Κανών α’, ᾨδὴ δ’, τῆς Ἑορτῆς Ἦχος πλ. δ’
Ὁ Εἱρμὸς
«Εἰσακήκοα Κύριε, τῆς οἰκονομίας σου τὸ μυστήριον,
κατενόησα τὰ ἔργα σου,
καὶ ἐδόξασά σου τὴν Θεότητα».
Απλή σύνταξη
«Εἰσακήκοα, Κύριε, τὸ μυστήριον τῆς οἰκονομίας σου,
κατενόησα τὰ ἔργα σου καὶ ἐδόξασα τὴν Θεότητά σου».
Μετάφραση
«Άκουσα με προσοχή Κύριε το μυστήριο της Θείας Οικονομίας σου,
κατανόησα τα θαυμαστά σου έργα και δόξασα την Θεότητά σου!»
Κείμενο ( α΄ τροπάριο της δ΄ Ωδής)
Πικρογόνους μετέβαλε, ξύλῳ Μωϋσῆς πηγὰς ἐν ἐρήμῳ πάλαι,
τῷ Σταυρῷ πρὸς τὴν εὐσέβειαν, τῶν ἐθνῶν προφαίνων τὴν μετάθεσιν.
Απλή σύνταξη
Μωϋσῆς πάλαι μετέβαλε ξύλῳ πικρογόνους πηγὰς ἐν ἐρήμῳ,
προφαίνων τὴν μετάθεσιν τῷ Σταυρῷ πρὸς τὴν εὐσέβειαν τῶν ἐθνῶν
Μετάφραση
Κάποτε ο Μωυσής στην έρημο με το ξύλο (του Σταυρού) μετέβαλε
τις πικρές πηγές προμηνύοντας την αλλαγή των εθνών
(από την ασέβεια) προς την ευσέβεια.
Ερμηνεία
Και πάλι ο υμνογράφος αξιοποιεί και άλλη διήγηση της Παλαιάς Διαθήκης σχετικά με το Ξύλο του Σταυρού. Ο Μωυσής γράφει στην Έξοδο, ότι μετά από την διάβαση της Ερυθράς θάλασσας οι Ισραηλίτες βάδιζαν για τρεις μέρες στην έρημο και δεν είχαν νερό να πίνουν. Όταν έφθασαν στην περιοχή Μαρρά (που σημαίνει πικρία) βρήκαν νερό αλλά ήταν πικρό. Ο Μωυσής με υπόδειξη του Θεού έβαλε ένα ξύλο στο πικρό νερό και αυτό από πικρό έγινε γλυκό και έτσι μπορούσαν να πίνουν νερό. Στη συνέχεια βρήκαν και δώδεκα πηγές νερού με φοίνικες (Εξοδ. 15, 22-27)
Οι πατέρες της εκκλησίας ερμηνεύουν αλληγορικά τα γεγονότα αυτά. Λένε δηλαδή ότι η περιοχή Μαρρά με το πικρό νερό είναι ετούτος ο κόσμος, ο οποίος κυριαρχείται από θλίψεις, στενοχώριες, αρρώστιες κλπ. Χρειάζεται επομένως η θαυματουργική επενέργεια του Εσταυρωμένου Χριστού, για να γλυκάνει ο κόσμος. Όσοι πιστεύουν στην δύναμη του Σταυρού δεν φοβούνται τίποτα εδώ στη γη. Μπορούν και μέσα στην πίκρα αυτής της ζωής να αισθάνονται γλυκύτητα και να μην τους αγγίζουν οι συμφορές αυτού του κόσμου. Είναι οι νικητές της ζωής σε όλες τις περιστάσεις και τις συνθήκες αυτής της ζωής, γιατί έχουν μέσα τους τον Νικητή της Ζωής, τον Χριστό. Πολύ χαρακτηριστικά περιγράφει αυτούς τους πιστούς ο Απόστολος Παύλος (Β΄ Κορ. 4,8-9):
« ἐν παντὶ θλιβόμενοι ἀλλ᾿ οὐ στενοχωρούμενοι,
ἀπορούμενοι ἀλλ᾿ οὐκ ἐξαπορούμενοι,
διωκόμενοι ἀλλ᾿ οὐκ ἐγκαταλειπόμενοι,
καταβαλλόμενοι ἀλλ᾿ οὐκ ἀπολλύμενοι».
