Γιατί δεν είπε οι ταπεινοί, αλλά είπε «Οι πτωχοί»;

27 Ιανουαρίου 2023

Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου Ομιλία ΙΕ’ 

«Ιδών δε ο Ιησούς τους όχλους, ανέβη εις το όρος· και καθίσαντος αυτού προσήλθον αυτώ οι μαθηταί αυτού. Και ανοίξας το στόμα αυτού εδίδασκεν αυτούς λέγων· Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστιν η βασιλεία των ουρανών». (Ματθ. 5, 1-16)

 

1. Κοίταξε ταπεινότητα και μετριοφροσύνην! Αποφεύγει να περιφέρεται με πλήθη λαού, και όταν έπρεπε να θεραπεύση, περιώδευεν ο ίδιος παντού και επεσκέτιτετο πόλεις και χώρας· όταν αντιθέτως εσυγκεντρώθη πολύς κόσμος, επήγε και εκάθισεν εις κάποιον τόπον· και μάλιστα όχι μέσα εις κάποιαν πόλιν και εις το κέντρον της, αλλά εις όρος και έρημον τόπον, και μας εδίδαξε να μη ενεργούμεν τίποτε προς επίδειξιν, και μάλιστα όταν είναι ώρα που πρέπει να ασχοληθούμεν με σοβαρώτατα θέματα και να συζητήσωμεν διά ζητήματα αποφασιστικής σημασίας.

Και μόλις έφθασεν εκεί και εκάθισεν, έτρεξαν κοντά του οι μαθηταί του. Βλέπεις πόσον ενάρετοι έγιναν και πόσον εβελτιώθησαν όλοι μαζί; Τα θαύματα τα έβλεπαν βεβαίως πολλοί. Αυτοί όμως επιθυμούσαν επί πλέον να ακούσουν κάτι το σπουδαίον και το υπέροχον. Αυτό ακριβώς τον ώθησε να τους διδάξη και τον έκαμε ν’ αρχίση την ομιλίαν αυτήν.

Διότι δεν εθεράπευε μόνον σώματα, αλλά εσωφρόνιζε και ψυχάς και εδέχετο την φροντίδα του διά τας ψυχάς η θεραπεία των σωμάτων. Έτσι ωφελούσε ποικιλοτρόπως και, ενώ εδίδασκε με τον λόγον, εγίνετο το υπόδειγμα με την συμπεριφορά του και, επειδή εφρόντιζε και διά την ψυχήν και διά το σώμα, έκλεισε τα αδιάντροπα στόματα των αιρετικών και απέδειξεν ότι είναι ο ίδιος Δημιουργός της υλικής και της πνευματικής φύσεως του ανθρώπου.

Διά τούτο εμεριμνούσε πολύ και διά τας δύο και εθεράπευε πότε την μίαν και πότε την άλλην. Τούτο ακριβώς έκαμε και εις εκείνην την περίτπτωσιν.

Λέγει λοιπόν ο Ευαγγελιστής· «Ανοίξας το στόμα αυτού, εδίδασκεν αυτούς». Αλλά διά τι επρόσθεσε την φράσιν «Ανοίξας το στόμα αυτού»; Διά να εννοήσης ότι εδίδασκεν όχι μόνον όταν ωμιλούσεν, αλλά και όταν εσιωτιούσεν, ότι εδίδασκεν άλλοτε με τα λόγια που έβγαιναν από το στόμα του και άλλοτε με την φωνήν που έβγαινεν από τα έργα του.

Και όταν ακούσης ότι «Εδίδασκεν αυτούς», μη νομίσης ότι εσυζητούσε μονάχα με τους μαθητάς, αλλά, μέσω αυτών, με όλους. Επειδή δηλαδή οι ακροαταί του ήσαν ο κοινός λαός, ακόμη και από τα χαμηλότερα στρώματα, εθεώρησεν ως εκπροσώπους των την ομάδα των μαθητών, ομιλεί προς αυτούς και, με την συζήτησίν του με αυτούς, ευρίσκει τρόπον να γίνη εύκολη και δι’ όλους τους υπολοίπους, όσοι είναι εντελώς ανίκανοι να κατανοήσουν τα λεγόμενα, η διδασκαλία των υψηλών θρησκευτικών αληθειών.

