Μηχανοποιημένος άνθρωπος;

12 Σεπτεμβρίου 2022

Τον Αύγουστο του 2019, ο Έλον Μάσκ δήλωσε ότι μέχρι το 2045, τα ρομπότ θα έχουν ξεπεράσει κατά πολύ σε νοημοσύνη τον άνθρωπο και αυτό αποτελεί κίνδυνο για την ανθρωπότητα[1]. Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστούν τα ρομπότ, θα είναι η συγχώνευση του ανθρώπου με τον υπολογιστή[2], με άλλα λόγια να μετατραπούν οι άνθρωποι σε βιολογικούς υπολογιστές. Από την άλλη μεριά, το κίνημα του Μετανθρωπισμού, θεωρεί ότι ο άνθρωπος του μέλλοντος θα πρέπει να έχει το δικαίωμα χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμο υλικό όπως και τεχνολογία, προκειμένου να επεκτείνει απεριόριστα τις ικανότητές του. Παράλληλα θα μπορεί να διαμορφώσει ο ίδιος τον εαυτό του, με τον τρόπο που θέλει και επιθυμεί, ενσωματώνοντας στον οργανισμό του, κάθε είδους υλικό, από ανόργανη ύλη μέχρι ζώα, φυτά και κυριολεκτικά οτιδήποτε μπορεί να του φανεί χρήσιμο[3].

Για τον λόγο αυτό και όρος κυβόργιο, που επινοήθηκε τα τελευταία χρόνια, θεωρείται ότι εκφράζει πράγματι αυτή τη νέα πραγματικότητα, τη συγχώνευση μεταξύ του ανθρώπινου οργανισμού και μηχανής. Πρόκειται για μία αλλαγή, η οποία διαφέρει από την έννοια της εξέλιξης, όχι μόνο ποσοτικά αλλά κυρίως ποιοτικά. Η εξέλιξη του ανθρώπου και της φύσης ακολουθεί έναν αργό, για τα ανθρώπινα δεδομένα, χρονικό ρυθμό[4]. Η αλλαγή στην εξέλιξη μέσω της τεχνολογίας στην οποία αποβλέπουν οι Μετανθρωπιστές, είναι υπερβολικά γρήγορη.Για να γίνει αντιληπτή η ταχύτητα εξέλιξης, αρκεί να επισημανθεί το γεγονός ότι η ζωή στη Γη χρειάστηκε  3,5 έως 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει στο σημερινό επίπεδο. Είναι φανερές οι δραματικές αλλαγές που θα γίνουν με τις εφαρμογές της σύγχρονης επιστήμης και τις πιθανές επιπτώσεις, τόσο στην σωματική, όσο και στην ψυχική υγεία του ανθρώπου. Επιπλέον η συγχώνευση ανθρώπου και μηχανής έχει και ποιοτικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για κάτι εντελώς νέο, κάτι πολύ περισσότερο από ένα γονιδιακό ανακάτεμα των ειδών, όπως στην περίπτωση της γενετικής τροποποίησης, η οποία ήδη θεωρείται  απαράδεκτη από πολλούς επιστήμονες. Μήπως υπάρχει ο  κίνδυνος να μετατραπεί ο άνθρωπος σε μία βιολογική μηχανή;

