H ανάγκη πνευματικής πυξίδας στο ψηφιακό οικοσύστημα

Οι απεριόριστες δυνατότητες πρόσβασης που παρέχει το διαδίκτυο συμβάλλουν στη δημιουργία online κοινοτήτων πρακτικά χωρίς κόστος και δεσμεύσεις. Μια από τις συνέπειες των νέων τεχνολογιών είναι η ευόδωση ενός διαδικτυακού ατομικισμού όπου ιεραρχικά ομοιογενείς ομάδες ολοένα και περισσότερο μετατρέπονται σε κοινωνικούς σχηματισμούς ευμετάβλητους με επίπεδες ιεραρχίες και ισχυρή διαδραστικότητα. Οι προσωπικές ιστορίες εισβάλουν στον δημόσιο χώρο και η ατομική θρησκευτικότητα αναζητεί το θρησκευτικό νόημα όχι στις θεσμικές θρησκευτικές ομάδες, αλλά στην online εξατομικευμένη αλληλεπίδραση των χρηστών.

Ο σύγχρονος άνθρωπος-πιστός αιωρείται και αμφιταλαντεύεται μεταξύ δύο κόσμων με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Μεταξύ του πραγματικού κόσμου της ενοριακής κοινότητας που τον καλεί σε μια προσωπική συνάντηση με τον Χριστό και τον συνάνθρωπο του, και ενός εικονικού κόσμου, αυτόν του διαδικτύου, ο οποίος δεν είναι φανταστικός ούτε ανεξάρτητος από τη ζωή και την κοινωνία των ανθρώπων, και ο οποίος επηρεάζει την συμπεριφορά των ανθρώπων. Η εύκολη και χωρίς κόστος πρόσβαση σε θεολογικές πληροφορίες, αλλά και θρησκευτικά δρώμενα, οδηγεί ενδεχομένως σε μια παράκαμψη της Εκκλησίας ως παραδοσιακής πηγής πληροφορίας σχετικά με το Θείο, η οποία θα μπορούσε να εκληφθεί ως μια νέα μορφή εκκοσμίκευσης ή νέα μορφή θρησκευτικότητας προσαρμοσμένης στις προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες του ατόμου.

Αν και το ψηφιακό οικοσύστημα προσφέρει συναρπαστικές δυνατότητες για συμμετοχή σε online θρησκευτικές πρακτικές θα πρέπει να αναλογιστούμε τις συνέπειες της εικονικής ζωής και το ενδεχόμενο της αλλοίωσης της ίδιας της έννοιας της θρησκευτικότητας, αφού οι εικονικές σχέσεις που βασίζονται κυρίως στο φαίνεσθαι και συχνά στην ανωνυμία δεν μπορούν να συγκριθούν με τις εμπειρικές σχέσεις μέσα στην πραγματική κοινότητα-Εκκλησία όπου δημιουργούνται οι προϋποθέσεις μετοχής στην πνευματικότητα.

Στην πραγματική ζωή οι συνέπειες της εκκοσμίκευσης της ελληνικής κοινωνίας τα τελευταία χρόνια αποτυπώνονται έντονα στη συμμετοχή των Ελλήνων στον εκκλησιασμό, η οποία υπολογίζεται για την εποχή πριν την πανδημία του κορονοϊού στο 1-2%. Η πενιχρή παρουσία των πιστών στη Θεία λειτουργία, θα μπορούσε να αποδοθεί στη δυσκολία διαλόγου της Εκκλησίας με το ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής μας. Ωστόσο η θέσπιση των περιοριστικών μέτρων από πλευράς της Πολιτείας στην πρόσβαση των πιστών στις Εκκλησίες δημιούργησε μια νέα πραγματικότητα, η οποία ίσως μπορέσει να λειτουργήσει ως καταλύτης για τον απεγκλωβισμό της Εκκλησίας από την εσωστρέφεια και την προσκόλληση στην παράδοση, ανοίγοντας νέους διαύλους επικοινωνίας και τρόπους αλληλεπίδρασης με τον σύγχρονο πολιτισμό και τα προβλήματά του.

