Οικολογική Μετανοια από τις οικολογικές μας αμαρτίες
2 Ιανουαρίου 2023Αναφορές περί Μετανοίας στην Αγία Γραφή και στα κείμενα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και Οικολογική Μετάνοια από τις οικολογικές μας αμαρτίες
Αναφορές στη Μετάνοια στη Π. Διαθήκη
Βρίσκουμε αρκετές αναφορές στη Μετάνοια στα Βιβλία της Π. Διαθήκη. Εκτός από τις περιπτώσεις που γίνεται σαφής αναφορά στη Μετάνοια, μπορούμε να πούμε ότι μαρτυρείται και σε άλλες περιπτώσεις ως βασική μορφή λειτουργίας για τη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο. Γενικά η Μετάνοια αποτελεί το μέσον για την επιστροφή του ανθρώπου στο δρόμο του Θεού.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει ότι «η μετάνοια είναι η ελεύθερη ‘επί το βέλτιον μεταβολή ’, της προαίρεσης, που καρποφορεί την επιστροφή στη κατά φύση κατάσταση και την επικοινωνία με το Θεό , την παλιγγενεσία του ανθρώπου και ‘την του Θεού κατανόησιν’». Στο πρώτο βιβλίο της Π. Διαθήκης, στη Γένεση, βλέπουμε το διάλογο του Θεού με τον πρώτο άνθρωπο τον Αδάμ, μετά τη πτώση του που επέφερε το προπατορικό αμάρτημα στην Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους, ως επίσης και το διάλογο του Θεού με τον αδελφοκτόνο φονιά Κάιν, μετά που δολοφόνησε βάναυσα τον αδελφό του Άβελ. Μέσα από το διάλογο αυτό ο Φιλάνθρωπος και Φιλεύσπλαχνος Θεός τους δίνει την ευκαιρία να μετανοήσουν, αλλά αυτοί ως αμετανόητοι διά τις αμαρτωλές πράξεις τους, την απορρίπτουν. Ακόμη εδώ φαίνεται ότι ο Θεός, δίνοντας τους την ευκαιρία για μετάνοια, ποτέ δεν παύει να βλέπει και τους αμαρτωλούς ως παιδιά του. Γι’ αυτό πάντα ο Θεός καλεί τον αμαρτωλό άνθρωπο εις μετάνοια.
Στο χωρίο της Γένεσης 3,9 ο Θεός απευθύνεται στο Αδάμ «Αδάμ που είσαι;”. Αντί ο Αδάμ να αναγνωρίσει το λάθος του, την ανυπακοή του και να δείξει μετάνοια, προσπαθεί να δικαιολογήσει την ανυπακοή του στο Θεό και τη πτώση του φορτώνοντας την ευθύνη στην Εύα ή μάλλον και στο Θεό, γιατί του έδωσε ως δώρο την Εύα. «Τους καρπούς από το απαγορευμένο δέντρο μου τους έδωσε η γυναίκα που μου έδωσες». Και η Εύα στη συνέχεια, ως κι αυτή αμετανόητη, μεταφέρει την ευθύνη της ανυπακοής της στον όφη.
Στο επόμενο Κεφάλαιο του βιβλίου της Γένεσης, βλέπουμε την ίδια ιστορία της αμετανοησίας στο πρόσωπο του Κάιν. Στο κεφ.4,9, για να δώσει ο Θεός στον Κάιν την ευκαιρία να μετανοήσει, τον ερωτά «που είναι ο αδελφός σου;” Κι ο Κάιν, όχι μόνο ψεύδεται ενώπιο του Θεού ότι δεν γνωρίζει που είναι ο αδελφός του, αλλά ως χαρακτηριστικό του αμετανόητου φονιά λέει στο Θεό «μήπως εγώ είμαι ο φύλακας του αδελφού μου;Am I my brother’s keeper?”. Η απάντηση του δείχνει ότι ο αμετανόητος άνθρωπος δεν μπορεί να διανοηθεί σωστά περί Θεού, ότι δηλαδή ο Θεός ως Παντογνώστης και Δημιουργός των πάντων τα γνωρίζει όλα.
Το συμπέρασμά μας από τις βιβλικές αναφορές περί Μετανοίας είναι ότι το πρώτο βήμα προς την οδό της Μετανοίας είναι η παραδοχή της αμαρτωλότητας μας. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει με σαφήνεια την αναγκαιότητα της Μετανοίας για όλους τους ανθρώπους. «Οι ωφέλιμοι λόγοι, που αρμόζουν σε κάθε κατηγορία ανθρώπων, είναι διαφορετικοί. Τα φάρμακα όμως της μετάνοιας νομίζω πως είναι ωφέλιμα σε όλους. Εφόσον δηλαδή δεν είναι κανείς αναμάρτητος, είναι φανερό ότι δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει ανάγκη από μετάνοια .
Στη Α’ προς Τιμόθεο Επιστολή του ο Απόστολος Παύλος, που σήμερα έχουμε κι ως κέντρο της συνάντησης μας, τονίζει «ότι Χριστός Ιησούς ήλθεν εις το κόσμον αμαρτωλούς σώσαι, ων πρώτος ειμί εγώ» .
Η Μετάνοια του ανθρώπου εκδηλώνεται με την παραδοχή της αμαρτωλότητας του. Τη βασική αυτή κίνηση την βλέπουμε να την βιώνει με σαφήνεια ο εκ των Μεγάλων Προφητών της Π.Διαθήκης ο Δαβίδ ο Βασιλέας μέσα από τον Πεντηκοστό Ψαλμό του κατά το στάδιο της Μετανοίας του «την ανομίαν μου εγώ γινώσκω και η αμαρτία μου εστί διά παντός». Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεται στην Ιστορία της Μετανοίας του Δαβίδ με το γνωστό έργο του «De paenitentia et in lectionem de Davide et de uxore Uriae. Περὶ μετανοίας, καὶ εἰς τὸ ἀνάγνωσμα τοῦ ∆αυῒδ περὶ τῆς τοῦ Οὐρίου .
Το παράξενο που συμβαίνει με την ιστορία της Μετάνοιας του Δαβίδ, είναι ότι έστω κι αν μετανόησε για την αμαρτία του, το πρώτο του παιδί με τη παράνομη σχέση του με τη γυναίκα του στρατηγού του Ουρία, πέθανε. Στη συνέχεια όμως από την ίδια γυναίκα γεννήθηκε ο πιο σπουδαίος Βασιλιάς του Ισραήλ, ο Υιός του ο Βασιλεύς Σολομώντας που βασίλεψε επί όλων των Ισραηλιτών και που έκτισε και το περίφημο Ναό, που είναι ως γνωστός στην Ιστορία ως ‘ο Ναός του Σολομώντος».
Σε αντίθεση λοιπόν με τη Μετάνοια του Δαβίδ, ο αμετανόητος Κάιν που δεν ομολόγησε την αμαρτία του, το φόνο που διέπραξε, απάντησε στο Θεό «μήπως εγώ είμαι φύλακας του αδελφού μου;”.
