Ψηφιακά μέσα: μια νεότευκτη μορφή διακονίας με ευκαιρίες και προκλήσεις

Η ανάπτυξη του διαδικτύου συντέλεσε καθοριστικά στην μετάβαση από την εποχή της μαζικής επικοινωνίας του προηγούμενου αιώνα, όπου κυριαρχούσαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας (τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση) στην εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας και του διαδικτύου, όπου ο άνθρωπος δεν είναι μόνο παθητικός δέκτης αλλά πλέον μπορεί να γίνει ο ίδιος πρωταγωνιστής. Στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας, ο άνθρωπος με αφετηρία την χωρική του υπόσταση διαλέγεται με την οικουμένη. Το κυριότερο χαρακτηριστικό του νέου ψηφιακού κόσμου εκτός από την υπερτοπικότητα, είναι η παρέμβαση στη διάσταση του χρόνου. Η ψηφιακή πληροφορία διακινείται χωρίς χωρο-χρονικούς περιορισμούς με ασύλληπτες ταχύτητες που συχνά δημιουργούν προβλήματα στην ανθρώπινη πρόσληψη του κόσμου.

Η κοινωνία της πληροφορίας συνιστά έναν ά-χωρο κόσμο, ο οποίος προσδιορίζεται ως κυβερνοχώρος με πολύπλευρες συνέπειες σε θεολογικό επίπεδο. Από τον νεωτερικό άνθρωπο του διαφωτισμού, ο οποίος επιζητούσε να σπάσει τα δεσμά με την παράδοση αναζητώντας μια νέα ταυτότητα, περνάμε πλέον στον μετανεωτερικό άνθρωπο, ο οποίος απογοητευμένος από τα αδιέξοδα του νεωτερικού παραδείγματος βρίσκει καταφύγιο σε ένα κόσμο, όπου τα όρια μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού γίνονται δυσδιάκριτα, τον εικονικό κόσμο του διαδικτύου, με ορατό τον κίνδυνο αποσύνδεσης από την πραγματική ζωή με συνέπεια την ψυχολογική σύγχυση μεταξύ αληθινού και φανταστικού.

Ο εικονικός κόσμος που διαμορφώνεται στο διαδίκτυο στο πλαίσιο ενός ψηφιακού οικοσυστήματος αποτελεί για την Εκκλησία μια νέα πρόκληση, την οποία καλείται να ερμηνεύσει με κριτικό τρόπο έτσι ώστε να ανταποκριθεί στον ποιμαντικό της ρόλο και στην συνέχιση του θεόπνευστου έργου της, αυτού της διάδοσης του Ευαγγελικού μηνύματος.

Η Εκκλησία καλείται να ασκήσει μια νεότευκτη μορφή διακονίας, καλείται να απευθύνει το θεολογικό της μήνυμα και να προσφέρει τις κατάλληλες ποιμαντικές της ηθικές και ανθρωπολογικές προϋποθέσεις ως προς τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας. Το άνοιγμα της Εκκλησίας στον διαδικτυακό κόσμο καθιστά εφικτή για εκατομμύρια χρήστες την συνάντηση με την αλήθεια του Ευαγγελίου.

Στο πλαίσιο της θρησκείας online όπου ένας χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει το διαδίκτυο για την αναζήτηση πληροφοριών σε έναν θρησκευτικό ιστότοπο, το διαδίκτυο πλέον, εκτός λιγοστών φωτεινών εξαιρέσεων, κατακλύζεται από ιστολόγια, τα οποία διαμέσου της ανωνυμίας ή συχνά και της παρενδυσίας, διαμοιράζονται κείμενα θρησκευτικού περιεχομένου αμφιβόλου εγκυρότητας, ενώ συχνά στο βωμό της επισκεψιμότητας επιδίδονται σε μια ανούσια αν όχι επικίνδυνη προφητολογία ή θαυματολογία, οικειοποιούμενοι αποσπάσματα ομιλιών ή και ιδιωτικών συζητήσεων (τις περισσότερες φορές ανεπιβεβαίωτων) με γέροντες ή μοναχούς, με ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτούς του Αγίου Όρους, αδιαφορώντας για τις προθέσεις ή την θέληση τους για προβολή ή δημοσιότητα.