Οι υπολογιστές του μέλλοντος θα μπορούν να επιλύουν σύνθετα προβλήματα με ταχύτητες αδιανόητες για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αυτό σημαίνει ότι πολλά ζητήματα θα τακτοποιούνται από τους υπολογιστές και όχι από τον άνθρωπο. Ως ένα βαθμό αυτό ήδη συμβαίνει, αφού η επίλυση πολλών ζητημάτων, όπως το τι θα αγοράσουμε ή ποιος θα ήταν ο ιδανικός σύντροφος,έχει ανατεθεί στους αλγόριθμους[5].Αυτό βέβαια θα μπορούσε να είναι θετικό. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι αλγόριθμοι θα μπορούσαν να κάνουν καλύτερα κάποια πράγματα, όπως αυτά  τα οποία απαιτούν μεγάλη συλλογή πληροφοριών και απουσία έντονου συναισθήματος.Ωστόσο, αν ο άνθρωπος αναθέσει όλες τις κρίσιμες αποφάσεις του στα ρομπότ, μήπως τελικά χάσει κάποια στιγμή τη δυνατότητα της λήψης σημαντικών αποφάσεων; Η ίδια η εμπειρική πραγματικότητα, αλλά και πολλές επιστήμες, έχουν αποδείξει ότι αυτό είναι πράγματι εφικτό. Από ψυχολογικής απόψεως, η δυσκολία στη διαχείριση προβλημάτων από ανώριμα άτομα, οφείλεται στο γεγονός ότι μέχρι μία κρίσιμη, για την πνευματική τους ανάπτυξη ηλικία, ο γονέας έπαιρνε τις αποφάσεις, αφαιρώντας με αυτόν τον τρόπο, την ανάληψη της πρωτοβουλίαςαπό το ίδιο το  παιδί [6]. Αυτό έχει ως επακόλουθο, τα άβουλα αυτά παιδιά να μετατρέπονται σε ανώριμους ενήλικες, οι οποίοι βιώνουν την ελευθερία ως βάρος, αφού αγνοούν πως  να τη διαχειρίζονται και με ποιο τρόπο  να αναλαμβάνουν οι ίδιοι την ευθύνη και τις συνέπειες των πράξεών τους. Το αποτέλεσμα είναι να ψάχνουν εναγωνίως να παραδώσουν αλλού το, εγγενές στην φύση τους, δικαίωμα της ελευθερίας[7]. Η υποταγή, την οποία διακαώς επιθυμούν, μπορεί να γίνεται σε κάποιο πρόσωπο, σε κάποια ιδεολογία, σε θρησκεία ή σε κάποιο σύστημα. Όπως προφητικά αναφέρει ο μεγάλος ψυχαναλυτής Ε. Φρόμ, «ο πρώτος μηχανισμός φυγής από την ελευθερία, είναι  η τάση εγκατάλειψης της ανεξαρτησίας του ατομικού εγώ και η συγχώνευση του εγώ με κάποιον άλλο ή κάτι άλλο έξω από το εγώ για να αποκτήσει το ατομικό εγώ τη δύναμη που του λείπει»[8]. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος, αναθέτοντας στη μηχανή τη λήψη αποφάσεων μήπως τελικά χάσει ο ίδιος την κριτική του ικανότητα;

Γιατί όμως να συμβαίνει αυτό; Γιατί φθάσαμε στο σημείο να θέλουμε να παραδώσουμε μία εγγενής στη φύση μας ιδιότητα, σε τεχνητές  κατασκευές; Όπως προαναφέρθηκε για την θεολογία η ανθρώπινη φύση είναι μια κατάσταση εν δυνάμει. Οι ικανότητες αλλά και τα πάθη διαμορφώνονται από τον πολιτισμό, αλλά και ο πολιτισμός με τη σειρά του, είναι αποτέλεσμα της επικράτησης συγκεκριμένων αξιών. Στην αρχή του κεφαλαίου, έγινε προσπάθεια να διερευνηθεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του λεγόμενου Δυτικού πολιτισμού, ώστε να εξηγηθεί, πως έφθασε ο άνθρωπος να θέλει να δημιουργήσει ένα υποκατάστατό του. Είναι φανερό ότι στην εποχή της νεωτερικότητας και της εκκοσμίκευσης, πολλοί άνθρωποι έχουν πλέον χάσει την ικανότητα να πιστεύουν. Δέχονταιμόνο ότι μπορεί να αποδείξειη επιστήμη και μάλιστα με συγκεκριμένους τρόπους. Προτιμούν το σίγουρο και ας είναι ακρωτηριασμένο, παρά την πιθανότητα να υπάρχουν πράγματα για τα οποία θα πρέπει να ρισκάρουν να πιστέψουν, γιατί αυτή η αβεβαιότητα τους προκαλεί ανασφάλεια. Η απολυταρχική και ανορθολογική κατάχρηση εξουσίας από την μεσαιωνική Εκκλησία και στη συνέχεια από το κράτος, οδήγησε τον άνθρωπο στην αναζήτηση κάποιας άλλης σταθεράς, η οποία θα μπορούσε να τον βγάλει από τα αδιέξοδά του. Τη σταθερά αυτή, θεώρησε ότι την ανακάλυψε στην επιστήμη και μάλιστα με τη σημασία ενός συγκεκριμένου μεθοδολογικού και ιδεολογικού τρόπου έρευνας και ερμηνείας της πραγματικότητας, όπως αυτή περιγράφτηκε στην αρχή του κεφαλαίου. Επειδή όμως ο άνθρωπος στηρίχθηκε σε λάθος θεμέλια, τελικά αντί να αποκτήσει την πολυπόθητη ελευθερία, υποδουλώθηκε σε άλλες μορφές εξουσίες. Σήμερα τη μεγαλύτερη εξουσία ασκούν οι σύγχρονες τεχνολογίες, στις οποίες έχει εναποθέσει όλες του τις ελπίδεςκαθώς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως η εσωτερικευμένη φωνή της συνείδησηςτου[9].

