Εισαγωγικές Σημειώσεις
Ο υμνογράφος Άγιος Κοσμάς ο ποιητής χρησιμοποιεί, αναφέρεται και εμπνέεται από πολλές εκφράσεις της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης και από από πολλούς πατέρες της εκκλησίας, όπως τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, που έγραψαν λόγους για την Γέννηση του Χριστού. Δεν είναι δυνατόν να αναφέρουμε όλες αυτές τις πηγές, όπου όμως είναι απαραίτητο θα το κάνουμε. Ιδιαίτερα αξιοποιούμε τις πληροφορίες που μας δίνει ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο οποίος αναφέρεται σε πολλά αγιογραφικά αναγνώσματα αλλά και σε πατέρες της εκκλησίας.
Την ανάλυση των πρώτων τροπάριων κάθε ωδής του Κανόνα, οι οποίοι λεγόμενοι ειρμοί και αποτελούν την Καταβασία των Χριστουγέννων, θα την βρείτε στον α΄ τόμο της σειράς ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ, με τον τίτλο ΚΑΤΑΒΑΣΙΕΣ.
Α΄ ᾨδὴ Ειρμός (Καταβασία)
«Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε.
Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε.
Χριστὸς ἐπὶ γῆς, ὑψώθητε.
ᾌσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ καὶ ἐν εὐφροσύνῃ,
ἀνυμνήσατε λαοί, ὅτι δεδόξασται».
Απλή σύνταξη
«Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε.
Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε. Χριστὸς ἐπὶ γῆς, ὑψώθητε.
ᾌσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ,
καὶ ἀνυμνήσατε λαοί ἐν εὐφροσύνῃ, ὅτι δεδόξασται».
Μετάφραση
Ο Χριστός γεννιέται, δοξάστε τον.
Ο Χριστός κατεβαίνει από τούς ουρανούς, προϋπαντήστε τον!
Ὁ Χριστός φανερώνεται πάνω στη γη, υψωθείτε πάνω από τα γήινα!
Δοξολογήστε τον Κύριο όλοι οι κάτοικοι της γης
και ανυμνήστε τον με χαρά όλοι οι λαοί, γιατί είναι δοξασμένος.
α΄ τροπάριο α΄ Ωδής
Ῥεύσαντα ἐκ παραβάσεως, Θεοῦ τὸν κατ’ εἰκόνα γενόμενον,
ὅλον τῆς φθορᾶς ὑπάρξαντα κρείττονος ἑπταικότα θείας ζωῆς,
αὖθις ἀναπλάττει ὁ σοφὸς Δημιουργός, ὅτι δεδόξασται.
Απλή σύνταξη
ὁ σοφὸς Δημιουργός αὖθις ἀναπλάττει,
τὸν κατ’ εἰκόνα Θεοῦ γενόμενον,
ρεύσαντα ἐκ παραβάσεως, ὑπάρξαντα ὅλον τῆς φθορᾶς
ἑπταικότα κρείττονος θείας ζωῆς, ὅτι δεδόξασται.
Μετάφραση
Ο σοφός Δημιουργός και πάλι ξαναπλάθει
αυτόν που έγινε κατ’ εικόνα Θεού
αλλά αλλοιώθηκε από την παρακοή
και ολόκληρη η ύπαρξή του βυθίστηκε στη φθορά,
κι έτσι ξέπεσε από καλύτερη και θεϊκή ζωή που ζούσε.
κι όλα από αγάπη και γι αυτό ας είναι δοξασμένος.
Ερμηνεία
Ο Δημιουργός έπλασε την κτίση αλλά δυστυχώς λόγω της παρακοής των Πρωτοπλάστων ο άνθρωπος και η κτίση δεν εκτελούσαν τον προορισμό, για τον οποίο πλάστηκαν. Το τροπάριο μας μιλάει για τρεις απώλειες που είχε ο άνθρωπος με την παράβαση των Πρωτοπλάστων: κατέρρευσε και αλλοιώθηκε, βυθίστηκε μέσα στην φθορά και τον θάνατο και απώλεσε την ζωή του Παραδείσου.
Ο Δημιουργός όμως είναι και σοφός και παντοδύναμος και όπως έπλασε την πρώτη κτίση, έτσι μπορεί να την ξαναπλάσει. Για να γίνει αυτό ο Θεός, επειδή ο άνθρωπος είναι εικόνα του, πήρε μορφή ανθρώπου, για να τον σώσει. Αυτή η ανάπλαση, η ανακαίνιση άρχισε με την Γέννηση του Χριστού, την πρώτη παρουσία του Χριστού, και θα ολοκληρωθεί με την Δεύτερη Παρουσία του. Εν τω μεταξύ ο γεννημένος Χριστός ίδρυσε την εκκλησία, την Κιβωτό της Νέας Διαθήκης, και έδωσε στον άνθρωπο όλα εκείνα τα εφόδια, για να πορευτεί με ασφάλεια στην νέα κατάσταση των πραγμάτων.
