Το συγγραφικό έργο του Αγίου Αθανασίου του Παρίου
3 Δεκεμβρίου 2022Κατά τη διάρκεια της ζωής ο Όσιος Αθανάσιος ο Πάριος αφιέρωσε ένα μεγάλο κομμάτι στη συγγραφή. Για τον λόγο αυτό και έχει αφήσει πλούσιο συγγραφικό έργο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο καθηγητής Χρήστος Αραμπατζής στην εισαγωγή του, στο συνέδριο του 1998, ο Πάριος αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους λόγιους του 18ου αιώνα, επηρεάζοντας το πνευματικό τοπίο της εποχής. Η πορεία της ζωής του, το έργο του και οι απόψεις του είχαν ως αποτέλεσμα να αποκτήσει πολλούς υποστηρικτές αλλά και πολεμίους.[1]
Το δύσκολο έργο της συλλογής και επεξεργασίας του συνόλου του έργου του Πάριου το έχει αναλάβει ο πρωτοπρεσβύτερος καθηγητής Θεόδωρος Ζήσης, ο οποίος και διέκρινε το έργο του Πάριου σε τρεις θεολογικούς τομείς: α) στον Απολογητικό, β) στον Δογματοκανονικό και Αντιαιρετικό και γ) στον Αγιολογικό και Λειτουργικό. Στον Απολογητικό τα συγγράμματα αντικρούουν την αμφισβήτηση γύρω από τη Θεότητα του Χριστού. Ακόμα, όσα συγγράμματα είναι κατά του Διαφωτισμού αντιτάσσονται στις κατηγορίες εναντίον του κλήρου, των μοναχών αλλά και της Ορθοδοξίας εν γένει. Τα Δογματικά και Αντιαιρετικά συγγράμματα αποτελούν μια απάντηση στον Πάπα και την αιρετική του διδασκαλία, αφού εκεί ο Πάριος μιλάει για τους αγώνες του Γένους και τη διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά και του Μάρκου Ευγενικού. Τέλος, τα Αγιολογικά και Λειτουργικά συγγράμματα περιλαμβάνουν τους βίους αγίων και σύνθεση ακολουθιών, καθώς και εξήγηση λειτουργικών και κανονικών θεμάτων[2]
Πηγή φωτογραφίας: www.i-m-paronaxias.gr
Πέρα από την παραπάνω ταξινόμηση, η πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας που ασχολήθηκε με το έργο του Πάριου έχει συμφωνήσει στην κάτωθι διάκριση των έργων του:[3]
Α) Απολογητικά
Β) Δογματοκανονικά
Γ) Για θέματα λατρείας
Δ) Παιδαγωγικά
Ε) Αγιολογικά – Βιογραφικά
ΣΤ) Ποιητικά
Ζ) Επιστολές
Η) Ομιλίες
Στα απολογητικά συγγράμματα συμπεριλαμβάνονται:α) ο «Αντίπαπας»(1785), όπου περιγράφονται οι αγώνες υπέρ της Ορθοδοξίας, β) η «Αντιφώνησις»(1802), που κρίνονται οι φιλόσοφοι εξ Ευρώπης, γ) η «Ουρανού Κρίσις» (1805) που αναφέρεται σε ένα θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα, δ) ο «Νέος Ραψάκης»(1813)που έχει απολογητικό χαρακτήρα εναντίον όσων ήταν υβριστικοί απέναντι στην Πατρική διδασκαλία, ε) το «Φραγγέλιον» (ανέκδοτο) που αντιτάσσεται σε όσους διαστρεβλώνουν τις Άγιες Γραφές, στ) το «Αλεξίκακονφάρμακον», που μιλάει για όσους περιφρονούν τις Άγιες Γραφές, ζ) η «Έκθεσις Ορθοδόξου πίστεως», που αντικρούει την κατηγορία ότι ο ίδιος και οι ομοϊδεάτες του Κολλυβάδες είναι φορείς στρεβλών δογμάτων, η) το «Εγχειρίδιοναπολογητικόν» (ανέκδοτο),μια προσπάθεια να αντικρούσει τις κατηγορίες που του αποδίδει ο Κοραής λόγω της «Αντιφωνήσεως» και θ) η «Διδασκαλία Πατρική», το πιο αμφιλεγόμενο, ίσως, έργο του, που τασσόταν κατά του Διαφωτισμού και της επανάστασης.[4]
