Οι ξεχασμένες δεξιότητες

Υπάρχει οπωσδήποτε μία γενικευμένη τάση ωραιοποίησης του παρελθόντος και μία απαισιοδοξία ως προς το μέλλον. Τα συμπτώματα αυτά αφορούν και την κατάσταση των σχολείων μας. Δυστυχώς η επιδείνωση αυτή δεν αποτελεί συμπέρασμα βάσει εντυπώσεων ή βάσει ψυχολογικών αντιδράσεων. Παλαιοί καθηγητές, δάσκαλοι,, αλλά και αναλυτές της εκπαίδευσης διαπιστώνουν μία πτώση στην κοινωνική συναισθηματική και ακαδημαϊκή λειτουργία των μαθητών, καθώς και μία ραγδαία αύξηση των μαθησιακών δυσκολιών και άλλων διαγνώσεων.

Κοινός τόπος όλων είναι η γενικευμένη διαπίστωση πως τα παιδιά έρχονται στο σχολείο ανώριμα για μάθηση αλλά και παραμένουν ανώριμα παρά την διδασκαλία της ύλης. Γνωρίζουμε πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εύπλαστος και υπάρχουν τρόποι να προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα. Κάθε τι καινούργιο αποτελεί πρόκληση και πρόσκληση αλλαγής του εγκεφάλου, ο οποίος όμως πρέπει να ενθαρρυνθεί και να βοηθηθεί ώστε να ανταπεξέλθει. Όλα όμως δείχνουν πως ο τρόπος της ζωής μας αντί να βοηθήσει, δυσχεραίνει αυτή την προσαρμογή.

Η πρώτη δυσκολία είναι πως τα παιδιά εθίζονται στο να λαμβάνουν γρήγορη ικανοποίηση. Η καθημερινή ζωή δεν αμοίβει αμέσως. Αντίθετα, μέσω της εικονικής πραγματικότητας, ζούνε συναρπαστικά, σε έναν κόσμο όπου τα ερεθίσματα παρέχονται με ραγδαίους ρυθμούς και η ικανοποίηση είναι άμεση.

Η νοοτροπία αυτή επιδεινώνεται και από τη συμπεριφορά των γονέων, οι οποίοι αρνούνται ή και αδυνατούν να δεχθούν τα παράπονα των παιδιών επειδή η ικανοποίηση αργεί. Με το πρώτο «πεινάω» ή «διψάω» του παιδιού, το αυτοκίνητο θα σταματήσει αμέσως. Εάν η μπαταρία του κινητού έπεσε, αμέσως ένας πρόθυμος γονιός θα δώσει το δικό του.

Αυτό έχει και μία δεύτερη αρνητική επίπτωση: μέσω της εικονικής πραγματικότητας, ο εγκέφαλος βρίσκεται διαρκώς διεγερμένος, συνεχώς μειώνεται η δυνατότητα αργής και σε βάθος επεξεργασίας στις πληροφορίες στην τάξη. Το γεγονός αυτό επιδεινώνεται από την ακατάλληλη τροφή και από τον αργό βραδινό ύπνο, θέματα τα οποία η οικογένεια, πριν λίγες δεκαετίες, έθετε σε πρώτη προτεραιότητα. Σήμερα, τα μέλη της οικογένειας  ακολουθούν ξεχωριστά προγράμματα, χωρίς καμία αλληλεπίδραση μεταξύ τους και συχνά χωρίς καν αμοιβαία ενημέρωση.

Η άμεση ικανοποίηση συνδέεται και με την ικανότητα των παιδιών να δουλεύουν σκληρά για να επιτύχουν το στόχο τους. Τα παιδιά γνωρίζουν πού πρέπει να φτάσουν αλλά είναι απρόθυμα να καταβάλουν το αντίστοιχο κόστος σε χρόνο και δυνάμεις.

Ακόμη μία ικανότητα που φαίνεται να μειώνεται σταδιακά είναι εκείνη της υπομονής στην μονότονη αλλά απαραίτητη εργασία. Μέσω της εικονικής πραγματικότητας, η ζωή φαίνεται να είναι συναρπαστική κάθε δευτερόλεπτο. Η καθημερινότητα όμως είναι γεμάτη από μη συναρπαστικές δραστηριότητες, οι οποίες όμως είναι απαραίτητες για την επιβίωση και την ομαλή λειτουργία μιας οικογένειας. Τίποτα συναρπαστικό π.χ.  δεν έχει το πλύσιμο των πιάτων, γι΄ αυτό και ως δραστηριότητα απορρίπτεται, με τη βεβαιότητα πως κάποιος άλλος θα επωμισθεί αυτό το ανούσιο, κατά τη γνώμη τους, έργο.

