια υποβαθμίζεται. Η μόλυνση της ατμόσφαιρας και η συσσώρευση ρύπων, η ηλεκτρομαγνητική ρύπανση και η ηχορύπανση, η έλλειψη πρασίνου και η οικολογική κρίση, οι αποστάσεις ανάμεσα στον τόπο κατοικίας και εργασίας, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, καθώς και η αποξένωση και απομόνωση των ανθρώπων, παρά την πληθωρική κοινωνική δικτύωση, επιτείνουν τη βαριά ατμόσφαιρα. Οι μόνιμοι κάτοικοι εγκαταλείπουν τα κεντρικά σημεία των πόλεων και αναζητούν ένα ξέφωτο, για να αναπνεύσουν. Και αυτό φαίνεται από την πρωτόγνωρη οικιστική δραστηριότητα στα περίχωρα και τις παρυφές των μεγαλουπόλεων καθώς και την αυξημένη κίνηση, που παρατηρείται στους μεγάλους αυτοκινητόδρομους καθώς και στα λιμάνια της χώρας κατά τις ημέρες των αργιών, των εορτών και των διακοπών.

Ωστόσο, και αυτές οι απόπειρες απόδρασης δεν εξασφαλίζουν πάντοτε την επιζητούμενη ψυχική ανάπαυση και την εσωτερική ησυχία. Διακοπές χωρίς πνευματική αφύπνιση και τροφοδοσία χάριτος αφήνουν μεγάλο εσωτερικό κενό, το οποίο παρά τις εναγώνιες προσπάθειες συνήθως δεν καλύπτεται. Και αναδύονται ερωτήματα, όπως: Θα μπορούσε κάποιος να ανανεωθεί όχι μόνο σωματικά αλλά και πνευματικά με την ευκαιρία των διακοπών; Μήπως ο βιαστικός και αγχώδης τρόπος ζωής συμβάλλει στο να προσπερνιούνται ευκαιρίες που μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και πνευματικής καλλιέργειας; Μήπως η επαφή με τη φύση μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση;

Ο άνθρωπος συνδέεται άμεσα με το φυσικό περιβάλλον όχι μόνο για να τρέφεται και να συντηρείται, αλλά και να δημιουργεί πολιτισμό.Οι Ίωνες φιλόσοφοι υποστήριζαν ότι υπάρχουν τέσσερα στοιχεία στη φύση: Το «αείζωον πυρ», δηλαδή η φωτιά, ο αέρας, το ύδωρ και η γη. Με τις αντιθέσεις των στοιχείων αυτών προκύπτει μια διαδοχική ανακύκληση και «καλλίστη αρμονία», όπως έλεγε ο Ηράκλειτος. Ο Αριστοτέλης στην τετράδα αυτή πρόσθεσε ένα πέμπτο στοιχείο τον αιθέρα, πού καθιερώθηκε ως πεμπτουσία. Το στοιχείο αυτό θεωρήθηκε, ότι βρίσκεται στα ανώτερα στρώματα του ουρανού και είναι αγέννητο, άφθαρτο, αγήρατο, αΐδιο και αναλλοίωτο. Με την ενόραση και τη διαίσθηση οι φιλόσοφοι έφθασαν σε υψηλά επίπεδα αναζήτησης, προετοιμάζοντας κατά κάποιο τρόπο τον κόσμο για την αποδοχή της χριστιανικής αποκάλυψης.

Το κάλλος της κτίσεως μπορεί να συνδράμει στον πνευματικό πλουτισμό. Βέβαια, έχει μεγάλη σημασία, πώς βλέπει κάποιος τη φύση. Ως αδιάφορος και νωχελικός επισκέπτης ή ως ευαίσθητος αναζητητής; Στην εκκλησιαστική λ.χ. υμνογραφία, με ποιητικό και γλαφυρό τρόπο περιγράφεται το κάλλος της κτίσεως και συνδέεται με την ποιότητα του βίου. Το φυσικό περιβάλλον υπάρχει για τον άνθρωπο και ανάγει στο Δημιουργό. «Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού ποίησιν δε χειρών αυτού αναγγέλλει το στερέωμα»(Ψαλμ.18,1), γράφει ο ψαλμωδός, ενώ ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης μιλάει για τον «Ποιητή των νεφών και των κυμάτων που κοιμάται μέσα μας»(‘Αξιον Εστί, Τα πάθη, Ανάγνωσμα β΄, στ΄).

Όμως, για να γίνει αναγωγή από το αισθητό κάλλος των κτισμάτων στον Κτίστη και Δημιουργό των απάντων, για να ξυπνήσει ο «κατ’ εικόνα Θεού» πλασμένος άνθρωπος, χρειάζονται γυμνασμένες πνευματικές αισθήσεις. Εσωτερική κάθαρση από το επαχθές βάρος και την ομίχλη των φθοροποιών παθών. ΄Ετσι η υλική δημιουργία, που αποτελεί έκφραση της προνοητικής ενέργειας του Θεού προς το τελειότερο πλάσμα του, μπορεί να γίνει πηγή έμπνευσης.