Στα δογματοκανονικά συγγράμματα συμπεριλαμβάνονται 18 έργα του Πάριου (Καραμπέτσου, 1974· Μεταλληνός, 1995). Η «Δήλωσις περί της αληθείας των εν Αγίω Όρει ταραχών» έχει ως θέμα τους Κολλυβάδες του Αγίου Όρους. Το «Περί του Μακαρίου Κορίνθου» πραγματεύεται τα θαύματα και την αγιότητα του Μακαρίου, τα οποία κρίνονται ως ανυπολόγιστης σημασίας. Η «Επιτομή είτι Συλλογή των θείων της πίστεως δογμάτων» (1806) αναφέρεται στα δόγματα και τα μυστήρια της ορθοδοξίας και εμβαθύνει σε αυτά. Η «Προαναφώνησις» εστιάζει στα ορθά χριστιανικά διδάγματα, ενώ ο «Λατίνων αναβαπτισμός»μιλάει για τον αναβαπτισμό όσων ξαναγίνονται ορθόδοξοι χριστιανοί. Το «Περί νεομαρτύρων» υποστηρίζει ότι οι νεομάρτυρες πρέπει να τιμώνται ως άγιοι, ακόμα και πριν από την επίσημη ένταξη τους στη χορεία των αγίων. Το «Περί παραδόσεως» συζητά γύρω από τη διαφορά μεταξύ εθίμων και χριστιανικής παράδοσης, με έμφαση στην ανάγκη διαφύλαξης των ηθών και εθίμων. Η «Επιστολή» επιχειρεί να αντικρούσει όλα τα επιχειρήματα υπέρ της ανθρώπινης υπόστασης του Χριστού. Ο «λόγος εις την Β΄ Κυριακή των Νηστειών» εστιάζει στο ορθόδοξο φρόνημα έναντι των «αιρετικών». Το «Βάπτισμα ανάγκης» επισημαίνει πως όσα παιδιά βαπτίζονται από άνδρες ή γυναίκες όταν κινδυνεύουν να πεθάνουν πρέπει να ξαναβαφτιστούν, αν ζήσουν. Η «Χρίσις με μύρον των επιστρεφόντων ετεροδόξων» εστιάζει στην επιστροφή στον χριστιανισμό όσων ξεστράτισαν. Τα «Ερωτήματα» αναλύουν τις ερωτήσεις που πρέπει να θέτει ο ιερέας σε όποιον επιστρέφει στην ορθοδοξία. Η «Απόκρισις» μιλάει για τους χριστιανούς που αποδημούν εις Κύριον. Το »Θεός ουδείς εώρακεπώποτε» είναι ένα χωρίο το οποίο αναλύεται με βάση την ερμηνεία των Πατέρων της Ορθοδοξίας. Η «Σαφής απόδειξις ότι οι ετερόδοξοι είναι και αιρετικοί» εστιάζει στους αιρετικούς και στο πόσο σημαντική είναι η αλήθεια της ορθοδοξίας. Το «Περί Εκκλησιασμού» τονίζει τη σημασία του εκκλησιασμού, ενώ υπάρχουν και άλλα δύο συγγράμματα το «Περί αγγέλων και θείου κάλλους» και το «Περί επιστροφής εις την Ορθοδοξίαν Αρμενίου», που εξετάζουν τα ζητήματα που υποδεικνύει ο τίτλος τους.[5]
Τα συγγράμματα του Πάριου αναφορικά με ζητήματα λατρείας ανέρχονται σε πέντε. «Ο Μέγας Αγιασμός» καταρρίπτει τη θεώρηση ότι ο αγιασμός δεν πρέπει να φυλάγεται στο σπίτι. Το σύγγραμμα «Περί των αγίων εικόνων» επισημαίνει πως οι εικόνες παραμένουν ιερές, ακόμα και αν δεν έχουν «διαβαστεί». Αντίστοιχα το «Περί αναθημάτων, σκευών και αμφίων», αναλύει σε βάθος το ζήτημα των αφιερωμάτων. των σκευών και των αμφίων που πρέπει να προσφέρουν οι χριστιανοί. Το «Περί Μνημοσύνων» αναλύει το ζήτημα που υποδηλώνει και ο τίτλος του και τέλος «Η γονυκλισία της Πεντηκοστής» εξηγεί γιατί πρέπει να γονατίζουν οι χριστιανοί καθώς και πότε πρέπει να το κάνουν (Καραμπέτσου, 1974· Μεταλληνός, 1995).