Κείμενο ( α΄ τροπάριο της δ΄ Ωδής)
Ὁ βυθῷ κολπωσάμενος, τέμνουσαν ἀνέδωκεν Ἰορδάνης ξύλῳ, τῷ Σταυρῷ καὶ τῷ Βαπτίσματι, τὴν τομὴν τῆς πλάνης τεκμαιρόμενος.
Απλή σύνταξη
Ὁ βυθῷ κολπωσάμενος Ἰορδάνης ἀνέδωκεν τέμνουσαν ξύλῳ,
τῷ Σταυρῷ καὶ τῷ Βαπτίσματι, τεκμαιρόμενος τὴν τομὴν τῆς πλάνης
Μετάφραση
Ο Ιορδάνης, που δέχτηκε στον βαθύ κόλπο του την κοφτερή αξίνα,
την έφερε πάνω στην επιφάνεια με την δύναμη του ξύλου, δηλαδή με τον Σταυρό και το Βάπτισμα, αποσκοπώντας στην κατάργηση της πλάνης.
Ερμηνεία
Εδώ έχουμε ένα άλλο περιστατικό από την Παλαιά Διαθήκη, το οποίο ο υμνογράφος το συσχετίζει με την εορτή της Υψώσεως του Σταυρού. Το περιστατικό αυτό αναφέρεται στο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης Βασιλειών (Δ΄ Βασιλειών 6ο κεφ. 1-7). Σύμφωνα με αυτό όταν οι υιοί των προφητών πήγαν στον Ελισσαίο κοντά στον Ιορδάνη να κόψουν ξύλα, για να κάνουν καλύβες, βγήκε η σιδερένια αξίνα από το τσεκούρι κάποιου υλοτόμου και βυθίστηκε στον πυθμένα του ποταμού. Τότε ο Ελισσαίος πελέκισε ένα ξύλο και το έριξε μέσα στον Ιορδάνη ποταμό και ω! του θαύματος, το ελαφρύ ξύλο βυθίστηκε, ενώ η βαριά αξίνα επανήλθε στο τσεκούρι από όπου είχε φύγει.
Και πάλι οι πατέρες της εκκλησίας ερμηνεύουν αλληγορικά το περιστατικό. Λένε δηλαδή ότι το ξύλο, που έριξε ο Ελισσαίος στο ποτάμι, είναι ο Σταυρός του Κυρίου, ο οποίος ανύψωσε την αξίνα από το βυθό στην επιφάνεια και από εκεί ξαναγύρισε στο τσεκούρι από όπου έφυγε και έτσι συνεχίστηκε η υλοτόμηση. Με αυτόν τον τρόπο σχηματίστηκε και πάλι η αξίνα, που έχει το σχήμα του σταυρού. Το νερό του Ιορδάνη ποταμού είναι το Βάπτισμα και το κοφτερό τσεκούρι είναι δύναμη του Σταυρού που εξουδετερώνει την πλάνη των ειδώλων. Οι πεπλανημένοι άνθρωποι πήγαιναν στον Ιωάννη τον Πρόδρομο και αυτός τους βάπτιζε με το βάπτισμα της μετανοίας, αφού προηγουμένως ομολογούσαν την πλάνη και τις πλεκτάνες των δαιμόνων.
Και στη ζωή μπορεί από τις πολλές μέριμνες και φροντίδες, από τα πολλά σφάλματά μας, να βυθιστούμε στο βάθος της αμαρτίας. Στην περίπτωση αυτή μία είναι η σωτηρία. Να καταφύγουμε στην δύναμη του Σταυρού και ο Χριστός, ο Κύριος των Δυνάμεων και ο νικητής του θανάτου, θα μας δώσει την δύναμη να κρατάμε καθαρό τον λευκό χιτώνα, με το οποίο ντυθήκαμε κατά το Βάπτισμα, και να ζούμε κατά το πρότυπο του Χριστού, το πρότυπο της ταπεινοφροσύνης και της αγάπης.
Κείμενο ( β΄ τροπάριο της δ΄ Ωδής)
Ἱερῶς προστοιβάζεται, ὁ τετραμερὴς λαὸς προηγούμενος,
τῆς ἐν τύπῳ μαρτυρίου σκηνῆς, σταυροτύποις τάξεσι κλεϊζόμενος.
Απλή σύνταξη
Ἱερῶς προστοιβάζεται ὁ τετραμερὴς λαὸς
προηγούμενος τῆς ἐν τύπῳ μαρτυρίου σκηνῆς
κλεϊζόμενος σταυροτύποις τάξεσι.