Αποστασία, αμετανοησία και οικολογική καταστροφή
Εδώ να μου επιτρέψετε να κάνω μια παρένθεση, για να δούμε τη σχέση αμετανοησίας ως απομάκρυνση του ανθρώπου από το Θεό και πορείας προς αυτοκαταστροφή.
Η εποχή μας ζεί τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή που έζησε ποτέ της, αλλά και το πυρηνικό ολοκαύτωμα και την απουσία ειρήνης ανάμεσα μας και την επιλογή του πολέμου. Ο λόγος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου είναι επίκαιρος και για την εποχή μας. Τα κείμενα του καλούν «κάθε άνθρωπο ερχόμενο εις τον κόσμο» να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και να αλλάξει τη ζωή του για να προστατευθεί και ο ίδιος και η Ανθρωπότητα και η Δημιουργία του Θεού. Και πράγματι, μόνο έτσι μπορεί να σωθεί ο Πλανήτης μας από τη Μόλυνση που παράγουμε και από τις καταστροφές που επιφέρουμε με τον τρόπο της ζωής μας και της παραγωγής μας και με κοινωνική δικαιοσύνη να επικρατήσει το αγαθόν της ειρηνικής συνύπαρξης των Λαών.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αν και έζησε πριν τόσους αιώνες εις το έργο του «Περί Αυχμού», τονίζει ότι οι αμαρτίες των ανθρώπων και η αποστασία μας εκ του Θεού, οδηγούν σε οικολογικές καταστροφές . Το σημείο αυτό το συνοψίζει κι ο γνωστός μακαριστός Μητροπολίτης Αχελώου Ευθύμιος, τονίζοντας ότι «η αποστασία των ανθρώπων από το Θεό προκάλεσε και προκαλεί την αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον συνάνθρωπο του και από το φυσικό περιβάλλον ». Ο Καθηγητής Θεόδωρος Παναγόπουλος τονίζει ότι μέσω της οικολογικής παιδείας, μπορούμε να επιφέρουμε αλλαγή σκέψεως και νέο οικολογικό τρόπο ζωής.
Η Καθηγήτρια Νικολίτσα Γεωργοπουλου αναφέρεται στη «… δημιουργία μιας νέας ηθικής. Μιας ηθικής που να αφορμάται από την υπευθυνότητα του ανθρώπου απέναντι στη φύση και να εκπαιδεύει τον άνθρωπο σε σχέση σεβασμού μαζί της, σε παραίτηση από την αλόγιστη υπερκατανάλωση και σε έλεγχο των οικονομικών ορίων παραγωγής».
Χωρίς όμως το στάδιο της Μετανοίας, μπορεί ο άνθρωπος να φθάσει σ’ αυτή την οικολογική ηθική και οικολογική συνείδηση ευθύνης;
Σήμερα, αξιόλογες σύγχρονες θεολογικές φωνές ομιλούν για τη «λύση του οικολογικού προβλήματος με τη Μετάνοια και την αγάπη» .
Ο μακαριστός Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδος Χριστόδουλος, τόνιζε ότι «δεν θα μπορέσει ο άνθρωπος να σώσει τη φύση, αν δεν μετανοήσει, αν δεν επιστρέψει κοντά στο Θεό, παραιτούμενος από την προσπάθεια να ‘είναι θεός’. Αν δεν χαλιναγωγήσει τις άπληστες ορέξεις του μέσα από τις αρχές της απλότητας, της άσκησης, και της εγκράτειας, του ενδιαφέροντος για τον άλλον, της αλληλεγγύης και της φιλανθρωπίας, όπως έπραξαν οι άγιοι της Εκκλησίας μας» .
Ο π. Κύριλλος Κωστόπουλος τονίζει ότι «η περιβαλλοντική κρίση είναι μια από τις εκφάνσεις της απομακρύνσεως του ανθρώπου από την ανθρώπινη κοινωνία και ζωή. Μόνο μέσα από την πραγματική μετάνοια και ολοκληρωμένη βίωση της μυστηριακής ζωής της Εκκλησίας, ημπορεί να συμβή η ανακαίνιση του κόσμου και η δοξολογική προστασία της Φύσεως» .
H υπεύθυνος της πολιτικής της WWF στην Ελλάδα Θεοδότα Νάτσου, τονίζει ότι «βασικό στοιχείο στην Ορθόδοξη Θεολογία για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης είναι η μετάνοια και η επιδίωξη της αποκατάστασης της προπτωτικής σχέσης του ανθρώπου με το Θεό και το φυσικό περιβάλλον» .
Ο Διδάσκαλος μας Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware ομιλεί «για μια συλλογική κίνηση μετανοίας», τονίζοντας ότι η «περιβαλλοντική κρίση», «…δεν είναι έξω από μας, μια κρίση στο φυσικό περιβάλλον, αλλά μια κρίση μέσα μας, στο τρόπο που εμείς οι άνθρωποι σκεπτόμαστε και αισθανόμαστε. Το ουσιαστικό πρόβλημα δεν βρίσκεται στο οικοσύστημα, αλλά στην ανθρώπινη καρδιά. Είναι τόσο σωστό αυτό που έχει ειπωθεί, ότι πάσχουμε από οικολογική καρδιακή ανεπάρκεια. Αυτό σημαίνει ότι το αληθινό πρόβλημα δεν είναι τεχνολογικό ούτε οικονομικό, αλλά βαθιά πνευματικό. Αν η ατμόσφαιρα μολύνεται όλο και περισσότερο, αν οι λίμνες και τα ποτάμια έχουν δηλητηριαστεί, αν τα δάση πεθαίνουν και τα πράσινα λιβάδια της γης καταντούν έρημοι, αυτό συμβαίνει επειδή εμείς οι άνθρωποι έχουμε αποξενωθεί από το Θεό και τον αληθινό εαυτό μας» . Ο μακαριστός Κάλλιστος Ware, τονίζει ότι «το ανθρώπινο έργο μας, όπως το εκφράζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, είναι να είμαστε ο σύνδεσμος και η γέφυρα της θείας Δημιουργίας» .
Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware, εκφράζοντας την πατερική προσέγγιση, ιδιαιτέρως του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου τονίζει ότι «ως άνθρωποι, λοιπόν, τροποποιούμε και αναμορφώνουμε τη φύση. Ο κόσμος είναι μόνο ένα δώρο αλλά και ένα έργο. Με τα λόγια του Ρουμάνου Θεολόγου Δημητρίου Στανιλοάε (1903-1993) ‘ο άνθρωπος βάζει τη σφραγίδα της κατανόησης και της νοήμονος εργασίας του πάνω στη Δημιουργία, εξανθρωπίζοντας την με αυτόν τον τρόπο και αποδίδοντας την έτσι εξευγενισμένη πίσω στο Θεό. Πραγματώνει το δυναμικό της φύσεως» .