Ωστόσο θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η παραχώρηση της ελευθερίας και η υποταγή σε κάποια μορφή εξουσίας, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο.Είναι κάτι που υπήρχε πάντα και σήμερα απλά αλλάζει μορφή. Πράγματι έτσι είναι.Πρόκειται όμως για κάτι περισσότερο από αυτό.Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας υπόσχεται δυνατότητες που δεν θα μπορούσε ο άνθρωπος  ποτέ να τις φανταστεί.. Τα εμφυτεύματα στον εγκέφαλο, θα χαρίζουν ιδιότητες τις οποίες δεν είχε ποτέ μέχρι τώρα. Αυτό σε κάποιες περιπτώσεις θα είναι ευεργετικό, όπως  στην περίπτωση βαριάς παραλυσίας, όπου ο ασθενής θα μπορεί να κάνει πράγματα τα οποία αλλιώς θα ήταν αδύνατο να κάνει[10]. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση της ασύρματης επικοινωνίας των εγκεφάλων με άλλες συσκευές, όπως είναι τα κινητά, το ίντερνετ, ή ακόμα και το ψυγείο ή ένα λαμπατέρ, το οποίο θα αναβοσβήνει μόνο με τη σκέψη; (το συγκεκριμένο παράδειγμα ήδη συμβαίνει).Τι θα συμβεί όταν θα  μπορεί να μάθει ο καθένας οποιαδήποτε ξένη γλώσσα καταπίνοντας ένα χάπι; Αυτό δεν θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις για την ανάπτυξη του εγκεφάλου του;