Μετάφραση
Με κάθε ιεροπρέπεια συγκεντρώνεται ο λαός
χωρισμένος σε τέσσερα μέρη σύμφωνα
με το σχήμα της σκηνής του μαρτυρίου
παίρνοντας δόξα από το σχήμα του Σταυρού της εκκλησίας.
Ερμηνεία
Το επικρατέστερο αρχιτεκτονικό σχήμα των ναών είναι σταυροειδής μετά τρούλου σε σχήμα Σταυρού. Αυτό το σχήμα το βρίσκουμε περισσότερο στα μοναστήρια, όπου υπάρχουν ανοίγματα δεξιά και αριστερά εκτός από το άνοιγμα του Ιερού βήματος, ενώ το υπόλοιπο τμήμα είναι τετράπλευρο σχήμα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται σταυρός και όλοι οι χριστιανοί μοιρασμένοι σε όλες τις κόχες και τα κλίτη του ναού είναι μέσα στο σχήμα του Σταυρού, μέσα στην αγκαλιά του Χριστού, ώστε να αποτελούν το σώμα της εκκλησίας, δηλαδή το σώμα του Χριστού, του οποίου μέλη αποτελούν όλοι οι χριστιανοί.
Η Σκηνή του Μαρτυρίου είναι ο ίδιος ο ναός, ο οποίος αντικατάστησε την Σκηνή των Ισραηλιτών της Παλαιάς Διαθήκης. Το σταυροειδές σχήμα στους ναούς είναι το κατεξοχήν σύμβολο της νέας πίστης του Χριστού της Καινής Διαθήκης, το οποίο χαρακτηρίζει και διαπερνά όλη την ύπαρξη της εκκλησίας.
Κείμενο ( γ΄ τροπάριο της δ΄ Ωδής)
Θαυμαστῶς ἐφαπλούμενος, τὰς ἡλιακὰς βολὰς ἐξηκόντισεν,
ὁ Σταυρός· καὶ διηγήσαντο, οὐρανοὶ τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν.
Απλή σύνταξη
Ο Σταυρός θαυμαστῶς ἐφαπλούμενος
ἐξηκόντισεν τὰς ἡλιακὰς βολὰς
καὶ οὐρανοὶ διηγήσαντο τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ ἡμῶν.
Μετάφραση
Ο Σταυρός καθώς απλώνονταν με θαυμαστό τρόπο
εξακόντισε τις βολές του σαν τις ακτίνες του ήλιου
και οι ουρανοί διηγούνταν την δόξα του Θεού μας.
Ερμηνεία
Όπως και στις προηγούμενες Ωδές ο υμνογράφος αναφέρονταν πρώτα σε γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης και ύστερα της Καινής έτσι κάνει και τώρα. Το τελευταίο τροπάριο αυτής της δ΄ Ωδής, αναφέρεται σε γεγονός της νέας εποχής και συγκεκριμένα στην έρευνα για την εύρεση του Τιμίου Σταυρού από την μητέρα του Αγίου Κωνσταντίνου, την Αγία Ελένη. Ενόσω διαρκούσε η έρευνα αυτή φάνηκε στον ουρανό το σημείο του Σταυρού, που απλώνονταν από τον Γολγοθά έως το Όρος των Ελαιών και ήταν τόσο λαμπρός ώστε σκέπαζε με το φως του ακόμη και αυτό το φως του ηλίου. Έτσι επιβεβαιώνεται η παρατήρηση του Δαυίδ: «Οι Ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού» (Ψαλμ. ιη΄1). Ο υμνογράφος αισθάνθηκε την ανάγκη να αναφερθεί σε αυτό το θαυμαστό γεγονός που σχετίζεται άμεσα με την εορτή της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
Από το θαυμαστό αυτό γεγονός φάνηκε η μεγάλη δύναμη του Σταυρού του Κυρίου. Ο Σταυρός είναι η δόξα του Κυρίου, διότι με τον Σταυρό νίκησε τον θάνατο και έτσι δοξάστηκε φέρνοντας εις πέρας το έργο που του ανέθεσε ο Θεός Πατήρ. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και τα παράξενα λόγια του Κυρίου λίγο πριν από την Σταύρωσή του: «νυν εδοξάσθη ο υιός του ανθρώπου» (Ιω. ιδ΄ 31).