Στη συνέχεια ο Κάλλιστος Ware, ομιλεί για την αναγκαιότητα περί «κοσμικής Μετάνοιας» . Τονίζει ότι «το γεγονός ότι είμαστε πλασμένοι κατά τη θεία εικόνα, άρα προικισμένοι με την ελευθερία, δημιουργοί κατ’ εικόνα του Δημιουργού Θεού-συνεπάγεται ένα τρομερό ρίσκο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη δημιουργική μας δύναμη τόσο για το καλό όσο και για το κακό. Μπορούμε να φωτίσουμε και να μεταμορφώσουμε, και μπορούμε εξίσου να μολύνουμε και να καταστρέψουμε. Καταχραστήκαμε την ανθρώπινη δημιουργικότητα μας και τώρα τα αποτελέσματα είναι τόσο εμφανή που δεν χρειάζεται να τα υπογραμμίσουμε, επειδή αυτό που επιλέξαμε να ονομάζουμε ‘οικολογική κρίση’ είναι τραγικά προφανές μας». Στη συνέχεια τονίζει ότι «οι διαλέξεις και οι διεθνείς συναντήσεις» για την οικολογική κρίση, «…μπορούν να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στο να ξυπνήσουν τη συνείδησή μας, αυτό όμως που χρειάζεται σε πολύ βαθύτερο επίπεδο» είναι μια «κοσμική μετάνοια» και «σ’ αυτήν την μετάνοια, σ’ αυτή την επαναστατική ‘αλλαγή νοός’, τρία πράγματα μας είναι ιδιαιτέρως αναγκαία. Τα βρίσκουμε στο θεμελιώδες και την Ορθόδοξη Πνευματικότητα βιβλίο, Φιλοκαλία» . Τα τρία αυτά πράγματα, είναι η Νήψη, σωφροσύνη και εγκράτεια μέσω της νηστείας .
Πρίν μισό αιώνα περίπου ο γνωστός Βιβλικός Καθηγητής μας Ηλίας Οικονόμου, αναφερόμενος στο πρόβλημα της βιολογικής επιβιώσεως της Ανθρωπότητας, τόνιζε ότι «καταστρέφονται διά της μολύνσεως ο αήρ, το ύδωρ, η βλάστησις και η ζωή επί του πλανήτου μας» . Σε άλλη εργασία του ο Καθηγητής Οικονόμου, τονίζει με σαφήνεια ότι ο άνθρωπος είναι ο ηθικός και φυσικός αυτουργός του οικολογικού προβλήματος .
Οι άνθρωποι που ζουν στην κατάσταση της αμετανοησίας, για τα προβλήματα που μας περιβάλλουν, απαντούν όπως τον Κάϊν, «μήπως εγώ είμαι ο φύλακας του Πλανήτη», «μήπως εγώ είμαι υπεύθυνος για την οικολογική κρίση, μήπως εγώ είμαι υπεύθυνος για το πόλεμο στην Ουκρανία, και όπου αλλού γίνεται πόλεμος, μήπως εγώ είμαι υπεύθυνος για τη φτώχεια των Λαών, για τις κοινωνικές αδικίες, για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, μήπως εγώ είμαι ο φύλακας της Δημιουργίας του Θεού, του Περιβάλλοντος και της προστασίας της ζωής ως δώρο Θεού; Μήπως εγώ είμαι υπεύθυνος για τα άπορα και ορφανά αθώα παιδιά που πεθαίνουν καθημερινά από έλλειψη ίσης ιατρικής περίθαλψης και διατροφής και ειρηνικού περιβάλλοντος;” Ναι, είμαστε. Η Διεθνής Διακυβερνητική Επιστημονική Επιτροπή του ΟΗΕ για θέματα της Κλιματικής Αλλαγής στη τελευταία έκθεση της έκθεση , τονίζει με σαφήνεια ότι τη μεγαλύτερη ευθύνη για τις οικολογικές καταστροφές τις έχει επιφέρει ο άνθρωπος με τις ρυπογόνες πηγές ενέργειας παραγωγής που υιοθέτησε τα τελευταία χρόνια, από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης μέχρι σήμερα και των συναφών δραστηριοτήτων του στο χώρο της παραγωγής, της γεωργίας, της βιομηχανίας, των μέσων μεταφοράς και η μαζική και ανεξέλεγκτη μόλυνση των επίγειων και θαλάσσιων υδάτων.
Οι οικολογικές καταστροφές που ζούμε επί των ημερών μας είναι αποτέλεσμα των οικολογικών μας αμαρτιών. Γι’ αυτό μπορούμε να ομιλούμε πλέον για την αναγκαιότητα για την οικολογική μας Μετάνοια ως προϋπόθεση για να σταματήσουμε τη πορεία μας προς την αυτοκαταστροφή. Πρώτον, με την παραδοχή για τις οικολογικές καταστροφές που η γενιά μας και η προηγούμενη έχουμε επιφέρει στο Πλανήτη μας, με την ελπίδα ότι θα ξεκινήσουμε ως «καινοί άνθρωποι της Μετανοίας» ένα νέο τρόπο σκέψεως και νέο τρόπο ζωής, για να προστατέψουμε και το Πλανήτη μας και την Ανθρωπότητα. Για να συντελεσθεί αυτή η αλλαγή του τρόπου της σκέψεως μας και του τρόπου της ζωής μας χρειαζόμαστε να περάσουμε μέσα από το στάδιο της οικολογικής μετάνοιας.
Όπως τονίζει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος , αναφερόμενος στη περίπτωση της μετανοίας του Προφήτη Δαβίδ, η ομολογία της αμαρτίας οδηγεί σε αλλαγή τρόπου ζωής .
Το ίδιο σημείο τονίζεται και στους Προφήτες Ιερεμία και Ησαία. Μετάνοια σημαίνει στροφή του όλου εσωτερικού είναι του ανθρώπου προς το Θεό. Οι Προφήτες κηρύττουν Μετάνοια στο Λαό με το ρήμα «σουμπ» που σημαίνει τη στροφή του όλου ψυχικού μας κόσμου προς το Θεό.
Ο Προφήτης Ιωήλ στο Κεφ. 2,18- 27, για το θέμα της Μετανοίας, μεταξύ άλλων, τονίζει τέσσερα σημεία:
1. Η Μετάνοια απαιτεί συνειδητή αλλαγή του τρόπου ζωής και επιστροφή στο Θεό.
2. Η Μετάνοια απαιτεί ανάληψη δράσης
3. Η Μετάνοια που θα αλλάξει τον κόσμο και θα οδηγήσει στη πραγμάτωση της Βασιλείας του Θεού προϋποθέτει καθολική συμμετοχή.
4. Η Μετάνοια προϋποθέτει προσωπική αλλαγή του ανθρώπου για να γίνει ζωντανό παράδειγμα για τον συνάνθρωπό του.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεται στη γνωστή ιστορία των κατοίκων της Νινευί, όπως περιγράφεται στο βιβλίο του Προφήτη Ιωνά, όπου οι κάτοικοι της σώθηκαν από τη καταστροφή με τη μετάνοια τους από τις αμαρτίες τους. Έδειξαν δηλαδή υπακοή στο κήρυγμα της Μετανοίας του Προφήτη Ιωνά . («μιμησώμεθα τοὺς Νινευΐτας, καὶ γενώμεθα ἕτοιμοι, ὡς ὁ Κύριος ἐνετείλατο».