Με τον τρόπο ανατροφής των παιδιών, ο εγκέφαλος χάνει και μία ακόμα ικανότητά του: να οργανώνει ένα μη δομημένο και μη πλήρως οργανωμένο περιβάλλον. Οι φυσικές δραστηριότητες και το παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο απαιτούν ενέργεια του εγκεφάλου ώστε να οργανώσει το περιβάλλον και να το ρυθμίσει ανάλογα με τη δραστηριότητα. Κάνοντας ποδήλατο, παραδείγματος χάρη, το παιδί πρέπει να χαράξει η διαδρομή, να είναι έτοιμο για την απρόοπτη λακούβα ή το απρόοπτο πέσιμο και να διαχειριστεί κάτι το οποίο δεν ήταν εξαρχής προβλέψιμο. Η αλάνα πρέπει να μεταβληθεί σε γήπεδο με τέρματα και γραμμές. Αντίθετα, η εικονική πραγματικότητα έχει προβλέψει τα πάντα. Ακόμη και η δυσκολία είναι μέσα στο πρόγραμμα και κάποια στιγμή, από την πολλή εξάσκηση, ξεπερνιέται. Επίσης, αυτή η υπέρβαση της δυσκολίας πρέπει να τονιστεί πως γίνεται ατομικά, σε αντίθεση με δραστηριότητες εξωτερικού χώρου όπου η ομάδα είναι υποχρεωμένη να δράσει ομαδικά. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος χάνει την ικανότητα κοινωνικοποίησης και μαθαίνει να ενεργεί στην απόλυτη απομόνωση.

Πώς αντιδρά κάνεις σε αυτά τα προβλήματα;

Πρώτον, περιορίζοντας τη χρήση της τεχνολογίας όχι με απαγόρευση αλλά με υποκατάστατα την στενότερη οικογενειακή ζωή και τις διαπροσωπικές σχέσεις.  Τα κοινά δείπνα, τα, ομαδικά επιτραπέζια παιχνίδια οι κοινές δραστηριότητες στη φύση εκτοπίζουν την απομόνωση της οθόνης και ενεργοποιούν αδρανοποιημένες εγκεφαλικές διεργασίες.

Δεύτερον, με την διαρκή υπόμνηση πως η ζωή είναι γεμάτη από ανιαρές δραστηριότητες, οι οποίες όμως διασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία ενός συστήματος όπως η οικογένεια.

Τρίτον, με την επιβράδυνση της ικανοποίησης μιας ανάγκης η οποία δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί τη συγκεκριμένη στιγμή που διατυπώνεται η απαίτηση.

Τέταρτον, με την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διαθεσιμότητα των γονέων, οι οποίοι αφελώς νομίζουν ότι απαλλάσσονται από μπελάδες, παραδίδοντας τα παιδιά τους στο ηλεκτρονικό baby sitting. Δεν θα το έκαναν ποτέ αν γνώριζαν,  τι νοοτροπία διαμορφώνουν τα παιδιά τους και πόσο θα επιβαρυνθούν στο μέλλον από την απαίτηση άμεσης ικανοποίησης σε ανεξάντλητες απαιτήσεις.

Πέμπτον, με την αυτονόητη συνδρομή τους σε δραστηριότητες που μοιάζουν εκ πρώτης όψεως να μην ανήκουν στην ηλικία τους. Ένα παιδί δεν είναι ανάγκη να μπορεί να κουβαλήσει τέσσερις σακούλες του σούπερ-μάρκετ για να συνοδεύσει τον πατέρα ή τη μητέρα στα ψώνια.

Έκτον, με την επίμονη υπόμνηση πως η ομαλή συνύπαρξη των ανθρώπων περνάει από απλές, μα πολύ απλές προτάσεις, όπως: «περιμένω στη σειρά μου», «μοιράζομαι», «παρακαλώ» και «ευχαριστώ», «δεν είναι εχθρός μου όποιος δεν συμφωνεί μαζί μου», «όλοι τα θέλουν όλα και γι΄ αυτό πρέπει να μειώσουμε τις απαιτήσεις μας στο όνομα της συμβίωσης».

Η συστηματική και συνεπής υπόμνηση όλων των παραπάνω ουσιαστικά εκπαιδεύουν τον εγκέφαλο να αναπτύσσεται και να δίνει λειτουργικές εντολές, χωρίς να δημιουργεί φαντασιώσεις μιας εικονικής πραγματικότητας. Εάν αυτό δεν συμβεί, η ζωή των παιδιών μας θα εξελιχθεί σε ένα τεράστιο παράπονο το οποίο διαρκώς θα οδηγεί η στη βίαιη διεκδίκηση ή στην καταθλιπτική παραίτηση.