Κανών α’, ᾨδὴ θ’, τῆς Ἑορτῆς Ἦχος πλ. δ’
Ὁ Εἱρμὸς
«Μυστικός εἶ Θεοτόκε Παράδεισος, ἀγεωργήτως βλαστήσασα Χριστόν, ὑφ’ οὗ τὸ τοῦ Σταυροῦ, ζωηφόρον ἐν γῇ, πεφυτούργηται δένδρον· δι᾿ οὗ νῦν ὑψουμένου, προσκυνοῦντες αὐτὸν σὲ μεγαλύνομεν».
Απλή σύνταξη
Μυστικῶς εἶ Θεοτόκε Παράδεισος, ἀγεωργήτως βλαστήσασα Χριστόν,
ὑφ’ οὗ πεφυτούργηται τὸ τοῦ Σταυροῦ δένδρον, ζωηφόρον ἐν γῇ, ·
δι᾿ οὗ νῦν ὑψουμένου προσκυνοῦντες αὐτὸν σὲ μεγαλύνομεν».[1]
Μετάφραση
«Θεοτόκε, είσαι ο μυστικός Παράδεισος , διότι χωρίς γεωργό
(ανθρώπινη συνεργία) βλάστησες τό Χριστό, εξαιτίας του οποίου φυτεύτηκε στη γη τό ζωηφόρο δέντρο τοῦ Σταυροῦ
και με αφορμή την Ύψωση του Σταυρού προσκυνώντας
τον Χριστό μεγαλύνουμε και Εσένα, Παναγία».
Κείμενο ( α΄ τροπάριο θ΄ Ωδής)
Ἀγαλλέσθω τὰ δρυμοῦ ξύλα σύμπαντα, ἁγιασθείσης τῆς φύσεως αὐτῶν,
ὑφ᾿ οὗ περ ἐξ ἀρχῆς, ἐφυτεύθη Χριστοῦ, τανυθέντος ἐν ξύλῳ·
δι᾿ οὗ νῦν ὑψουμένου προσκυνοῦμεν αὐτὸν καὶ μεγαλύνομεν.
Απλή σύνταξη
Ἀγαλλέσθω σύμπαντα τὰ ξύλα δρυμοῦ ἁγιασθείσης τῆς φύσεως αὐτῶν,
Χριστοῦ τανυθέντος ἐν ξύλῳ ὑφ᾿ οὗ περ ἐξ ἀρχῆς ἐφυτεύθη ·
δι᾿ οὗ νῦν ὑψουμένου προσκυνοῦμεν αὐτὸν καὶ μεγαλύνομεν.
Μετάφραση
Ας χαίρονται υπερβολικά τα ξύλα του δάσους,
αφού αγιάστηκε η φύση τους, όταν τεντώθηκε στο ξύλο ο Χριστός,
ο οποίος τα φύτεψε από την αρχή του κόσμου.
Γι’ αυτό τώρα, που υψώνεται, τον προσκυνούμε και τον δοξάζουμε.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος παίρνοντας αφορμή από το ξύλο του Σταυρού, που τόσο αγιάστηκε, αναφέρεται και στα ξύλα των άλλων δένδρων. Ο Δρυμός ήταν δάσος της δρυός, αλλά εδώ εννοεί και όλα τα άλλα δάση. Και το παράξενο ποιο είναι; Αυτός που έδωσε εντολή να βλαστήσει όλη η γη με δένδρα και φυτά, αυτός σταυρώνεται πάνω σε ένα δημιούργημά του, σε ένα ξύλο δένδρου. Διαβάζουμε στην Γένεση: «Βλαστησάτω η γη βοτάνην χόρτου σπείρον σπέρμα κατά γένος και καθ΄ομοιότητα, και ξύλον κάρπιμον ποιούν καρπόν, ου το σπέρμα αυτού εν αυτώ κατά γένος επί της γης» (Γεν. α΄11)
Ο υμνογράφος προσωποποιώντας τα ξύλα του δάσους τα καλεί να πανηγυρίσουν γι’ αυτόν που τα αγίασε. Η αγιαστική δύναμη του Χριστού απλώνεται παντού, πρώτα στα νερά του Ιορδάνη, ύστερα σε όλα τα νερά, πρώτα στο ξύλο του Σταυρού και ύστερα στα ξύλα όλων των δένδρων. Η φύση που «συνωδίνει» τώρα «συγχαίρεται», συμμετέχει δηλαδή στην ανακαίνιση όλου του κόσμου. Ο Δαυίδ γράφει:«Αγαλλιάσονται πάντα τα ξύλα του δρυμού» (Ψαλμ 95, 12).
Η φύση δεν είναι ασυγκίνητη στην παρουσία του Χριστού επί της γης. Συμμετείχε στην χαρά του Παραδείσου και γι’ αυτό ήταν ήρεμη και φιλική προς τον άνθρωπο πριν από την πτώση των Πρωτοπλάστων, συμμετείχε στον κατήφορο του ανθρώπου μετά την παρακοή, συμμετέχει και τώρα στην ανακαίνιση του Χριστού. Αυτά δεν είναι συναισθηματικές καταστάσεις αλλά οντολογικές πραγματικότητες. Η φύση ακολουθεί την πορεία του ανθρώπου, δυστροπεί η φύση γίνεται δύστροπος και ο άνθρωπος, αγιάζεται ο άνθρωπος, αγιάζεται και η φύση. Αρκεί να σκεφτούμε τις καταστροφές των ακραίων φυσικών φαινομένων, που είναι αποτέλεσμα της ακόρεστης πλεονεξίας του ανθρώπου, για να καταλάβουμε πόσο επηρεάζεται η φύση από την καλή ή κακή συμπεριφορά απέναντί της.