Το σημείο αυτό του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τη σημασία της μετάνοιας ως έμπρακτη αλλαγή της αμαρτωλής ζωής των ανθρώπων και επιστροφής στο Θεό το βρίσκουμε σε αρκετά πατερικά κείμενα όπως στα κείμενα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που αναφέρει ότι «ουκ εν ρήμασιν, αλλ’ εν πράγμασιν η μετάνοια» . Η αδελφή Μοναχή Θεοξένη, αναφερόμενη στον άγιο Πορφύριο, τονίζει ότι «…καθοδηγούσε τα πνευματικά του παιδιά να ανακαλύπτουν το μεγαλείο της δημιουργίας και να σπουδάζουν με έμπρακτη συνέπεια της ζωή της μετανοίας και της άσκησης» .
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση για να τονίσω ότι το 2006, είναι η μόνη φορά, που στο χώρο της Οικουμενικής Κίνησης, με πρωτοβουλία του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών (ΠΣΕ) έγινε ένα πολύ ενδιαφέρον Θεολογικό Ακαδημαϊκό Συνέδριο για το θέμα της Μετανοίας με τη συμμετοχή Καθηγητών Θεολογίας από όλους τους Επιστημονικούς Κλάδους της Θεολογίας και από όλες τις υπάρχουσες σήμερα Χριστιανικές Παραδόσεις που αποτελούν και Μέλη του ΠΣΕ. Το θέμα της Μετανοίας εξετάστηκε στο χώρο της Ιουδαϊκής Παράδοσης και στην Χριστιανική Παράδοση με ιδιαίτερη αναφορά και στην κατανόηση της έννοιας της Μετανοίας από τις διάφορες Χριστιανικές παραδόσεις της εποχής μας. Στο ειδικό τόμο Περί Μετανοίας που εκδόθηκε το 2006, παρ’ όλο που ο κάθε ομιλητής προσεγγίζει το θέμα της Μετανοίας από τη Χριστιανική Παράδοση που ανήκει, όλοι συμφωνούν σε ένα σημείο, ότι δηλαδή η Μετάνοια είναι δραστική αλλαγή στο τρόπο της σκέψεως και του τρόπου της ζωής του ανθρώπου «Repentance meant a fundamental change in thinking and living” .
ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΣΤΗ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει ότι η Μετάνοια στα βιβλία της Καινής Διαθήκης αποτελεί βασική πτυχή του κηρύγματος και του Ιωάννου του Προδρόμου, και του Ιησού Χριστού και των Αποστόλων, αλλά και ως παρακαταθήκη για τους διαδόχους τους .
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι ακόμη κι ο σημερινός διάδοχος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου στο Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης Βαρθολομαίος τονίζει ότι ο άνθρωπος κατανοεί περισσότερο την Αγία Γραφή διά της Μετανοίας .
Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο οποίος εκλήθη υπό του Θεού για να προετοιμάσει την οδό του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, αρχίζει το κήρυγμα του «κηρύσσων Βάπτισμα Μετανοίας» . Το κήρυγμα της Μετανοίας είναι για να προετοιμάσει για τους ανθρώπους την οδό του ερχόμενου Ιησού «προετοιμάσατε την οδόν Κυρίου» . Η Μετάνοια που κηρύττει ο Προφήτης Ιωάννης ο Πρόδρομος οδηγεί στην αλλαγή της ζωής των ανθρώπων. Γι’ αυτό τονίζει με σαφήνεια στο κήρυγμα του «ποιήσατε ουν καρπούς άξιους της μετανοίας» . Στην ερώτηση που έθεσαν οι ακροατές του στον άγιο Ιωάννη το Πρόδρομο «τι ουν ποιήσωμεν» , τους απάντησε με πολύ σαφήνεια ποιοι θεωρούνται άξιοι καρποί της Μετανοίας, λέγοντας τους «ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω» .
Τις ίδιες αναφορές τις βρίσκουμε και στους δύο άλλους Συνοπτικούς. Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου βρίσκουμε σαφείς αναφορές «μετανοείτε ήγγικε γαρ η Βασιλεία των Ουρανών» και «ετοιμάσατε την οδόν Κυρίου» , ως πραγματοποίηση της προφητείας του Προφήτη Ησαϊου.
Στον ευαγγελιστή Ματθαίο τονίζεται το ίδιο σημείο «ποιήσατε ουν καρπόν άξιον μετανοίας» . Όπως ήδη τονίσαμε η ίδια συνοπτική παράδοση βρίσκεται και στον Ευαγγελιστή Λουκά .
Ο Ευαγγελιστής Μάρκος τονίζει με τον ίδιο τρόπο ότι η προετοιμασία της οδού του Ιησού Χριστού γίνεται διά της Μετανοίας. Η αναφορά του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στη Προφητεία του Προφήτου Ησαϊα «ετοιμάσατε την οδόν Κυρίου» συνδέεται με το κήρυγμα της Μετανοίας «κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας» εις άφεσιν αμαρτιών. Η συνάντηση του ανθρώπου με τον Ιησού Χριστό προϋποθέτει εκ μέρους των ανθρώπων τη Μετάνοια. Όπως ήδη αναφέραμε, την ίδια προσέγγιση περί Μετανοίας βλέπουμε και στον Ευαγγελιστή Λουκά .
Κατά συνέπεια οι Συνοπτικοί προσεγγίζουν την ίδια Παράδοση της Εκκλησίας περί Μετανοίας ως συνειδητοποίηση και απόρριψη της αμαρτωλής ζωής και επιστροφής στη οδό που οδηγεί στο Θεό διά της αλλαγής της ζωής των ανθρώπων με τη ποίηση του αγαθού.
Η έναρξη του κηρύγματος του Ιησού Χριστού
Όπως ήδη αναφέραμε παραπάνω, το δημόσιο κήρυγμα του Ιησού Χριστού αρχίζει με αναφορά στη Μετάνοια «Μετανοείτε και πιστεύετε εν τω ευαγγελίω» . Ο Ιησούς Χριστός ήρθεν «καλέσαι αμαρωλούς εις μετάνοιαν» . Η αποστολή και το περιεχόμενο του κηρύγματος των 12 Αποστόλων αναφερόταν στην Μετάνοια «εκήρυσσον ίνα μετανοήσωσιν» (οι άνθρωποι). Το κήρυγμα της Μετανοίας, όπως ήδη είδαμε, αναφέρεται τόσο στην αρχή του δημόσιου κηρύγματος του Ιησού Χριστού όσο και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις κατά τα τρία έτη της σωτηριολογικής του κατηχητικής δράσης και μάλιστα και πρίν ακόμη και από την Ανάληψη του εις τους ουρανούς, εις το τελευταίο προσωπικό του διάλογο μετά των Μαθητών του, «και κηρυχθήναι επί τω ονόματι αυτού μετάνοιαν και άφεσιν αμαρτιών εις πάντα τα έθνη» . Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει ότι η Προφητεία αυτή της Π. Διαθήκης πραγματοποιείται στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού . Το κήρυγμα της Μετανοίας βλέπουμε να τονίζεται κι από τον Απόστολο Πέτρο κατά την Γενέθλιο Ημέρα της Εκκλησίας, την Ημέρα της Πεντηκοστής. Όταν το ρώτησαν οι ακροατές του, όταν ολοκλήρωσε την ομιλία του την Ημέρα της Πεντηκοστής, τι πρέπει να κάνουν για να σωθούν, τους κάλεσε να μετανοήσουν και να βαπτισθούν «μετανοήσατε, και βαπτισθήτω έκαστος…» . Της άφεσης των αμαρτιών τους διά του βαπτίσματος και η λήψη της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος προηγείται το στάδιο της Μετανοίας, «μετανοήσατε, και βαπτισθήτω έκαστος υμών επί τω ονόματι Ιησού Χριστού εις άφεσιν αμαρτιών, και λήψεσθε την δωρεάν του Αγίου Πνεύματος» .