β΄ τροπάριο α΄ Ωδής
Ἰδὼν ὁ Κτίστης ὀλλύμενον, τὸν ἄνθρωπον χερσίν, ὃν ἐποίησε,
κλίνας οὐρανοὺς κατέρχεται,
τοῦτον δὲ ἐκ Παρθένου θείας Ἁγνῆς, ὅλον οὐσιοῦται,
ἀληθείᾳ σαρκωθείς, ὅτι δεδόξασται.
Απλή σύνταξη
Ο Κτίστης ιδὼν τὸν ἄνθρωπον,ὃν ἐποίησε χερσίν,
ὀλλύμενον κλίνας κατέρχεται οὐρανοὺς,
ἀληθείᾳ δὲ σαρκωθείς ἐκ Παρθένου θείας Ἁγνῆς
τοῦτον ὅλον οὐσιοῦται, ὅτι δεδόξασται.
Μετάφραση
Όταν ο Δημιουργός είδε τον άνθρωπο,
τον οποίο έπλασε με τα τα χέρια, να βρίσκεται στην απώλεια,
κλίνει και κατεβαίνει από τους ουρανούς
και αφού πράγματι πήρε σάρκα από την θεϊκή Αγνή Παρθένο
προσλαμβάνει όλον τον άνθρωπο, σώμα και ψυχή,
γιατί είναι δοξασμένος.
Ερμηνεία
Εδώ τονίζονται τέσσερα στοιχεία: Η ολική καταστροφή του ανθρώπου, η συγκατάβαση του Θεού προς τον άνθρωπο, η ενσάρκωση από την Αγνή Παρθένο και τέλος η μεταμόρφωσή του σε ολόκληρο άνθρωπο, σώμα και ψυχή. Υπάρχει μια κλιμάκωση στην σωτήρια πορεία του Χριστού στον κόσμο. Ανάπλαση δεν θέλει μόνο το σώμα του ανθρώπου αλλά και η ψυχή, που είναι και ο οδηγός της ψυχής.
Ο υμνογράφος δεν τονίζει μόνο την παρθενία του σώματος αλλά και την αγνότητα του νου, της καρδίας και της ψυχής της. Κι αυτό γιατί η αγνότητα της σκέψης δεν ταυτίζεται πάντοτε με την αγνότητα του σώματος. Μπορεί μια κοπέλα να είναι παρθένα, αλλά να αμαρτάνει με την σκέψη της, όπως και το αντίθετο. Αυτό δεν συνέβαινε στην Παναγία, η οποία ήταν Παρθένα στο σώμα και αγνή στην σκέψη, διότι είχε αγιάσει όλο της το σώμα και το πνεύμα και έτσι μπόρεσε να δεχθεί μέσα της το πυρ της Θεότητας, το οποίο καίει τις αμαρτίες, αλλά η Παναγία δεν είχε κάτι αμαρτωλό για να καεί, γι αυτό και η Παναγία προτυπώνεται με την άφλεκτο βάτο.
γ΄ τροπάριο α΄ Ωδής
Σοφία λόγος καὶ δύναμις, Υἱὸς ὢν τοῦ Πατρός καὶ ἀπαύγασμα,
Χριστὸς ὁ Θεός, δυνάμεις λαθών, ὅσας ὑπερκοσμίους,
ὅσας ἐν γῇ καὶ ἐνανθρωπήσας ἀνεκτήσατο ἡμᾶς, ὅτι δεδόξασται.
Απλή σύνταξη
Σοφία, λόγος καὶ δύναμις, Υἱὸς ὢν τοῦ Πατρός καὶ ἀπαύγασμα,
Χριστὸς ὁ Θεός, δυνάμεις λαθών,
ὅσας ὑπερκοσμίους, ὅσας ἐν γῇ, καὶ ἐνανθρωπήσας,
ἀνεκτήσατο ἡμᾶς, ὅτι δεδόξασται.
Μετάφραση
Όντας ο Χριστός Θεός είναι και Σοφία και Λόγος και Δύναμις,
Και Υιός και απαύγασμα του Θεού Πατρός.
Ήρθε μυστικά από τις ουράνιες και επίγειες δυνάμεις
και έγινε άνθρωπος και έτσι μας ανέκτησε και πάλι,
γι αυτό είναι δοξασμένος.
Ερμηνεία
Εδώ τονίζεται η θεϊκή ουσία του Χριστού με όλα τα χαρακτηριστικά της: Λόγος, Σοφία, Δύναμη, Απαύγασμα του Θεού Πατρός. Αυτή η Δύναμη είναι υπέρτερη όλων των άλλων δυνάμεων, ουρανίων και επιγείων, αφού μπόρεσε να διαφύγει της προσοχής τους και να γίνει άνθρωπος. Πράγματι το μυστικό της Ενανθρωπίσεως του Χριστού, που αποτελούσε έμπρακτη εφαρμογή του Θελήματος του Πατρός, ο οποίος συνέταξε το σχέδιο της σωτηρίας του ανθρώπου, έμεινε εφτασφράγιστο μυστικό και δεν το γνώριζαν ούτε οι άγγελοι ούτε οι άνθρωποι παρά μόνο ορισμένοι προφήτες. Γι αυτό και βλέπουμε τους Αγγέλους να δοξολογούν τον Θεό πάνω από την φάτνη για το σχέδιο αυτό με το «Δόξα εν Υψίστοις…» .