Είναι γνωστό  ότι ο βαθμός νοημοσύνης ενός ανθρώπου εξαρτάται από το πλήθος των νευρωνικών συνάψεων που δημιουργούνται με τα χρόνια. Όσο πιο πολλές συνάψεις έχει, τόσο πιο έξυπνος είναι. Οι νευρωνικές αυτές συνάψεις αναπτύσσονται όταν προσπαθεί να διεκπεραιώσει διάφορες εργασίες. Η απουσία εξάσκησης είναι αποδεδειγμένο ότι αλλάζει τη δομή του εγκεφάλου, μειώνοντας δραματικά τις συνάψεις. Άνθρωποι που αναγκάστηκαν να ζήσουν σε ένα περιβάλλον με περιορισμένα ερεθίσματα, συμπεριφέρονταν αργότερα σαν διανοητικά καθυστερημένοι, μόνο και μόνο γιατί δεν είχαν εξασκηθεί σε συγκεκριμένες εργασίες. Είναι περισσότερο από εύλογο το ερώτημα, τι επιπτώσεις θα μπορούσε να έχει στη δομή του ανθρώπινου εγκέφαλου, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών μορφών εκμάθησης. Όταν θα πάψει να χρησιμοποιείτο ίδιο του το  σώμα για τις πιο απλές εργασίες και ακόμη περισσότερο, όταν δεν θα χρειάζεται πια να εργάζεται, αφού οι μηχανές θα τα κάνουν όλα για χάρη του.Ένα μεγάλο μέρος τηςεπιστημονικής κοινότητας αντιδρά, θεωρώντας ότι όλα αυτά θα έχουν συνέπειες στην ανθρώπινη φύση[11]. Μήπως τελικά κυνηγώντας μία ξέφρενη βελτίωση, επιτευχθεί ο ανθρώπινος εκφυλισμός; Από πλευράς σύγχρονης νευρολογίας ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος, ακριβώς γιατί αναγκάστηκε να εργαστεί προκειμένου να επιβιώσει[12].Η επιτακτική αυτή ανάγκη του έθεσε μια σειρά από προβλήματα που έπρεπε να λύσει.Από θεολογικής σκοπιάς,  ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος όταν ο Θεός του έβαλε το πρώτο δίλημμα. Όταν δηλαδή κλήθηκε ο ίδιος να επιλέξει και να πραγματοποιήσει τον τρόπο ζωής του.

Στο μέλλον φαίνεται ότι θα αλλάξει συθέμελα ο τρόπος ζωής του ανθρώπου καθώς και το περιβάλλον του. Η αλλαγή αυτή θα εκτείνεται από τον τρόπο σκέψης και -μη-λήψης αποφάσεων, μέχρι την απουσία σώματος, ή αντίστροφα την επέκταση του σώματος (τα τρία χέρια θα ήταν καλύτερα από τα δύο), την επέκταση των αισθήσεων και τη διαμόρφωση νέων, αλλά και τη διαβίωση σε ένα εικονικό σύμπαν, με τη προσαρμογή των αισθήσεων σε νέες,κυριολεκτικά εξωγήινες καταστάσεις.

Υπάρχει όμως και μία άλλη πλευρά, η οποία δεν έχει εξεταστεί μέχρι τώρα. Το ζήτημα των δύο φύλων. Είναι χαρακτηριστικό του Μετανθρωπισμού το αίτημα για υπέρβαση του διαχωρισμού των φύλων. Αφενός τα ρομπότ στερούνται φύλου, ακόμα και αν διαθέτουν μία έμφυλη ανθρωπομορφική εμφάνιση. Από την άλλη μεριά, ο άνθρωπος κυβόργιο θα πρέπει να υπερβεί τις ιδιαιτερότητες του φύλου του[13], εφόσον αυτές οι ιδιαιτερότητες θα του είναι άχρηστες για να ζήσει, με συνέπεια να θεωρηθούνίσως,ξεπερασμένες και οπισθοδρομικές. Παράλληλα, η άποψη ότι το σώμα μπορεί  να είναι η βάση για μορφολογικούς πειραματισμούς, θα δίνει το ερέθισμα στους ανθρώπους να υπάρξουν με έναν μη συμβατικό και εντελώς νέο τρόπο. Ούτως ει άλλως, η αναπαραγωγή με τον κλασικό τρόπο φυσικής επαφής,είναι πιθανό μελλοντικά να θεωρείται απαρχαιωμένος και οικονομικά ασύμφορος, ενώ και  η ευχαρίστηση που προκαλείται από τη σεξουαλική επαφή, θα μπορεί να προκληθεί και με τεχνητούς τρόπους. Όμως μπορεί ο άνθρωπος να είναι άνθρωπος αν αρνηθεί την ύπαρξη των δύο φύλων; Τι συνέπειες θα έχει αυτή η άρνηση, για την ψυχική του υγεία και την κοινωνική του ζωή;