Όπως ήδη έχει διαφανεί, ο όρος Μετάνοια, στην Καινή Διαθήκη, είναι πολύ σημαντικός διά την νέα ιστορική πραγματικότητα με την ενανθρώπιση του Υιού και Λόγου του Θεού. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος αρχίζει το κήρυγμα του με αναφορά στη Μετάνοια, ο Ιησούς Χριστός αρχίζει το κήρυγμα του με την Μετάνοια και αποχαιρετά τους Μαθητές του με αναφορά πάλι στη Μετάνοια. Το ίδιο και ο Απόστολος Πέτρος την Ημέρα της Πεντηκοστής αναφέρεται στη Μετάνοια.
Κάτι που δεν έχει ακόμη τονισθεί από τους Βιβλικούς Θεολόγους, και προσωπικά μου προκαλεί εντύπωση, είναι ότι τον όρο «Μετάνοια» τον βρίσκουμε τις περισσότερες φορές στο τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης, στο Βιβλίο της Αποκαλύψεως. Αυτό το βιβλίο, που εν πολλοίς δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε, αν μπορούσαμε να του δώσουμε και δεύτερο όνομα, θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε κι ως το «βιβλίο της Μετανοίας». Στο βιβλίο της Αποκαλύψεως ο όρος «Μετάνοια» αναφέρεται 12 φορές (δέκα φορές ο όρος «μετάνοια» και δύο φορές με το ρήμα «μετανόησον»).
Στα υπόλοιπα βιβλία της Καινής Διαθήκης βρίσκουμε 41 φορές τους όρους «μετάνοια», «μετανοείτε» και «μετενόησαν» ως ακολούθως:
Μετάνοια μετανόησαν Μετανοείτε
Ματθαίος 3 3 2
Μάρκος 2 1 1
Λουκάς 4 6 1
Πράξεις 6 1 4
Ρωμαίους 1
Β’Κορινθίους 2 1
Β’Τιμοθέου 1
Εβραίους 1
Β’ Πέτρου 1
Αποκάλυψη 10 2
Αξίζει να αναφέρουμε ότι ενώ δεν βρίσκουμε τον όρο «Μετάνοια» στο Ευαγγέλιο του Ιωάννου και στις τρεις επιστολές του, τον χρησιμοποιεί στην Αποκάλυψη 12 φορές .
Έχω επίσης διαπιστώσει ότι οι Βιβλικοί Θεολόγοι στις μεταφράσεις και ερμηνείες τους ταυτίζουν τους όρους «μετάνοια» και «μετανόησαν» με τον όρο «μεταμεληθείς». Η προσωπική μου άποψη είναι ότι έχει διαφορετικό εννοιολογικό περιεχόμενο ο όρος «μετάνοια» και «μετανοώ» από τους όρους «μεταμέλεια» και «μεταμεληθείς» .
Ο όρος «μετάνοια» οδηγεί στο Θεό, αντίθετα η αναφορά στον Ιούδα με τον όρο «μεταμεληθείς» δεν σημαίνει «μετάνοια». Γι’ αυτό η απομάκρυνση του από το Θεό ως αποτέλεσμα της εμμονής του στην αμετανοησία του τον οδηγεί στην αυτοκτονία. Κατά συνέπεια στο χωρίο Ματθ.27,3 ο όρος «μεταμεληθείς» που αναφέρεται στον Ιούδα είναι κάτι διαφορετικό από τη «μετάνοια». Είναι απλώς μια μορφή κοσμικής αλλαγής κι οπωσδήποτε όχι πνευματική μετάνοια που οδηγεί σε κοινωνία μετά του Θεού. Αν κοιτάξουμε μεταφράσεις βιβλικών θεολόγων , διαπιστώνουμε ότι μεταφράζουν το πρωτότυπο βιβλικό όρο «μεταμεληθείς» με τον όρο «μετανόησε». Κατά την άποψη μου αυτό είναι λάθος. Το ίδιο λάθος διαπιστώνω και στη μετάφραση του όρου «μεταμεληθείς» και για τον Ησαύ. Το γεγονός ότι δεν βρήκε χάριν από το Θεό και τον πατέρα του Ισαάκ, φαίνεται ότι ως αμετανόητος είχε ακόμη και πρόθεση να κυνηγήσει και να δολοφονήσει τον αδελφό του Ιακώβ. Κατά συνέπεια, χωρίς την αλλαγή του όλου ανθρώπου να γίνει «καινός», δεν μπορούμε να έχουμε τα χαρίσματα της πραγματικής μετάνοιας. Η μεταμέλεια μοιάζει με το καρπό της παραβολής που πέφτει σε πετρώδη έδαφος και δεν καρποφορεί. Ο όρος «μεταμεληθείς» μάλλον σημαίνει ότι ο άνθρωπος δίνει βαρύτητα και προτεραιότητα στο δικό του θέλημα. Ο άνθρωπος που μετανοεί εκδηλώνει την μετάνοια του δίνοντας προτεραιότητα στο Θέλημα του Θεού. Το θέλημα του Θεού είναι η σωτηρία όλων των ανθρώπων ο Θεός «πάντας ανθρώπους θέλει σωθήναι» . Κατά συνέπεια ο άνθρωπος που μετανοεί αρχίζει να ζει και να κάνει το παν για τη σωτηρία των συνανθρώπων του και έτσι σταματά πλέον κάθε μορφή οικολογικής καταστροφής διά να συμβάλει έτσι στη προστασία και σωτηρία των συνανθρώπων του.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει ότι η υπόθεση της Μετανοίας είναι μονόδρομος για να γνωρίσει ο άνθρωπος το Θεό και για να ακολουθεί το άγιο Θέλημα του. Γι’ αυτό υπενθυμίζει το λόγο του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ότι «παν δένδρον μη ποιούν καρπόν καλόν εκκόπτεται και εις πυρ βάλλεται» .