Πολύ σημαντική θέση κατέχουν τα παιδαγωγικά συγγράμματα στο συνολικό συγγραφικό έργο του Πάριου. Αρχικά έχει γράψει τη λεγόμενη «Γραμματική του Νεοφύτου» (1787),που εισάγει τους αναγνώστες στη νέας μορφή της γραμματικής επαγγελίας. Η «Ρητορική πραγματεία» (1799) αποτελεί μια ανάλυση του λόγου του Ερμογένη, ο οποίος ήταν εθνικός ρητοροδιδάσκαλος, ενώ παράλληλα μελετώνται και άλλοι ρήτορες και πατέρες της Ορθοδοξίας. Το σύγγραμμα «Στοιχεία Μεταφυσικής»(1802) αποτελεί μετάφραση του ομώνυμου από τα ιταλικά και έχει εμπλουτιστεί από τον Πάριο με επιπλέον πληροφορίες. Άλλοι τίτλοι παιδαγωγικών συγγραμμάτων είναι οι εξής: «Σχολική επίτασις», «Θεματογραφία», «Εξήγησις της παραινέσεως του Μεγάλου Βασιλείου προς τους νέους», «Διογένης ή περί αρετής» και «Εξήγησις του παραινετικού λόγου του Ισοκράτη προς τον Δημόνικο».[6]
Από τα βιογραφικά του συγγράμματα ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στο «Βίος του εν αγίοις Πατρός ημών Κλήμεντος αρχιεπισκόπου Βουλγαρίας», καθώς και στον «Βίο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά». Επίσης, έχει γράψει για το «Μαρτύριον του Αγίου Γεωργίου του Εφεσίου», το «Μαρτύριον του Αγίου Ιωάννη του Κρητός» και το «Μαρτύριον του Αγίου Δημητρίου του Χίου». Ακόμα σε αυτή την κατηγορία συμπεριλαμβάνεται η «Διήγησις του εν Χίω θαύματος του Τιμίου Προδρόμου κατά των Αγαρηνών εν έτει 1740», η «Διήγησις του εν Χίω γεγονότος θαύματος της υπεραγίας Θεοτόκου κατά των Αρμενίων εν έτει 1748», ο«Βίος και πολιτεία του Αγίου Μακαρίου του Νοταρά», τα «Συναξάρια όλων των Κυριακών και των μεγάλων εορτών του Νικηφόρου Καλλίστου σε μετάφραση του Μακαρίου Νοταρά» και ο «Βίος του διδασκάλου Ευγενείου του Βουλγάρεως».[7]
Στα ποιητικά του συγγράμματα περιλαμβάνονται οι κάτωθι τίτλοι:
- Επιγράμματα πολλά ποικίλου περιεχομένου και μέτρου.
- Ακολουθία στον Άγιο Κλήμεντα.
- Ακολουθία στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.
- Ακολουθία στον Άγιο Ελευθέριο.Εκδόθηκε στη Λειψία το 1784.
- Ακολουθία στον Άγιο Φανούριο.
- Ακολουθία στην Αγία Παρασκευή.
- Ακολουθία στον Άγιο νεομάρτυρα Δημήτριο.
- Ακολουθία στον Άγιο Μακάριο.
- Ακολουθία στην Οικουμενική Σύνοδο της Αγίας Σοφίας.
- Ανάπτυξη του τροπαρίου της Αγίας Παρασκευής.[8]
Ο Όσιος Αθανάσιος έχει γράψει πληθώρα επιστολών αλλά ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι δύο απολογητικές που φυλάσσονται στη Μονή Αγίου Παντελεήμονος του Άθω. Ακόμα έχει γράψει επιστολές προς τον Κοραή, τον Ιωάννη, τον Παναγιώτη Παλαμά, ενώ σημαντικές θεωρούνται και οι επιστολές «Προς θεοφιλέστατο επίσκοπο», «Προς επίσκοπο Αρδαμερίου»και «Προς τον Μητροπολίτη Γεννάδιο». Επίσης, ξεχωριστής σημασία είναι και η επιστολή «Προς τον ελλογιμότατο Κυπριανό».[9] Τέλος, ο καθηγητής Μανάφης το 1996 και 1998 έδωσε στη δημοσιότητα ακόμα δύο επιστολές του Πάριου. Η πρώτη είχε τίτλο: «Περί του ανίσως πρέπει τινάς να αφιερώνῃ εις τον ναόν του Θεού τα είςκοινήν ελθόντα χρήσιν, ήγουν εκείνα, οπού αυτός πρότερον ή εφόρεσεν ή άλλως πως εμεταχειρίσθη»και παραλήπτη τον ιεροδιάκονο Νικηφόρο, ενώ η δεύτερη τιτλοφορείται ως «Επιστολή αντιρρητική γενομένη προς την παρά τινων περί του Κυρικακού σώματος κακοδοξιαν»και την έλαβε ο Δούκας Αποστολίδη, μαθητής του Πάριου.[10]
Από ομιλίες του Αθανάσιου Πάριου οι πιο γνωστές που σώζονται αφορούν την Αγία Αικατερίνη, τον Μέγα Αθανάσιο, τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου αλλά και τον Τίμιο Σταυρό (Πόνος, 2011). Τέλος, έχει συνθέσει το κάτωθι απολυτίκιο:
Σοφία κοσμούμενος, παντοδαπεί ευσεβώς, διδάσκαλος ένθεος, της Εκκλησίας Χριστού, και βίου ορθότητος, στήλη λαμπρά ωράθης, Αθανάσιε Πάτερ. Όθεν η νήσος Πάρος, τη σηδόξη καυχάται, και πάντες σου τα θεία, τιμώμεν προτερήματα.[11]
[flipbook title=’Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ’ book=’arvanitis_athparios_