Είναι ευρέως παραδεκτό ότι η διαφορά των δύο φύλων επεκτείνεται πέρα από την σωματική τους ανατομία.Η σεξουαλική διαφοροποίηση συμβάλλει στην ψυχική ιδιαιτερότητα των δύο φύλων, αλλά και στον ρόλο που καλούνται να επιτελέσουν στα πλαίσια της οικογένειας και της κοινωνίας. Μακριά από εμμονές και προσκολλήσεις σε πατροπαράδοτες μορφές οικογενειακής και κοινωνικής συμβίωσης, φαίνεται να υπάρχει μία  πραγματικότητα που επιβεβαιώνεται και από την ψυχολογία. Η διαφορετικότητα των φύλων, αντικατοπτρίζεται στην διαφορετικότητα των ρόλων του πατέρα και της μητέρας μέσα στην οικογένεια. Η μητρική αγάπη, είναι αυτή που εξασφαλίζει στο παιδί και τον μετέπειτα ενήλικα, την απαραίτητα ασφάλεια και αυτοπεποίθηση ότι κάποιος τον αγαπάει και θα τον αγαπάει για πάντα, ανεξάρτητα από τις ικανότητες και τα επιτεύγματά του[14]. Αυτή η σταθερή ψυχολογική βάση θεωρείται απαραίτητη, προκειμένου ο άνθρωπος να μπορέσει να ωριμάσει και να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Πόσο εφικτό θα είναι αυτό, αν απουσιάζει  παράλληλα η διαφορετική ως προς τη  φύση της,  πατρική αγάπη; Η πατρική αγάπη είναι η αγάπη υπό όρους, ώστε το παιδί να μάθει να πραγματοποιεί συγκεκριμένους στόχους και αποτελέσματα,τα οποία  θα του επιτρέψουν στο μέλλον να γίνει αποδεκτό μέσα στην κοινωνία[15]. Όλα αυτά σημαίνουν ότι ο διαχωρισμός των φύλων, είναι μία φυσική διαδικασία, η οποία είναι απαραίτητη για την φυσιολογική ανάπτυξη του ανθρώπου. Αλλά και για τις προσωπικές σχέσεις η έλλειψη σεξουαλικής διαφοροποίησης θα είναι καταλυτική.  Στην προσπάθεια να ακυρωθούν οι διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, μήπως τελικά ο άνθρωπος μετατραπεί σε μηχανή, την ίδια ώρα που προσπαθεί να μετατρέψει μία μηχανή σε άνθρωπο;

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

 

Παραπομπές:

[1]Π. Παπακωνσταντίνου, Άνθρωποι και Ρομπότ, Οι προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης,275.

[2]Όπ.,275.

[3]A.Kroker, Exits to the posthuman future,6.

[4] Κ. Δαρβίνου, Η καταγωγή των ειδών, τομ. Α΄( Πάτρα: εκδ. Πανεπιστημίου Πατρών, 2009)27.

[5] Π. Παπακωνσταντίνου, Άνθρωποι και Ρομπότ, Οι προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης,217.

[6] Ε. Φρόμ, Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, μτφ. Δ. Θεοδωρακάτου (Αθήνα: εκδ. Μπουκουμάνη, 1971) 40-42.

[7]Όπ.,52.

[8]Όπ.,164.

[9] Ε. Φρόμ, Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία,280.

[10] Π. Παπακωνσταντίνου, Άνθρωποι και Ρομπότ, Οι προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης,276.

[11]Όπ.,296.

[12]F.Guillaume.,G.Tiberghien, J.-Y.Baudouin, Οεγκέφαλος δεν είναι αυτό που νομίζετε. Εικόνεςκαιαντικατοπτρισμοίτουεγκεφάλου,11.

[13] L.Dolesal, «Representing Posthuman Embodiment: Considering Disability  and the Case of Aimee Moullins»,Women’sstudies,no.1(2017),vol.46, http://dx.doi.org/10.1080/00497878.2017.1252569

[14] Ε. Φρόμ, Η τέχνη της αγάπης», 54.

[15]Όπ.,56.