Όπως ήδη αναφέραμε, ο Ιησούς Χριστός ξεκίνησε το κήρυγμα του με αναφορά στην Μετάνοια «από τότε ήρξατο ο Ιησούς κηρύσσειν και λέγειν, μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία των Ουρανών» .
Αν θέσουμε το ερώτημα, σε ποιους απευθύνεται το κάλεσμα για μετάνοια, την απάντηση τη βρίσκουμε με σαφήνεια στο χωρίο Ματθαίου 9,13β «ου γαρ ήλθον καλέσαι δικαίους, αλλά αμαρτωλούς εις μετάνοιαν». Επομένως το κάλεσμα για μετάνοια απευθύνεται στους αμαρτωλούς. Παρόμοιες αναφορές για την σύνδεση της μετάνοιας με τους αμαρτωλούς, βρίσκουμε και στα χωρία Ματθαίου 11,21 -22 και Ματθαίου 12,42, όπου γίνεται αναφορά στη Μετάνοια των Νινευιτών στο κήρυγμα της Μετανοίας του Προφήτου Ιωνά, ένα θέμα πολύ προσφιλές στον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο που συχνά αναφέρεται στις ομιλίες του περί Μετανοίας .
Τη μετάνοια την χρειαζόμαστε όλοι οι άνθρωποι
Στο γνωστό διάλογο του πλούσιου νέου μετά του Ιησού, στο χωρίο Ματθαίου 19,17, ο Ιησούς Χριστός τονίζει ότι «ουδείς αγαθός ει μη εις ο Θεός». Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος για να έχει κοινωνία μετά του Θεού πρέπει να περάσει από το στάδιο της μετανοίας. Το ίδιο βλέπουμε και στο χωρίο Μάρκου 10,18.
Ο Απόστολος Παύλος τονίζει ότι είναι ο πρώτος εκ των αμαρτωλών και το λέει αυτό μετά την μετάνοια του και τη μετατροπή του που έγινε Απόστολος απευθείας από τον Ιησού Χριστό στο δρόμο προς τη Δαμασκό. Τη φράση αυτή του Αποστόλου Παύλου τη λέμε και στην προσευχή πριν να πάρουμε τη Θεία Κοινωνία. Το συμπέρασμα είναι ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν εν μετανοία ως τρόπος ζωής, για να μπορούμε να έχουμε κοινωνία μετά του Θεού.
Με τον ίδιο τρόπο βλέπουμε ότι την μετάνοια την χρειάζονται όλοι οι άνθρωποι και στις ειδικές προσευχές που διαβάζουμε τόσο στο Μυστήριο του Βαπτίσματος, όσο και στο Μυστήριο της Εξομολογήσεως, αλλά και σ’ όλα τα Ιερά Μυστήρια και στις διάφορες προσευχές της Λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας μας. Στη Θεία Λειτουργία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προσευχόμαστε να μετανοήσουν και όσοι δεν έχουν συνείδηση διά τις αμαρτίες τους. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι πάντοτε στη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προσευχόμαστε διά «Τὸν ὑπόλοιπον χρόνον της ζωῆς ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ καὶ μετανοίᾳ ἐκτελέσαι, παρά τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα». Η ύπαρξη πραγματικής ειρήνης με το Θεό, με τον εαυτό μας και το συνάνθρωπό μας, αλλά και με την όλη Δημιουργία του Θεού, συνδέεται με τη πορεία μας μέσω της Μετανοίας μας ως η οδός που μας οδηγεί να βιώνουμε όσα μας πρόσφερε ο Υιός και Λόγος του Θεού με την ενανθρώπιση του και τη Σταύρωση του και την Ανάστασή του και την Ανάληψή του εν δόξη εις τους Ουρανούς, ζώντας εν Πνεύματι Αγίω και συμμετέχοντες εις τη ζωή του Κυρίου και Σωτήρος Ιησού Χριστού. Αυτό δηλαδή που κάνουν κι οι ανθρώπινες κορυφαίες μορφές της Εκκλησίας μας που τιμούμε καθημερινά ως αγίες και αγίους.
Η μετάνοια συνδέεται με τη σωτηριολογική πορεία του ανθρώπου να ζει σύμφωνα με τη θεία εντολή του Ιησού Χριστού να αγαπά το «πλησίον του όπως τον εαυτό του». Ταυτόχρονα η μετάνοια συνδέεται και με την αιώνιο εν Χριστώ σωτηρία του ανθρώπου.
Ως προτροπή του Ιησού Χριστού για μετάνοια προς κάθε άνθρωπο, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το γνωστό κάλεσμα του «γρηγορείτε ουν, ότι ουκ οίδατε ποία ώρα ο Κύριος ημών έρχεται» . Αυτοί που ζουν εν μετανοία συμπεριφέρονται θετικά προς τους πάσχοντες (προς αυτούς που υποφέρουν). Αυτό μαρτυρείται πολύ παραστατικά στην αναφορά που γίνεται στη Καινή Διαθήκη για τη Μεγάλη Ημέρα της Μέλλουσας Κρίσεως .
Η Μετάνοια οδηγεί στη σωτηρία «εν σάκκω και σποδώ καθήμενοι μετενόησαν» . Η απουσία μετανοίας οδηγεί στην απώλεια «αλλ΄εάν μη μετανοείτε, πάντες ωσαύτως απολείσθε» .
Για να τονισθεί μάλιστα το σημείο αυτό από τον Ιησού Χριστό, ότι δηλαδή η απουσία Μετάνοιας οδηγεί στην απώλεια, το επαναλαμβάνει με σαφή τρόπο «αλλ’ εάν μη μετανοήσετε, πάντες ομοίως απολείσθε» .
Στο χωρίο Λουκά 15,10 τονίζεται η χαρά των Αγγέλων του Θεού όταν ένας αμαρτωλός μετανοεί «χαρά γίνεται ενώπιον των Αγγέλων του Θεού επί ενί αμαρωλώ μετανοούντι».
Στη γνωστή ιστορία του Ζακχαίου φαίνεται ότι η Μετάνοια οδηγεί στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης «σταθείς δε Ζακχαίος είπε προς τον Κύριον, ιδού τα ήμιση των υπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοις πτωχοίς» .
Στο διάλογο του Ιησού πάνω στο Σταυρό με ένα εκ των ληστών φαίνεται ότι η Μετάνοια οδηγεί στη σωτηρία με την έννοια ότι η Μετάνοια ξεκινά με την εκ μέρους του αμαρτωλού ανθρώπου αναγνώριση, παραδοχή και ομολογία της αμαρτίας του, «και ημείς μεν δικαίως άξια γαρ ων επράξαμεν απολαμβάνωμεν» . Γι’ αυτό και ο Ιησούς Χριστός δικαιώνει τον εν μετανοία ληστή «σήμερον μετ’ εμού έση εν τω Παραδείσω» .
Όταν ο Ιησούς βλέπει ότι κάποιος αμαρτωλός μετανοεί τον συγχωρεί «τις ούτος εστιν ος και αμαρτίας αφίησιν» .