Οι υμνογράφοι που διαθέτουν καθαρή καρδιά, συνδέουν την ωραιότητα της κτίσης με τη λαμπρότητα του Κτίστη. Εραστές του θείου κάλλους οι ιεροί ποιητές εισάγουν τον άνθρωπο σε μυστική οδό θεογνωσίας. Η ομορφιά και η αρμονία των κτισμάτων, αν και δεν συγκρίνονται με το κάλλος της θείας λαμπρότητας, συμβάλλουν στην κάθαρση των αισθήσεων και ανάγουν στον πανοικτίρμονα Θεό. Οι χρωματισμοί των φυτών, οι φυσικές εναλλαγές των βουνών και των κάμπων, οι σχηματισμοί των ποταμών και των λιμνών, τα δάση με τον πλούτο τους, η θάλασσα, ο ήλιος και τα αστέρια με την αρμονία των κινήσεων, ή ακόμη μια σταλαγματιά νερό πάνω σε ένα άνθος, το θρόισμα του φυλλώματος των δένδρων, μια ηλιαχτίδα στη βαθιά σκιά, η λεπτή αύρα μέσα στον καύσωνα του καλοκαιριού μπορούν να οδηγήσουν σε δοξολογία ευγνωμοσύνης του Δημιουργού.

Ιδιαίτερα ο μήνας Αύγουστος θεωρείται μήνας ξεκούρασης, διακοπών και θερινής ραστώνης. Όμως, για τη χώρα μας είναι και μήνας πνευματικής αναζήτησης, ιερών παρακλήσεων στην Κυρία των Αγγέλων, μήνας των μεγάλων εορτών της Μεταμορφώσεως και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Κι όταν η ξεκούραση του σώματος συνδυάζεται με πνευματική τροφοδοσία και ανάλογη θεώρηση του κάλλους της κτίσεως, αποτελεί πραγματική ευλογία για τον άνθρωπο. Τότε μπορεί κάλλιστα, οι διακοπές να γίνουν αφορμή για προσκυνήματα ιερά, συγκινήσεις μοναδικές, ευκαιρίες ψηλάφησης της χριστιανικής μας πολιτιστικής παράδοσης. Έτσι ο αγχώδης άνθρωπος αρχίζει να ησυχάζει και να αποκτά «λεπτή και ποιητική ψυχή», όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο όσιος Πορφύριος.

«Να εκμεταλλεύεσθε τις ωραίες στιγμές», συνεχίζει ο όσιος. «Οι ωραίες στιγμές προδιαθέτουν την ψυχή σε προσευχή, την καθιστούν λεπτή, ευγενική, ποιητική. Ξυπνήστε το πρωί, να δείτε τον βασιλιά ήλιο να βγαίνει ολοπόρφυρος από το πέλαγος. Όταν σας ενθουσιάζει ένα τοπίο, ένα εκκλησάκι, κάτι ωραίο, να μη μένετε εκεί, να πηγαίνετε πέραν αυτού, να προχωρείτε σε δοξολογία για όλα τα ωραία, για να ζείτε τον μόνον Ωραίον. Όλα είναι άγια, και η θάλασσα και το μπάνιο και το φαγητό. Όλα να τα χαίρεσθε. Όλα μας πλουτίζουν, όλα μας οδηγούν στη μεγάλη Αγάπη, όλα μας οδηγούν στον Χριστό… Η φύση είναι το μυστικό Ευαγγέλιο»! Όμως, για να θεωρεί ο άνθρωπος με τον τρόπο αυτό το κάλλος της φύσεως, χρειάζεται πίστη έστω σαν τον «κόκκο του σιναπιού» και πνευματική άσκηση των αισθήσεων.

Ο Οδυσσέας Ελύτης στο Μικρό Ναυτίλο αναφέρει: «Όταν ανακαλύψουμε τις μυστικές σχέσεις των εννοιών και τις περιπατήσουμε σε βάθος θα βγούμε σε ένα άλλο είδος ξέφωτο που είναι η Ποίηση. Και η ποίηση πάντοτε είναι μία, όπως ένας είναι ο ουρανός. Το ζήτημα είναι από που βλέπει κανείς τον ουρανό». Η ποίηση και μάλιστα η εκκλησιαστική αποτελεί ένα ξέφωτο. Η Εκκλησία σε κάθε γιορτινή μέρα προσκαλεί σ’ αυτό το ξέφωτο, για να ενωτισθούμε τα μυστικά ακροάματα του Πνεύματος και να δούμε τον κόσμο που μας περιβάλλει δοξολογικά, ευχαριστιακά, αναγωγικά και να αναχθούμε στο κάλλος του Δημιουργού. Μας καλεί να δούμε το φυσικό περιβάλλον όχι τόσο από σκοπιά του κέρδους, της αλόγιστης εκμετάλλευσης, της υπερκατανάλωσης των υλικών αγαθών όσο από τη σκοπιά της αυτοκριτικής της μετάνοιας και της πνευματικής αναζήτησης. Έτσι θα το σεβαστούμε, θα το προστατεύσουμε και θα ανακαλύπτουμε μέσα από το κάλλος της φύσεως την συνεκτική και προνοητική ενέργεια του Δημιουργού, που τα πάντα «εν σοφία εποίησε».