Τέσσερεις προτεσταντικές εκδοχές του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας
22 Νοεμβρίου 2022Tο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας υπήρξε αντικείμενο θεολογικών διαφωνιών και ερίδων στο χώρο του Προτεσταντισμού από τα πρώτα χρόνια εμφάνισής του στο ιστορικό προσκήνιο και συνέχισε να παραμένει μέχρι σήμερα, μεταξύ των διαφόρων κλάδων του, αντικείμενο διαφορετικών θεωρήσεών του με κάποια μόνο στοιχεία κοινών θεολογικών παραδοχών και συμφωνίας. Τα κοινώς αποδεκτά, από το σύνολο του προτεσταντικών κλάδων, παλαιότερων και νεότερων, στοιχεία είναι: α)απόρριψη του όρου και της θεολογικής σχολαστικής διδασκαλίας περί μετουσίωσης, β)άρνηση θεώρησης της θείας Ευχαριστίας ως θυσίας ιλαστηρίου, γ) δεν αποτελούν τα ευχαριστιακά δώρα αντικείμενο λατρείας ή απλής προσκύνησης και δ) μετάληψη και από τα δύο δύο είδη.
Στη συνέχεια θα παραθέσουμε συνοπτικά τέσσερεις διαφορετικές προτεσταντικές εκδοχές, όχι τις μόνες βεβαίως, με την επισήμανση ότι σε πλήθος από τις νεότερες προτεστανικές κινήσεις και Ομολογίες, που δεν εντάσσονται σε μείζονες προτεσταντικούς κλάδους, κυρίαρχη είναι η θεώρηση της θείας Ευχαριστίας όπως είχε εκφραστεί από τον Ζβίγγλιο[1].
Ι. Η Λουθηρανική
Για τους λουθηρανούς[2] ο Χριστός είναι μεν πραγματικώς παρών κατά το μυστήριο, αλλά τα ευχαριστιακά δώρα δεν μεταβάλλονται πραγματικά και ουσιωδώς σε σώμα και αίμα Χριστού.Το αναληφθέν σώμα του Χριστού, υποστηρίζουν, λόγω εσφαλμένης θεώρησης της αντίδοσης των ιδιωμάτων, είναι πανταχού παρόν( Ubiquitas), γι’ αυτό τον λόγο είναι παρόν και στα ευχαριστιακά δώρα κατά την τέλεση του μυστηρίου. H πραγματική παρουσία του Χριστού (Εναρτισμός), και όχι δυναμική, περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο κατά τη διάρκεια της χρήσης και της κοινωνίας του σώματος και του αίματος.
Οι πιστοί όμως λαμβάνουν αληθώς και πραγματικώς « εν τω άρτω»(cum pane), «συν τω άρτω »(in pane) και «υπό τον άρτον»(sub pane) , « εν τω οίνω»(cum vino), «συν τω οίνω»(in vino) και «υπό τον οίνον»(sub vino) σώμα και αίμα Χριστού. Πριν τη χρήση (ante usum) και μετά τη χρήση (post usum) τα ευχαριστιακά δώρα παραμένουν απλός άρτος και οίνος. Οι λόγοι σύστασης του μυστηρίου για τους λουθηρανούς ερμηνεύονται κυριολεκτικά και όχι μεταφορικά.
II. Ο Ζβίγγλιος
Ο Ζβίγγλιος[3] διατύπωσε την πλέον ακραία εκδοχή για το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας μεταξύ των ηγετικών μορφών της Μεταρρύθμισης και επιπλέον συγκρούστηκε πολύ έντονα με τον Λούθηρο για το ίδιο ζήτημα, στο πλαίσιο της Α΄ Ευχαριστιακής έριδας, όπως είναι γνωστή η μεταξύ τους σύγκρουση, στην ιστορία του Προτεσταντισμού. Για τον Ζβίγγλιο η θεία Ευχαριστία είναι ένα απλό σημείο, ένα σύμβολο, μία υπόμνηση – υπενθύμιση του σταυρικού θανάτου του Χριστού και η συμμετοχή σ’ αυτήν πράξη ομολογίας εκ μέρους των πιστών.
Ο Χριστός δεν είναι πραγματικά σωματικά παρών στο μυστήριο, αλλά μόνο πνευματικά παρών στην πίστη των χριστιανών. Η κυριολεκτική ερμηνεία και κατά- νόηση των λόγων της σύστασης του μυστηρίου είναι για τον Ζβίγγλιο κάτι άτοπο και απαράδεκτο. Για τον Ζβίγγλιο η τέλεση του μυστηρίου πρέπει να θεωρηθεί ως ένα αναμνηστικό δείπνο, που θυμίζει στους πιστούς τι προσέφερε γι’ αυτούς με το Πάθος και το θάνατό Του.
