ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΩΝ Ο ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ. Ο πολιούχος και προστάτης άγιος της Σπάρτης

Μέσα στη μακρόχρονη ιστορική πορεία της Ορθοδόξου Εκκλη­σίας έλαμψαν φωτεινές μορφές, οι οποίες διακρίθηκαν για τον ιεραποστολικό τους ζήλο και αγωνίστηκαν με το φλογερό τους κή­ρυγμα για τη διάδοση του δένδρου της αμωμήτου χριστια­νικής πίστεως. Ανάμεσα σ’ αυτές εξέχουσα θέση κα­τέχει ο πολιούχος, προ­στάτης και έφορος άγιος της Σπάρτης, όσιος Νίκων ο Μετα­νοείτε.Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα το γεγονός ότι με τον βίο του εν λόγω ιεραποστόλου αγίου ασχολήθηκαν εξαιτίας της μεγάλης θρησκευτικής και εθνικής σημασίας επιφανείς Γερμανοί ιστορικοί του μεσαίωνα, όπως ο Κάρολος Χόπφ, ο Γουσταύδος Χέρτσμπεργκ και ο Φερδινάνδος Γκρεγκορόβιους.

Ο μονόχωρος τρουλαίος Ιερός Ναός του Αγίου Νίκωνος του Μετανοείτε στα Ζαγκλανικιάνικα Κυθήρων

Ο όσιος Νίκων γεννήθηκε περί τα τέλη του πρώτου τετάρ­του του 10 μ.Χ. αιώνα, μεταξύ των ετών 920 – 925 μ.Χ., στη σημερινή Αρμενία και κοντά στην αρχαία Παφλαγονία του Πόντου.
Οι γονείς του ήταν πλούσιοι και θεοσεβείς,γι’αυτό και του καλλιέργησαν την ευσέβεια και την πίστη στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Σε ηλικία μόλις 20 ετών εγκατέλειψε το πατρικό του σπίτι και εγκαταβίωσε στην Ιερά Μονή της Χρυσής Πέτρας, όπου έμεινε δώδεκα χρόνια. Στη συνέχεια επισκέφθηκε χώρες της Ανατολής, όπου κήρυξε το Ευαγγέλιο του Χριστού για τρία χρόνια.

Το 961 μ.Χ. πήγε στην Κρήτη με προτροπή του αυτοκράτορος Νικηφόρου Φωκά, όπου με έδρα την πόλη της Γορτύνης επέδειξε ιδιαίτερο ιεραπο­στολικό ζήλο. Στα επτά χρόνια της παραμονής του στην ελληνική μεγαλόνησο, κατόρθωσε να χειραγωγήσει τους Κρήτες στην αληθινή πί­στη, η οποία είχε αλλοτριωθεί από τους κατακτητές, αλλά και να οικοδομήσει πολλούς ναούς. Απέσπασε μάλιστα τον σεβασμό και την αγάπη των Κρητών, οι οποίοι του απέδωσαν ευγνωμόνως τον τίτλο «Μετανοείτε», επειδή καλούσε διαρκώς τους χριστιανούς σε μετά­νοια.

Τοιχογραφία του Αγίου Νίκωνος του Μετανοείτε διά χειρός Δημητρίου Μουρλά στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Αμαρουσίου Αττικής

Το 968 μ.Χ. έφτασε στην Πελοπόννησο και επισκέφτηκε την Επίδαυρο. Στη συνέχεια μετέβη στην Αίγινα, τη Σαλαμίνα, την Αττική, την Εύβοια, τη Θήβα, την Κόρινθο, το Άργος και το Ναύπλιο, όπου παντού κήρυττε το Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού και με τη χάρη του Θεού επιτελούσε θαύματα. Από το Ναύπλιο κατευθύνθηκε προς τη Σπάρτη, ενώ στη συνέχεια επισκέφτηκε τη Μάνη και τη Μεσσηνία. Αφού έλαμψε παντού με το φλογερό του κήρυγμα περί μετανοίας, επέστρεψε στη Σπάρτη, η οποία την εποχή εκείνη ονομαζόταν Λακεδαιμονία. Στον ιστορικό αυτό τόπο, τον οποίο αγάπησε περισσότερο από την πατρίδα του, παρέμεινε μέχρι την οσιακή του κοίμηση το 998 μ.Χ. κηρύττοντας αδιαλείπτως και θαυματουργώντας με τη χάρη του Θεού. Με την προσευχή του μάλιστα διασώθηκε η πόλη από τη φοβερή μάστιγα μιας θανατηφόρου ασθένειας, η οποία απειλούσε τη ζωή των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Πλήθος κόσμου συγκεντρωνόταν στη Λακεδαιμονία για να ακούσει το πύρινο κήρυγμά του για τον Σταυρό και την Ανάσταση του Χριστού, ενώ η πλούσια ιεραπο­στολική του δράση επισφραγίσθηκε με την ανοικοδόμηση περικαλλούς ναού στο όνομα του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, ο οποίος μάλιστα σχεδιάστηκε από τον ίδιο. Πολλά και θαυμαστά είναι τα γεγονό­τα, που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ανεγέρσεως του ναού, ο οποίος ανοικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 970 και 992 μ.Χ. και εγκαινιάσθηκε από τον ενάρετο και ευσεβή Επίσκοπο της Λακεδαιμονίας Θεόπεμπο. Ο ναός αυτός μετα­τράπηκε αργότερα σε μοναστήρι, το οποίο έφτασε σε ιδιαίτερη ακμή κατά τον 14ο μ.Χ. αιώνα. Σ’αυτή την περιώνυμη μονή ο όσιος Νίκων εκοιμήθη εν ειρήνη στις 26 Νοεμβρίου του 998 μ.Χ., που είναι η ημέρα, κατά την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά και γεραίρει την πάντιμη μνήμη του.