Οι Φαρισαίοι εκφράζοντας την Ιουδαϊκή πίστη της Παλαιάς Διαθήκης, τονίζουν ότι μόνο ο Θεός συγχωράει αμαρτίες «τις δύναται αφιέναι αμαρτίας ει μη μόνος ο Θεός» . Το λάθος των Φαρισαίων ήταν ότι δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν και να πιστέψουν ότι ο Ιησούς Χριστός ήταν Θεός. Κι ο λόγος ήταν ότι ήταν αμετανόητοι διά τις αμαρτίες τους. Επομένως η Μετάνοια είναι αποκατάσταση της κοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό, στην πραγματικότητα η Μετάνοια είναι η εκ μέρους του ανθρώπου αναγκαία κίνηση για να βιώσει την εν Χριστώ σωτηρία που πρόσφερε ο Θεός στο κόσμο διά της ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού και διά της Σταυρώσεως του και της Αναστάσεως του.
Όπως ήδη είδαμε, το κήρυγμα της Μετανοίας τονίζεται τόσο στο κήρυγμα του Ιωάννη του Προδρόμου όσο και στην έναρξη του δημόσιου κηρύγματος του Ιησού. Με τον ίδιο τρόπο παρατηρούμε να γίνεται και κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, τη Γενέθλιο Ημέρα της Εκκλησίας. Να υπενθυμίσουμε πάλι ότι, μετά το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, ο Απόστολος Πέτρος ομίλησε προς τα πλήθη. Όταν ολοκλήρωσε την ομιλία του, οι ακούοντες αυτού, τον ρώτησαν «τι ποιήσωμεν, άνδρες αδελφοί; Πέτρος δε έφη προς αυτούς, μετανοήσατε, και βαπτισθήτω έκαστος υμών επί τω ονόματι Ιησού Χριστού εις άφεσιν αμαρτιών, και λήψεσθαι την δωρεάν του Αγίου Πνεύματος» (Πράξεις 2,38).
Εδώ βλέπουμε ότι του Ιερού Μυστηρίου του Βαπτίσματος που μας εισάγει στο Σώμα της Εκκλησίας προηγείται η Μετάνοια. Το Βάπτισμα οδηγεί στην άφεση των αμαρτιών. Η άφεση των αμαρτιών οδηγεί στη λήψη της Δωρεάς του Αγίου Πνεύματος. Όλα όμως για το κάλεσμα του κηρύγματος του Αποστόλου Πέτρου να ακολουθήσει κάποιος τον Ιησού, έχουν ως αφετηρία τη Μετάνοια.
Γι’ αυτό στα εκκλησιαστικά λειτουργικά κείμενα του Μυστηρίου του Βαπτίσματος υπάρχουν οι προσευχές της Μετανοίας και της συγχωρήσεως και μάλιστα πριν από το κύριο μέρος της βάπτισης στο νερό. Στην Αρχαία Εκκλησία των πρώτων αιώνων της Ιστορίας του Χριστιανισμού, πριν την υιοθέτηση του νηπιοβαπτισμού, υπήρχαν οι ομάδες των κατηχουμένων που έπρεπε να περάσουν από το στάδιο της Μετάνοιας για να ενταχθούν στις ομάδες των πιστών.
Σήμερα υπάρχουν οι ίδιες προσευχές για Μετάνοια και συγχωρήσεως και ομολογία πίστεως στις λειτουργικές ευχές του ιερού Μυστηρίου του Βαπτίσματος. Απλώς με την καθιέρωση του νηπιοβαπτισμού, την ποιμαντική αυτή ευθύνη της Μετάνοιας και συγχωρήσεως και την ομολογία πίστεως (το Σύμβολο της Πίστεως), την αναλαμβάνουν εκ μέρους των νηπίων οι ανάδοχοι, άνδρες και γυναίκες. Απλώς σήμερα που επηρεαζόμαστε έντονα από το πνεύμα της εκκοσμικευμένης κοινωνίας και στο χώρο της Εκκλησίας, ο ρόλος του αναδόχου και της αναδόχου λειτουργεί πολλές φορές ως κοινωνικός θεσμός καλών σχέσεων μεταξύ συγγενών και φίλων και ελάχιστα ως υψηλός ποιμαντικός θεσμός διακονίας διά την καθοδήγηση των νεοφώτιστων να ακολουθήσουν τον Ιησού διά την εν Χριστώ σωτηρία τους. Ο Καθηγητής Σπύρος Τσιτσίγκος τονίζει ότι «Η εκκοσμίκευση του Χριστιανισμού, ως ένα πολιτισμικό ρεύμα, φαίνεται ότι στην πράξη λειτουργεί κατά δύο τρόπους: α) ως μία πλήρης αλλοίωση του χριστιανικού μηνύματος, δηλ. ως μία ριζική εκκοσμίκευση, και β) ως η είσοδος στην Εκκλησία επί μέρους κοσμικών στοιχείων, δηλ. ως ένας νόθος Χριστιανισμός» .
Η Μετάνοια, η άφεση των αμαρτιών και η λήψη της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος οδηγούν τους πιστούς στη διαμόρφωση της Χριστιανικής Κοινότητας, την αυθεντική χριστιανική ζωή, όπου οι πιστοί τα έχουν όλα κοινά, «και είχον άπαντα κοινά, και τα κτήματα και τας υπάρξεις επίπρασκον και διεμέριζον αυτά πάσι καθότι αν τις χρείαν είχε» .Η απάντηση των Χριστιανών της εποχής μας και κάθε καλοπροαίρετου ανθρώπου για την σωστή αντιμετώπιση του μεγάλου κοινωνικού προβλήματος της φτώχειας είναι η επιστροφή μας στο πρότυπο της ζωής της πρώτης χριστιανικής κοινότητας, να μοιραζόμαστε τα υλικά αγαθά που έχουμε με τους φτωχούς και να τα έχουμε τα πάντα κοινά. Για να φτάσουμε στη πράξη προς αυτή τη κοινωνική κατεύθυνση ως καθημερινός τρόπος ζωής, πρέπει να προηγηθεί εκ μέρους μας η Μετάνοια για τις οικολογικές μας καταστροφές και οικολογικές μας αμαρτίες. Επιβάλλεται λοιπόν εκ μέρους των χριστιανών η οικολογική μας Μετάνοια για τις οικολογικές μας αμαρτίες.
Από επιστημονικές αναλύσεις και παρατηρήσεις Διεθνών Οργανισμών, όλοι γνωρίζουμε, ότι τα πρώτα θύματα που υποφέρουν περισσότερο από τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής και της καταστροφής του Περιβάλλοντος είναι οι φτωχοί. Ασυνείδητα με τις οικολογικές μας αμαρτίες και καταστροφές γινόμαστε οι φονιάδες των φτωχών. Γι’ αυτό ισχύει και για μας τους χριστιανούς και γενικά για τη δική μας γενιά ο λόγος του Αποστόλου Πέτρου για τους φονιάδες του Ιησού Χριστού «μετανοήσατε ουν και επιστρέψατε εις το εξαλειφθήναι υμών τας αμαρτίας» .
