Οι καρποί της νοεράς προσευχής στη διδασκαλία του Γέροντος Ιωσήφ του Ησυχαστή

Ο αγώνας της άσκησης της καρδιακής προσευχής είναι δύσκολος και απαιτεί αυστηρή ασκητικότητα, ταπείνωση και υποταγή, ωστόσο οι καρποί της είναι γλυκείς και ευώδεις. «Όποιος θέλει, ας δοκιμάσει», γράφει χαρακτηριστικά ο Γέρων Ιωσήφ, «και όταν χρονίσει η ενέργεια της ευχής, θα γίνει παράδεισος μέσα του, θα ελευθερωθεί από τα πάθη, θα γίνει άλλος άνθρωπος[1]». Και αλλού, προσπαθώντας να περιγράψει την υπέρλογη εμπειρία του, αναφέρει ότι «αυτό που ζει είναι υπέρλογο, υπερούσιο, ασύλληπτο, και τόσο μόνο μπορεί να χωρέσει στον ανθρώπινο νου, όσο αυτό το ίδιο τον πλαταίνει»[2]. Στους καρπούς της νοεράς προσευχής αρχική θέση έχει η επίσκεψη της Χάριτος, η ενεργοποίηση χαρισμάτων και αρετών.

Ο Γέροντας Ιωσήφ την περιγράφει ως «διάνοια λεπτή, ευώδης και γλυκυτάτη πνοή, ευχή αρρέμβαστος και λογισμών απαλλαγή, αγνοτάτη ζωή και τελείως ειρηνική, ως και ταπεινή, ήσυχος, καθαρτική, φωτιστική, χαροποιός και πάσης φαντασίας απηλλαγμένη![3]». Ακολουθεί  η νίκη κατά του πονηρού και των μεθοδειών του, καθώς η ευχή «χαλά και συντρίβει τον κακό λογισμό και ως φάρμακο πνευματικό, θεραπεύει παν κακόν[4]». Η δύναμή της είναι τόσο ισχυρή ώστε, με την παραχώρηση του Θεού να σώζει και ψυχές ακόμη από την κόλαση[5]! Η κατάνυξη, η θεία παρηγορία και τα θερμά δάκρυα είναι και αυτά καρποί της νοεράς προσευχής, μαζί με την ευλογημένη ειρήνη και τη θεϊκή χαρά. Όπως γράφει στην ΙΑ΄ Επιστολή του ο γέροντας, ακόμα και το στόμα του προσευχομένου αναδίδει ευωδία λόγω της αδιελείπτου προσευχής[6]».

 Και καθώς η πνευματική ανάβαση συνεχίζεται και ο ασκητής γεύεται τη χαρά και την ουράνια, παραδεισένια κατάσταση, οπότε και «η χάρις πλεονάσει, τότε ο νους αρπάζεται «εις θεωρίαν» και η καρδιά φλέγεται ολόκληρη από θείο έρωτα και αγάπη. Είναι η στιγμή που ο νους ενώνεται πλήρως με τον Θεό[7]». Τότε ο νους ευρύνεται και κατανοεί το βάθος και το νόημα των γραφών και των λειτουργικών κειμένων, αιχμαλωτίζεται και αρπάζεται στην αγάπη του Χριστού[8]. Ο νους, με την επενέργεια της Χάριτος, εκτείνεται, αποκτά απρόσμενα μεγάλη χωρητικότητα και γεύεται μεγάλη χαρά και αγαλλίαση, ενώ «παύουν τα μέλη. Μόνο ο νους θεωρεί μέσα εις άπλετο φως. Γίνεται ένωσις Θεού και ανθρώπου[9]». Πρόκειται για τη λεγόμενη «θεωρία», τη «Χριστοένωση» του Γέροντος Ιωσήφ, όπου ο αληθινός μοναχός γίνεται όλος φως, όλος νους, όλος διαύγεια. Συνυπάρχουν η έκσταση, η γαλήνη, το φως, η άνοιξη θύρας του ουρανού, η αλλοίωση η απεριόριστη έκταση του νού. Ο αββάς Ισαάκ λέει ότι τότε συμβαίνει έκπληξη και όχι προσευχή, διότι η προσευχή σταματά και «θεωρία τις εστί[10]». Και ύστερα, «συστέλλεται η νεφέλη της χάριτος…..και έρχεται εις εαυτόν του» σα να βγήκε από ένα λουτρό, «καθαρός, ελαφρός, διαυγής, χαριέστατος, γλυκύς, μαλακός ωσάν το βαμβάκι και πλήρης σοφίας και γνώσεως»[11]. Έτσι μέσα από τη χάρη της νοεράς προσευχής ο άνθρωπος μέσω πνευματικών αναβαθμών υψώνει το νου του προς τον Θεό και ενώνεται μαζί Του, μέσα στην απεραντοσύνη της αγάπης Του.

Δ. Η απήχηση της διδασκαλίας του Αγίου Ιωσήφ του Ησυχαστή

Η νηπτική διδασκαλία του Γέροντα Ιωσήφ του Ησυχαστή σήμανε την ανάκαμψη της νηπτικής παράδοσης, όχι μόνο σε αθωνικό αλλά και οικουμενικό επίπεδο. Ο Γέροντας εισήγαγε, με τον εμπειρικό τρόπο ζωής του, ξανά τη διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά στον αγιορείτικο μοναχισμό ενώ η παρουσία του ως αυθεντικού εκφραστή της νηπτικής πατερικής παράδοσης δημιούργησε ρεύμα προσέλευσης στον σύγχρονο ορθόδοξο μοναχισμό. Μάλιστα, στον μακάριο Γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή ανάγεται σήμερα η πνευματική πατρότητα έξι ιερών Μονών στο Άγιον Όρος και πολλών άλλων εντός και εκτός Ελλάδος.

[1] Γέρων Ιωσήφ, Έκφρασις, Επιστολή, Β,  σ. 42.

[2] Ιωσήφ Βατοπεδινός, Ο Γέροντας Ιωσήφ…, ό.π., σ. 234.

[3] Ιωσήφ Βατοπεδινός, Ο Γέροντας Ιωσήφ…, ό.π., σ. 398.

[4] Γέρων Ἐφραίμ Φιλοθεΐτης, Πατρικαί Νουθεσίαι ό.π.,  σ. 395.

[5] Ν. Σκρέττας, Η Νοερά Προσευχή ….. ο.π, σ. 313.

[6] Γέρων Ιωσήφ, Έκφρασις, Επιστολή ΙΑ΄,σ. 90.

[7] Γέρων Ιωσήφ, Έκφρασις, Επιστολή Λς΄,σ. 213.

[8] Ιωσήφ Βατοπεδινός, Ο Γέροντας Ιωσήφ…, ό.π., σ. 297.

[9] Γέρων Ιωσήφ, Έκφρασις, Επιστολή ΛΕ΄,σ. 208-209.

[10] Ν. Σκρέττας, Η Νοερά Προσευχή ….. ο.π, σ. 323.

[11] Γέρων Ιωσήφ, Έκφρασις, Επιστολή ΚΕ΄,σ. 154.