III. Η Μεταρρυθμισμένη ( Καλβινική)[4]
Ο Μεταρρυθμιστής της Γενεύης, ο Ι.Καλβίνος και όσοι τον ακολούθησαν πιστά, διαφοροποιήθηκε τόσο από τον Ζβίγγλιο, όσο και από το Λούθηρο για το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας.Ο Χριστός δεν είναι σωματικά και πραγματικά παρών στο μυστήριο, καθώς το σώμα Του βρίσκεται στους ουρανούς. Παρίσταται με πνευματικό τρόπο. Και για τους Μεταρρυθμισμένους η κυριολεκτική αποδοχή των συστατικών λόγων του μυστηρίου είναι θέση μη αποδεκτή. Ο άρτος και ο οίνος εικονίζουν απλώς το σώμα και το αίμα του, αισθητοποιούν την παρουσία του Κυρίου στην κοινότητα των πιστευόντων. Το Δείπνο του Κυρίου είναι μία πνευματική βρώση και πόση, η οποία γίνεται αντιληπτή διά της πίστης και ενώνει τον πιστό με τον Χριστό.
Tο σώμα και το αίμα του Χριστού στο Κυριακό δείπνο προσφέρεται και λαμβάνεται κατά τρόπο ουράνιο και πνευματικό, κατά τις διατυπώσεις του χώρου, και το μέσο με το οποίο λαμβάνεται από τους πιστούς είναι η πίστη. Το μυστήριο θεωρείται σφραγίδα και εγγύηση της πνευματικής, όχι πραγματικής, παρουσίας του Χριστού και κοινωνία και ένωση μετά των πιστών των υπ’ Αυτού στην σωτηρία προορισμένων, σύμφωνα με τις περί του απόλυτου προορισμού δοξασίες του χώρου [5], που το λαμβάνουν αξίως.
Οι Μεταρρυθμισμένοι με την έκφραση λήψη του σώματος και αίματος του Χριστού δεν εννοούν πραγματική παρουσία του σώματός Του, αλλά όλες τις ευλογίες τις οποίες προσφέρει ο Χριστός . Ο Καλβίνος αρνήθηκε την σωματική παρουσία του Χριστού και αποδέχτηκε μόνο την πνευματική επιρροή και τη δύναμή Του ως Λυτρωτής.
ΙV. Η Μεθοδιστική
Το δογματικό καταστατικό κείμενο του Μεθοδισμού, ως προτεσταντικού κλάδου είναι τα « 25 Άρθρα της Θρησκείας». Στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας αναφέρονται τα άρθρα 18-20[6].
Χαρακτηρίζεται απλά ως «Κυριακό δείπνο», θεωρείται ως σημείο αγάπης μεταξύ των Χριστιανών και υπόμνηση της απολύτρωσης διά του θανάτου του Χριστού. Η παρουσία του Χριστού στο «Κυριακό Δείπνο», όπως και η προσφορά και λήψη του από τους πιστούς γίνεται αποκλειστικά με πνευματικό τρόπο.
Το μέσο, διά του οποίου λαμβάνονται, και ο τρόπος που τα ευχαριστιακά είδη εσθίονται, είναι μόνο η πίστη. Η προσκύνηση η η περιφορά των ευχαριστιακών δώρων απορρίπτονται καθώς γι’ αυτές τις πρακτικές απουσιάζει σχετική εντολή του Χριστού (άρθρο 18). Στη μετάληψη των ευχαριστιακών ειδών του Κυριακού δείπνου ο άρτος και ο οίνος προσφέρονται σ’ όλους (άρθρο 19).
Επιπλέον, απορρίπτεται με απόλυτο τρόπο η θεώρηση του μυστηρίου ως θυσίας ιλαστηρίου, χαρακτηρίζοντας την εν λόγω θεολογική θέση ως «βλάσφημο μύθο» και «επιβλαβή απάτη»(άρθρο 20). Ιδιαιτέρως εν προκειμένω πρέπει να επισημανθεί, ότι οι σχετικές θέσεις των Μεθοδιστών για τη θεία Ευχαριστία, ουσιαστικά αποτελούν κατά γράμμα επανάληψη των αντίστοιχων άρθρων (28-31) από τα « 39 Άρθρα της Αγγλικής Εκκλησίας»[7].
Αντικειμενική διαπίστωση, εξ όσων αναφέρθηκαν ανωτέρω, αποτελεί το γεγονός, ότι το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας, από τις ιστορικές απαρχές της Μεταρρύθμισης, έγινε αφορμή διαίρεσης και ρήξης μεταξύ των Προτεσταντών και παραμένει μέχρι σήμερα αφορμή διχασμού και όχι ενότητας, λόγω των διαφορετικών και ασύμπτωτων θεολογικών προσεγγίσεών του μεταξύ των διαφόρων κλάδων του.Ταυτοχρόνως είναι ζήτημα ανοικτό και αντικείμενο συζήτησης και στον συγ- χρονο ενδοπροτεσταντικό διάλογο.
Από Ορθόδοξης άποψης είναι αυτονόητο, ότι μεταξύ των διαφόρων, άκρως προβληματικών προτεσταντικών εκδοχών, του μυστηρίου και της Ορθόδοξης δογματικής διδασκαλίας «χάσμα μέγα εστήρικται » (Λουκ.16, 26).
