Το εν πολέμω θαύμα της Παναγίας της Νικοποιού και η σημασία του για την Ρωμιοσύνη

Η ιστορία πάντοτε μας διδάσκει μέσα από τα πολυάριθμα γεγονότα της τη διαρκή πρόνοια του Θεού για την κτίση και την καθοδήγηση της ανθρωπότητας προς τη σωτηρία. Ο άνθρωπος έχει το αυτεξούσιο να αποφασίζει μόνος του για το μέλλον του. Έτσι κάθε πράξη έχει συνέπειες και αιτίες, καθώς κάθε δράση φέρνει και αντίδραση. Συνεπώς, όπως γράφει και ο ιστορικός Πολύβιος: «Από την ιστορία μαθαίνουμε πως τίποτα δεν γίνεται τυχαία, αλλά όλα έχουν τις αιτίες τους». Ο Θεός δεν επεμβαίνει δικτατορικά για να καταπνίξει το δικαίωμα του ανθρώπου στην ελευθερία, αλλά επεμβαίνει μέσα στην κτίση ώστε να μην την αλλοιώσει. Όλα τα γεγονότα προέρχονται από τη βούληση του Θεού.

Μέσα, λοιπόν, από το πλήθος των γεγονότων που μας παρέχει η ιστορία, θα γίνει μνεία σε ένα εκ των σημαντικοτέρων της μεσαιωνικής ελληνικής ιστορίας, το οποίο σηματοδότησε την έναρξη της μεγάλης ακμής της Ρωμανίας κατά τον μεσαίωνα και είναι σχετικώς άγνωστο στους πολλούς. Επιστρέφουμε στην περίοδο της Μακεδονικής Δυναστείας και συγκεκριμένα στην εποχή του Βασιλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου.

Η βασιλεία του χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια να αναχαιτιστεί η μεγάλη άνοδος των Δυνατών, οι οποίοι συνεχώς δημιουργούσαν τεράστια προβλήματα στη ρωμαϊκή κοινωνία, όπως την καταδυνάστευση του απλού κόσμου με την εκμετάλλευση των γαιών. Επιπροσθέτως, δεν επέτρεπαν στην κεντρική διοίκηση να ασκεί τη δική της κυβερνητική πολιτική, οδηγώντας το κράτος σε αποσταθεροποίηση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα βρισκόταν στα ανατολικά θέματα της αυτοκρατορίας με κύριο το θέμα Ανατολικόν. Οι ισχυρές αριστοκρατικές οικογένειες των Σκληρών και των Φωκάδων εποφθαλμιούσαν το ρωμαϊκό στέμμα, με αποτέλεσμα να μην είναι αξιόπιστοι άξονες του κρατικού συνόλου. Εξάλλου, προ ολίγων ετών αυτοκράτωρ της Ρωμανίας ήταν ο Νικηφόρος Φωκάς, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον Ιωάννη Τσιμισκή το 969. Δεν είναι συνεπώς παράλογο οι Φωκάδες να θέλουν να επανέλθουν στο ύψιστο πολιτικό αξίωμα της αυτοκρατορίας.

Από το 976, όταν και ανέλαβε την εξουσία της Ρωμανίας ο Βασίλειος Β΄, μέχρι το 989, έλαβαν χώρα 2 μεγάλες εξεγέρσεις της αριστοκρατίας κατά του νέου αυτοκράτορα. Η δεύτερη (986-989) θεωρείται και η σημαντικότερη, καθώς καθόρισε την πορεία του κράτους για τα επόμενα 50 έτη. Οι δύο στρατηγοί-αριστοκράτες Βάρδας Σκληρός και Βάρδας Φωκάς συνεργάστηκαν για την ανατροπή του Βασιλείου Β΄. Ο Βάρδας Φωκάς ήταν και ο φιλοδοξότερος εκ των δύο, σε αντίθεση με τον Βάρδα Σκληρό, που χαρακτηριζόταν περισσότερο από υπομονή και μεθοδευμένη στρατηγική, όντας και εμπειρότερος.

Οι δύο στρατηγοί αυτοανακηρύσσονται αυτοκράτορες και ξεκινούν πόλεμο κατά του Βασιλείου Β΄. Αρχικά, η εξέγερση πέτυχε τον στόχο της απόσπασης μεγάλου μέρους της Μικράς Ασίας, όπου και ενίσχυσαν το στράτευμα τους. Ο Βασίλειος Β΄ γνωρίζοντας ότι ο στρατός αποτελεί βασική προϋπόθεση νίκης πέτυχε μια μεγίστης σημασίας πολιτική και χριστιανική νίκη, η οποία ήταν ο εκχριστιανισμός των Ρως με ηγεμόνα τον Βλαδίμηρο του Κιέβου, μέσω του γάμου του με την αδερφή του Βασιλείου Β΄, Πορφυρογέννητη Άννα. Ως αντάλλαγμα ο Βασίλειος Β΄ έλαβε στρατιωτική ενίσχυση 6.000 Βαράγγων πολεμιστών και ήταν ελεύθερος να προελάσει κατά των στασιαστών.