Αυτό ασφαλώς θέλει να δείξη και ο Λουκάς* όταν λέγη ότι απηύθυνε τον λόγον προς αυτούς. Και ο Ματθαίος είπε το ίδιο με τα εξής λόγια: «Προσήλθον αυτώ οι μαθηταί αυτού
και αυτούς εδίδασκεν». Διότι με αυτόν τον τρόπον ήτο επόμενον να παρακολουθούν και οι υπόλοιποι την διδασκαλίαν με περισσοτέραν προσοχήν, παρά εάν απηυθύνετο προς όλους συγχρόνως.

Από πού αρχίζει λοιπόν και ποία είναι τα θεμέλια που μας καθορίζει διά τον νέον τρόπον ζωής;

Ας ακούσωμεν με πολλήν προσοχήν τους λόγους του. Διότι, αν και απηυθύνετο προς τους μαθητάς, εγράφησαν και δι’ όλους τους συγχρόνους και τους μεταγενεστέρους. Διά τούτο βεβαίως είχεν ενώπιόν του τους μαθητάς του και τους ωμιλούσε. Τα λόγια του δεν τα προορίζει μόνον δι᾽ αυτούς, αλλά εκφράζει όλους τους μακαρισμούς με εντελώς γενικόν και αόριστον υποκείμενον.

Δεν είπε δηλαδή· Εσείς είσθε μακάριοι, αν γίνετε πτωχοί, αλλά «Μακάριοι οι πτωχοί».

Αν και ωμιλούσε προς τους μαθητάς, η διδασκαλία του ίσχυε δι’ όλους τους ανθρώπους. Διότι, όταν λέγη· «Ιδού μεθ’ υμών ειμι πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος», δεν απευθύνεται προς τους μαθητάς μόνον, αλλά μέσω εκείνων απευθύνεται προς όλην την οικουμένην.

Και όταν τους μακαρίζη διά τους διωγμούς και τας εξορίας και τας τρομεράς ταλαιπωρίας των δεν υπόσχεται αμοιβήν εις αυτούς μόνον, αλλά και εις όλους εκείνους που επιδεικνύουν την ιδίαν αξιέπαινον διαγωγήν.

Αλλά, διά να γίνουν σαφέστερα αυτά και να βεβαιωθής ότι αυτά τα λόγια αναφέρονται ασφαλώς εις εσένα και εις όλον το γένος των ανθρώπων, αν θελήση κανείς να επιδείξη ιδιαίτερον ζήλον, άκουσε πως αρχίζει τα αξιοθαύμαστα αυτά λόγια· «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστιν η βασιλεία των ουρανών».

Τι σημαίνει, «Οι πτωχοί τω πνεύματι»; Εκείνοι που διακρίνονται διά την ταπεινοφροσύνην των και την υποταγήν των εις τον Θεόν. Διότι η λέξις «πνεύμα» σημαίνει εις την φράσιν αυτήν τον λογισμόν και την βούλησιν. Επειδή δηλαδή υπάρχουν πολλοί που δεν είναι ενσυνειδήτως ταπεινοί, αλλά τους αναγκάζει η κατάστασις να είναι ταπεινοί, τους παρέλειψεν αυτούς (διότι η ταπεινοφροσύνη των δεν είναι αξιέπαινη) και μακαρίζει πρώτα εκείνους που είναι ενσυνειδήτως ταπεινόφρονες και υπακούουν εις τας εντολάς του Θεού.

Αλλά διατί δεν είπεν οι ταπεινοί, αλλά είπεν «Οι πτωχοί»;

Διότι το δεύτερον είναι εντονώτερον από το πρώτον. Εδώ δηλαδή εννοεί εκείνους που σέβονται και φοβούνται του Θεού τας εντολάς, εκείνους που θεωρεί ο Θεός ευσεβείς και διά τους οποίους είπε μέσω του Ησαΐου. «Επί τίνα επιβλέψω, αλλ’ η επί τον πράον και ησύχιον και τρέμοντά μου τους λόγους»;

* Λουκά 6,27

Συνέχεια εδώ: http://www.pemptousia.gr/?p=363769

 

Απόσπασμα από το τον τόμο Ι. Χρυσοστόμου έργα 9, των Πατερικών Εκδόσεων «Γρηγόριος ο Παλαμάς», σειρά Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας. Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια από τους φιλολόγους, Ιγνάτιο Σακαλή και Νικόλαο Τσίκη.