Στο ψηφιακό οικοσύστημα ο άνθρωπος έχει ανάγκη μιας πνευματικής πυξίδας για να προσανατολιστεί, αφού το διαδίκτυο είναι ένα μέσο βοηθητικό και ωφέλιμο, όμως για να ζήσει ο πιστός στην εν Χριστώ ζωή χρειάζεται παράλληλα την πνευματική προσωπική καθοδήγηση από πνευματικό πατέρα, καθώς επίσης και την επικοινωνία με άλλους πνευματικούς αδελφούς, ώστε να βιώνεται η εντολή της αγάπης, όπως και οι άλλες εντολές.

Η διάδοση του ευαγγελίου μέσω του διαδικτύου μεταφέρει τη θρησκεία online, όμως για να αποδώσει πνευματικούς καρπούς προϋποθέτει την συμβολή της επίσημης (official) θρησκείας, η οποία μπορεί να παράσχει ανά πάσα στιγμή στους πιστούς τα απαραίτητα εργαλεία αποκωδικοποίησης της πληροφορίας. Συνεπώς, η ορθόδοξη Εκκλησία, έχει την ευθύνη όχι μόνο να διδάσκει ή να μεταδίδει περιεχόμενα πίστης, αλλά να δημιουργεί επικοινωνιακά γεγονότα όπου ο παραλήπτης του περιεχομένου δεν είναι πλέον παθητικό, αλλά ενεργό μέλος της επικοινωνιακής διαδικασίας μετατρέποντας το surfing στο διαδίκτυο σε πνευματικό ταξίδι, σε ζώσα επικοινωνιακή εμπειρία.

Από τις σύντομες αναφορές μας στην ορθόδοξη θρησκευτική παρουσία στο διαδίκτυο γίνεται εμφανές ότι η επίσημη Εκκλησία έχει εντάξει αυτό το μέσο στην πνευματική της εργαλειοθήκη, ενώ παράλληλα, ο λόγος του Θεού ταξιδεύει στις λεωφόρους του διαδικτύου μέσα από τις δράσεις αξιόλογων μη θεσμικών πρωτοβουλιών, οι οποίες στην παρούσα συγκυρία της πανδημίας του κορονοϊού και της αδυναμίας πρόσβασης στους ναούς παρείχαν και συνεχίζουν και μετά την πανδημία να παρέχουν σημαντικές υπηρεσίες λειτουργώντας ως ψηφιακοί άμβωνες Ευαγγελισμού και ως πνευματικοί οδοδείκτες προσανατολισμού των πιστών στο αχανές και πολυδαίδαλο ψηφιακό οικοσύστημα.

Η ψηφιακή αναμετάδοση της Θείας λειτουργίας η οποία ήρθε να προστεθεί στις προυπάρχουσες μορφές αναμετάδοσης διαμέσου του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης μετατρέπει τη σύναξη επί το αυτό από διαπροσωπική και υπερβατική επικοινωνία σε οπτικοακουστική εμπειρία, στην οποία ο χρήστης του διαδικτύου συμμετέχει ως θεατής σε μια παράσταση όπου πρωταγωνιστής δεν είναι το μυστήριο της πρόγευσης της Βασιλείας, αλλά το ίδιο το δρώμενο ως πληροφορία. Η ψηφιοποίηση της Θείας λειτουργίας αποστερεί από το τελετουργικό συστατικά στοιχεία του, όπως οι γλώσσες επικοινωνίας και η συμμετοχή στη Θεία κοινωνία. Η εικόνα και ο ήχος που επικοινωνείται κατά τη διάρκεια μιας αναμετάδοσης τηλεοπτικού τύπου διαμέσου των ιστοσελίδων ή των κοινωνικών δικτύων δεν συνιστούν Θεία λειτουργία αυτή καθ’ αυτή αφού η απουσία από την σύναξη της Ευχαριστίας, όπου έχει συγκεντρωθεί η κοινότητα του Χριστού «επί το αυτό» μετατρέπει τον πιστό σε θεατή ενός δρώμενου και όχι σε παράγοντα δρώντα. Όμως, η απουσία των πιστών μπορεί να μην είναι μόνο χωρική, δηλαδή παρακολούθηση της Θείας λειτουργίας από κάποιο διαδικτυακό μέσο, αλλά και χρονική ετεροχρονισμένη παρακολούθηση της Θείας λειτουργίας από κάποιο βίντεο αποθηκευμένο στο διαδίκτυο μετατρέποντας τη Θεία λειτουργία σε μια ανιστορική εμπειρία.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