Συχνά η διαχωριστική γραμμή μεταξύ παροχής πληροφόρησης από μια ιστοσελίδα και κάλεσμα για συμμετοχή σε online πρακτικές δεν είναι ευδιάκριτη και τα όρια μεταξύ τους είναι ασαφή, έτσι πλέον ο χρήστης μιας ιστοσελίδας θρησκευτικού περιεχομένου πέραν της πρόσβασης σε πληροφορίες, σε κάποιες περιπτώσεις έχει τη δυνατότητα συμμετοχής σε θρησκευτικές πρακτικές, όπως η Θεία λειτουργία, η προσευχή, ακόμη και η εξομολόγηση.

Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερες ιστοσελίδες χριστιανικών ομολογιών υιοθετούν πρακτικές πέραν της απλής πληροφόρησης ή ενημέρωσης από την online μετάδοση της Θείας λειτουργίας, τη διοργάνωση online προσευχής ή τον διαμοιρασμό προσευχών μεταξύ των πιστών μέχρι τη δυνατότητα εικονικού ανάματος ενός κεριού. Οι εικονικές Εκκλησίες στο πλαίσιο της online θρησκείας υιοθετούν το περιβάλλον και τα χαρακτηριστικά των αυθεντικών Εκκλησιών. Λειτουργούν είτε διαμέσου μιας ιστοσελίδας, είτε μιας διαδικτυακής εφαρμογής, διαθέτουν λογαριασμούς στα κοινωνικά δίκτυα για να ενημερώνουν τους χρήστες για τα επικείμενα δρώμενα ενώ για την επίσκεψη σε μια εικονική Εκκλησία απαιτείται η δημιουργία ενός avatar, δηλαδή μιας ψηφιακής εικόνας του εαυτού ή της ιδεατής μορφής του. Στο ερώτημα, αν από θεολογικής άποψης ένα avatar μπορεί να συμμετάσχει σε ένα οποιοδήποτε εκκλησιαστικό γεγονός, όπως η Θεία λειτουργία ή η προσευχή συναντάμε πλέον απόψεις όπως αυτές των Βαπτιστών, ότι ένα avatar μπορεί να μεταλάβει τον άρτο και τον οίνο της Ευχαριστίας μέσα στη λογική του εικονικού κόσμου, ο οποίος αποτελεί ένα μέσο χάρης, αφού ο Θεός είναι παρών και στον εικονικό κόσμο και αυτή η χάρη θα μεταβιβαστεί με κάποιο τρόπο στο άτομο πίσω από το avatar. Η ορθόδοξη Εκκλησία θεωρεί ανθρωπολογικά λανθασμένη την προσέγγιση αυτή ότι δηλαδή η εικονική πραγματικότητα καθίσταται ικανή να αντικαταστήσει την πραγματική εμπειρία των Ιερών Μυστηρίων.

Σε αρκετές περιπτώσεις οι ίδιοι οι χρήστες του διαδικτύου αντιλαμβάνονται το ψηφιακό οικοσύστημα και γενικά τον κυβερνοχώρο, όχι απλά ως ένα τόπο πληροφόρησης και ενημέρωσης, αλλά διακρίνουν σε αυτόν μια απελευθερωτική δύναμη, η οποία θα μπορούσε να αναμορφώσει ριζικά τη θρησκεία προσαρμόζοντάς την στις εμπειρίες και τα βιώματά τους δημιουργώντας τις προϋποθέσεις μια ενδεχόμενης μετατόπισης εξουσίας μακριά από την θεσμοθετημένη Εκκλησία.

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