«Η καινή κτίσις» είναι γεγονός. Το προανήγγειλαν οι προφήτες, το επιβεβαίωσε ο Χριστός και μας το υπενθυμίζει ο υμνογράφος. Είναι πράγματι αξιοθαύμαστη η αγάπη του Θεού, ο οποίος όχι μόνο δεν τιμωρεί τους σταυρωτές του αλλά δέχεται την πλέον ατιμωτική πράξη, την σταύρωση, για να σώσει τον άνθρωπο από τον Άρχοντα του σκότους. Η αγάπη έχει τεράστια δύναμη, γιατί μπορεί να ανατρέψει τα πάντα προς το καλό και να κάνει το ξύλο της ντροπής ξύλο της τιμής. Κι αν τα άλογα στοιχεία της φύσης συμμετέχουν στην ανακαινιστική βούληση του Θεού, πόσο μάλλον τα λογικά όντα, οι άνθρωποι, πρέπει να αισθάνονται και να χαίρονται για την ευεργετική παρουσία του Χριστού στη φύση.
Κείμενο ( β΄ τροπάριο θ΄ Ωδής)
Ἱερὸν ἠγέρθη κέρας θεόφροσι, τῆς κεφαλῆς τῶν ἁπάντων ὁ Σταυρός,
ἐν ᾧ ἁμαρτωλῶν νοουμένων, συνθλῶνται τὰ κέρατα πάντα,
δι᾿ οὗ νῦν ὑψουμένου, προσκυνοῦμεν αὐτὸν καὶ μεγαλύνομεν.
Απλή σύνταξη
Ἱερὸν κέρας ἠγέρθη θεόφροσι, ὁ Σταυρός τῆς κεφαλῆς τῶν ἁπάντων,
ἐν ᾧ συνθλῶνται πάντα τὰ κέρατα ἁμαρτωλῶν νοουμένων,
δι᾿ οὗ νῦν ὑψουμένου, προσκυνοῦμεν αὐτὸν καὶ μεγαλύνομεν.
Μετάφραση
Υψώθηκε το ιερό κέρας (δύναμη) για τους θεοσεβείς, ο Σταυρός,
που είναι η κεφαλή όλων των ανθρώπων,
στο οποίο συντρίβονται όλα τα κέρατα των αμαρτωλών πνευμάτων
Γι’ αυτό τώρα, που υψώνεται, τον προσκυνούμε και τον δοξάζουμε.
Ερμηνεία
«Κέρας» είναι το κέρατο που έχουν τα κερασφόρα ζώα, δηλαδή ο τράγος, το ελάφι, το βόδι κλπ., το οποίον αν καταστραφεί δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους της ζωής τους και πεθαίνουν. Επομένως το κέρας μεταφορικά είναι η δύναμη και η παράταξη, «δεξιόν και ευώνυμον κέρας» μιας παράταξης μάχης, ακόμη και το κέρας των Χριστιανών, που σημαίνει όλη η παράταξη των χριστιανών που αποτελούν έτσι μια δύναμη. Εδώ όμως πρόκειται για το Ιερόν Κέρας, που είναι ο Χριστός, ο οποίος είναι «ο Κύριος των Δυνάμεων» και εννοεί τον Σταυρό που υψώθηκε στη γη χάρη των θεοσεβών Χριστιανών.
Ο Χριστός είναι η κεφαλή του σώματος της εκκλησίας του Θεού, ενώ όλοι οι χριστιανοί είναι τα μέλη. Όλη η δύναμη όχι μόνο των κερασφόρων ζώων αλλά και των λογικών ζώων, δηλαδή των ανθρώπων, συγκεντρώνεται στο κεφάλι, εδώ όμως το κεφάλι του Χριστού είναι εφοδιασμένο με κέρας, δηλαδή με μεγάλη δύναμη. Ο υμνογράφος αξιοποιεί αυτό που ειπώθηκε από τον Ζαχαρία στην ενάτη Ωδή, που βρισκόμαστε: «Και ήγειρε κέρας σωτηρίας ημίν εν τω οίκω Δαβίδ του παιδός αυτού» (Λουκ. α΄69). Αυτό το κέρας, αυτή η δύναμη του Χριστού, αυτή η παράταξη των χριστιανών θα συντρίψει όλες τις άλλες αμαρτωλές δυνάμεις, τις φθαρτές και επίγειες κατά τον Δαυίδ: «Και πάντα τα κέρατα των αμαρτωλών συνθλάσω» (Ψαλ. οδ΄10). Όταν μιλάει για όλα τα κέρατα, τις δυνάμεις των αμαρτωλών, εννοεί και τους δαίμονες που είναι στον αέρα χρησιμοποιώντας το πάνω μέρος του Σταυρού, και απίστους και αιρετικούς με το κάτω μέρος του Σταυρού. Η δύναμη του Χριστού είναι καταλυτική, αφού μπόρεσε να νικήσει και τον θάνατο, πράγμα που δεν μπόρεσε καμιά άλλη δύναμη να το πετύχει.
Η παρομοίωση της δύναμης του Χριστού με κέρας που βρίσκεται στο κεφάλι ενός δυνατού ζώου, είναι ιδιαίτερα επιτυχής, διότι συνδέεται και με την όλη διδασκαλία περί του Χριστού, που αποτελεί την κεφαλή της εκκλησίας.