Ο μεγαλοπρεπής Ιερός Ναός του πολιούχου της Σπάρτης Αγίου Νίκωνος του Μετανοείτε

Η κοίμηση του οσίου Νίκωνος λύπησε βα­θύτατα τους κατοίκους της Λακεδαιμονίας ,αφού έχασαν τον σοφό διδάσκαλο και πνευματικό τους πατέρα, τον εθνικό και θρησκευτικό καθοδη­γητή, του οποίου η προσφορά υπήρξε πολύτιμη για την πνευματική αναγέννηση της Πελο­ποννήσου, της Κρήτης και της Στερεάς Ελλά­δος κατά τον μεσαίωνα. Ο όσιος Νίκων άρχισε να τιμάται ως άγιος από τα πρώτα κιόλας χρόνια μετά την οσιακή του κοίμηση, αφού στο καθο­λικό της ιστορικής Ιεράς Μονής του Οσίου Λουκά Βοιωτίας με τα περίφημα ψηφιδωτά σώζεται η αρχαιότερη εικονογραφική παράσταση, που απεικονίζει τον όσιο και χρονολογείται από τον 11ο αιώνα. Το 1875 εκδόθηκε στη Σπάρτη η ασματική ακολουθία του οσίου, την οποία επιμελήθη­κε το 1847 ο ιεροκήρυκας της περιοχής Αρχιμανδρίτης Δανιήλ Γεωργόπουλος. Το 1844 με πρωτοβουλία του Επισκόπου Λακεδαίμονος Δανιήλ Κουλουφέκη ξεκίνησε ο εορτασμός της μνήμης του αγίου,ο οποίος από το 1893 και επί αρχιερατείας του Επισκόπου  Μονεμβασίας και Σπάρτης Θεοκλήτου Μηνοπούλου (του και μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών) κατέστη λαμπρότερος με λιτανεία της ιεράς εικόνος του,ενώ υπήρξε μέριμνα στο να καταστεί η εορτή του αγίου αργία.Από το 1901 και με πρωτοβουλία του δημάρχου Σπάρτης Περικλέους Σαλβαρά η εορτή του αγίου στις 26 Νοεμβρίου αποτελεί πλέον επίσημη τοπική αργία για την πόλη της Σπάρτης, η οποία μέχρι και σήμερα τιμά και εορτάζει με κάθε επισημότητα τον πολιούχο και προστάτη της άγιο στον μεγαλοπρεπή ιερό ναό του Οσίου Νίκωνος. Ο περικαλλής αυτός ιερός ναός, ο οποίος αποτελεί το σημείο ευλαβικής αναφοράς για τους κατοίκους της Σπάρτης, αλλά και ολόκληρης της Λακωνίας, θεμελιώθηκε το 1929 με σχέδια του Αναστασίου Ορλάνδου και εγκαινιάστηκε το 1955 με ιδιαίτερη λαμπρότη­τα και με την παρουσία πλήθους πιστών. Ο όσιος Νίκων ο Μετανοείτε τιμάται επίσης στην Κρήτη,όπου έδρασε με ιεραποστολικό ζήλο επί επτά χρόνια, και συγκεκριμένα στον σπηλαιώδη ναό των Αγίων Ιωάννου του Προδρόμου και Νίκωνος του Μετανοείτε στον Καρτερό Ηρακλείου,στο ομώνυμο εκκλησάκι στον οικισμό Ράφτης που βρίσκεται στην περιοχή της Γέργερης Ηρακλείου και στον Καθεδρικό Ιερό Ναό Αγίας Φωτεινής Ιεράπετρας,όπου επ’ονόματί του τιμάται ο υπόγειος ναός.Το όνομα του αγίου,ο οποίος κατέστη ο φωτιστής και ιεραπόστολος της Λακωνίας,φέρουν οικισμός της Μεσσηνιακής Μάνης,μονόχωρος τρουλαίος ναός στα Ζαγκλανικιάνικα Κυθήρων,ο οποίος κοσμείται με τοιχογραφίες του 11ου – 13ου αιώνα και ο κοιμητηριακός ναός στη συνοικία των Υψηλών Αλωνίων στο Ξυλόκαστρο Κορινθίας (Ενορία Παναγίας Φανερωμένης),ο οποίος ανεγέρθηκε με πρωτοβουλία και μέριμνα του αοιδίμου Αρχιμανδρίτου π.Νίκωνος Κοτσόβολη ( + 19 Ιουλίου 2011).

Ο Κοιμητηριακός Ιερός Ναός του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε στα Υψηλά Αλώνια Ξυλοκάστρου Κορινθίας