Το 989, την τελευταία χρονιά του πολέμου οι στασιαστές αντιμετώπιζαν μεγάλα προβλήματα, λόγω την ραγδαίας επέλασης του αυτοκρατορικού στρατού. Ο Φωκάς είχε αρχικά αγνοήσει τη νέα ενίσχυση των Βαράγγων και δεν πήρε απαραίτητα μέτρα για την καταπολέμησή τους, με συνέπεια τη συντριβή ενός μέρους του στρατεύματός του υπό τον Καλόκυρο Δελφινά. Η ήττα ήταν τόσο απόλυτη, με τον ίδιο τον Δελφινά να θανατώνεται δια ανασκολοπισμού, κάτι που αναστάτωσε τον Φωκά. Το σχέδιο της κατάληψης της Κωνσταντινουπόλεως εγκαταλείφθηκε. Αντ’ αυτού υιοθετήθηκε η στρατηγική του αποκλεισμού των Δαρδανελίων.

Ταυτοχρόνως, η φιλοδοξία του Φωκά μετετράπη σταδιακώς σε έντονη εγωιστική παράνοια. Τούτο επέφερε τη σύλληψη και φυλάκιση του έμπειρου συνεργού Σκληρού και τη διεκδίκηση του στέμματος αποκλειστικά από τον ίδιο. Ο Αυτοκράτωρ Βασίλειος Β΄ ακολούθησε τον εξεγερθέντα στρατό και τον ανάγκασε σε μάχη έξωθεν των τειχών της Αβύδου. Ο Φωκάς, βλέποντας τον νεαρό Βασίλειο Β΄ έφιππο να επιθεωρεί τον στρατό, κυριεύθηκε από έντονη δίψα για προσωπική δόξα και απόλυτη νίκη. Πριν, λοιπόν, την έναρξη της μάχης, προκάλεσε τον αυτοκράτορα σε προσωπική μονομαχία για την τύχη της αυτοκρατορίας.

Εξερχόμενος ο Φωκάς με το ξίφος του ανέμενε τον αυτοκράτορα. Ο νεαρός Βασίλειος Β΄, διακατεχόμενος από μια ιδιαίτερη πλέον ωριμότητα, λόγω των μεγάλων γεγονότων που βίωσε τα προηγούμενα έτη και με έντονη πίστη, εξήλθε κρατώντας στο ένα χέρι το ξίφος και στο άλλο την εικόνα της Παναγίας, δείχνοντας το μεγαλείο του χαρακτήρα του. Ο Φωκάς κάλπασε προς τον Βασίλειο Β΄. Τότε συνέβη κάτι απρόσμενο και θαυμαστό, που ακόμα και οι πηγές δυσκολεύονται να το ερμηνεύσουν. Ο Φωκάς πριν φτάσει στον αυτοκράτορα υπέστη εγκεφαλικό και έπεσε από το άλογο του εκδημώντας σχεδόν στιγμιαία. Η εικόνα του νεκρού στασιαστή απέναντι από τον αυτοκράτορα και την ιερή εικόνα θεωρήθηκε θεία βούληση της αναίμακτης νίκης του Βασιλείου Β΄ απέναντι στην αριστοκρατία.

Το γεγονός του θανάτου του Φωκά με αυτόν τον τρόπο διέλυσε το ηθικό του στρατού του και έντρομοι οπισθοχώρησαν ατάκτως. Τότε οι αυτοκρατορικοί με τους Βαράγγους κυνήγησαν τους στασιαστές, φυλακίζοντας και σκοτώνοντας πολλούς στη συνέχεια. Η μεγάλη αυτή νίκη θεωρήθηκε θεία θέληση και απέδωσαν την νίκη στην Υπεραγία στρατηγό Θεοτόκο, που προστάτεψε με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο τον αυτοκράτορα, αλλά έσωσε τους αδυνάτους και τους φτωχούς από την καταπίεση των αριστοκρατών. Στα επόμενα έτη θα πραγματοποιηθεί η μεταρρύθμιση του κράτους από τον Βασίλειο Β΄ με την αποδυνάμωση των δυνατών και την πλήρη ενίσχυση των αδυνάτων με μία σειρά αυτοκρατορικών νόμων. Η πολιτική αυτή θα κρατήσει καθ’ όλη την βασιλεία του Βασιλείου Β’ Βουλγαροκτόνου μέχρι τον θάνατό του το 1025.

Η ιστορική και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας θα αποκτήσει το όνομα «Παναγία η Νικοποιός», δείχνοντας το μεγαλείο του Θεού που δεν εγκαταλείπει την κτίση και τον λαό του. Η εικόνα αυτή θα συνοδεύει τους αυτοκράτορες στη μάχη τα επόμενα έτη. Ο Βασίλειος Β΄ Βουλγαροκτόνος, ο αυτοκράτορας του λαού και των φτωχών, καθώς και ο πατέρας του στρατού, θα μείνει στη μνήμη των μεταγενεστέρων γενεών ως φωτεινό παράδειγμα πίστης και αφοσίωσης στο πνευματικό χριστιανικό έργο της καταπολέμησης του πλουτισμού των Δυνατών, στηρίζοντας τις τάξεις των φτωχών και των ανίσχυρων. Ας μην λησμονείται όμως πως όλα άρχισαν από τη θεία βούληση διότι «Όπου Θεός βούλεται, νικάται φύσεως τάξις»