Ο καθηγητής Ανέστης Κασελόπουλος αναλύοντας πατερικά κείμενα του αγίου Συμεών του νέου Θεολόγου, βλέπουμε να προσεγγίζει το θέμα της μετάνοιας από τις οικολογικές μας καταστροφές και κοινωνικές αδικίες όπως ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Τονίζει ότι «η οικολογική κρίση είναι πρωτίστως κρίση πνευματική και ηθική και προκύπτει από την κρίση που δημιουργήθηκε στον άνθρωπο, τη κρίση που προκάλεσαν η φιλαυτία, ο εγωϊσμός, η εγωπάθεια, η βουλιμία, ο ηδονισμός, η χλιδή, η κατανάλωση, η σπατάλη και γενικότερα η εμπαθής ζωή» .
Τη αναγκαιότητα της σημερινής οικολογικής μετάνοιας που χρειάζεται ο κόσμος για να προστατευθεί ο Πλανήτης μας και η Ανθρωπότητα εκφράζεται με σαφή τρόπο από τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο, τονίζοντας ότι «εστί δε μετανοία το μηκέτι τα αυτά ποιείν» . Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ομιλεί μάλιστα για ‘οντολογική ανακαίνιση της ανθρωπίνης φύσεως’ .
Με την οικολογική μας μετάνοια, συμβάλλουμε όχι μόνο να περιορίσουμε τη μόλυνση του Πλανήτη μας, αλλά και για την ενίσχυση της ελπίδας μας για την επίτευξη την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση της φτώχειας και δυνατότητας για ιατρική περίθαλψη και παροχής νερού και τροφής και παιδείας σ’ όλο το πληθυσμό της Γής . Η οικολογική αμετανοησία του σύγχρονου ανθρώπου, δυστυχώς δεν μας δίνει την ελπίδα για τα επόμενα επτά έτη που απομένουν μπροστά μας για να φθάσουμε στην επίτευξη της αποφάσεως αυτής για να επιφέρουμε κοινωνική δικαιοσύνη ανάμεσα μας. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τονίζει ανάμεσα στις οδούς της μετανοίας την ελεημοσύνη . Για να φθάσουμε όμως στο σημείο αυτό, ο μακαριστός Μητροπολίτης Αυλώνος Χριστόδουλος υπογραμμίζει τη προτροπή του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και την οδό της μετανοίας μέσω της προσευχής , ως κινητήριος πνευματική δύναμη της αλλαγής του τρόπου που σκεφτόμαστε και του τρόπου της ζωής μας .
Αναφερόμενος ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος εις τη σημασία της ελεημοσύνης ως οδό της μετανοίας, τονίζει με σαφήνεια «ψυχρού ποτήριον έχεις,όσον αν ής πένης, αλλά δύο λεπτά έχεις, ως αν ής εν πενία, αλλά πόδας έχεις, ώστε επισκέψεσθαι αρρώστους, ώστε εις δεσμωτήριον εισελθείν, αλλά στέγην έχεις ώστε δέξασθαι ξένους» .
Ο τρόπος ζωής της πρώτης χριστιανικής κοινότητας πρέπει να αποτελέσει βασική προτεραιότητα της ζωής των χριστιανών και κατά συνέπεια μία εκ των σημαντικών θεολογικών ενασχολήσεων των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών διά την ενίσχυση της ορατής τους ενότητας, αλλά και της σύγχρονης Οικουμενικής Κινήσεως, ως σημείο αναφοράς και συμβολής εις ενίσχυσης της ορατής ενότητας και συνεργασίας των απανταχού Χριστιανών. Η απάντηση των Χριστιανών στην οικολογική κρίση που ζει η Ανθρωπότητα και το κοινωνικό πρόβλημα της φτώχειας, είναι να ακολουθήσουμε το παράδειγμα του τρόπου της ζωής της πρώτης χριστιανικής κοινότητας όπου τα είχαν όλα κοινά. Χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου ζωής της πρώτης χριστιανικής κοινότητας ήταν ότι «ουδείς γαρ ενδεής τις υπήρχεν εν αυτοίς» .
Η Μετάνοια ως δώρο Θεού για όλους τους ανθρώπους
Η Μετάνοια είναι δώρο που το δίνει ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός. Είναι δηλαδή δώρο του Θεού, «τούτον ο Θεός αρχηγόν και Σωτήρα ύψωσε τη δεξιά αυτού δούναι μετάνοιαν τω Ισραήλ και άφεσιν αμαρτιών» . Με βάση την ερμηνεία της Παραβολής των κακών γεωργών ο όρος «Ισραήλ» αναφέρεται στους χριστιανούς, δηλαδή στα μέλη της Εκκλησίας, που είναι ο νέος Ισραήλ.
Για την αντιμετώπιση όλων των αμαρτιών χρειάζεται πραγματική μετάνοια. Οι κάθε είδους αμαρτίες έχουν και το στοιχείο της κακίας. Στη περίπτωση για παράδειγμα του Σίμωνος του Μάγου, ο οποίος πρόσφερε χρήματα στον Απόστολο Πέτρο για να αγοράσει το χάρισμα της χορηγίας του Αγίου Πνεύματος, ο Απόστολος Πέτρος είναι πολύ σαφής «μετανόησον ουν από της κακίας σου ταύτης» .
Μπορούμε να πούμε ότι με σαφήνεια στην Αγία Γραφή τονίζεται ότι η μετάνοια ως δώρο του Θεού, προσφέρεται προς όλους τους ανθρώπους. Όταν ο Απόστολος Πέτρος δέχθηκε την όραση να βαπτίσει την οικογένεια του μη Ιουδαίου Ρωμαίου Αξιωματούχου Κορνηλίου, τόνισε ότι η μετάνοια είναι δώρο του Θεού για όλους τους ανθρώπους, «και τοις έθνεσιν ο Θεός την μετάνοιαν έδωκεν εις ζωήν» . Ταυτόχρονα εδώ τονίζεται ότι η μετάνοια οδηγεί εις τη ζωή. Αυτό δηλαδή που χρειάζεται και η εποχή μας για να προστατευτούμε από την οικολογική κρίση είναι η μετάνοια μας. Η μετάνοια φαίνεται να προστατεύει την ανθρώπινη ζωή και φυσικά την Ανθρωπότητα και το Πλανήτη μας.
Στο κήρυγμα του στην Αντιόχεια της Πισιδίας προς τους Ιουδαίους ο Απόστολος Παύλος τονίζει ότι για να αποδεχθεί ο Λαός τον Ιησού, προηγείται το κήρυγμα της μετανοίας του Ιωάννη του Προδρόμου, «προκηρύξαντος Ιωάννου προ προσώπου της εισόδου αυτού βάπτισμα μετανοίας παντί τω λαώ Ισραήλ» . Χωρίς δηλαδή μετάνοια αδυνατούμε να ακολουθήσουμε τις εντολές του Θεού να προστατεύσουμε τη Δημιουργία του Θεού και την ανθρώπινη ζωή.
Ο Καθηγητής Γεώργιος Ματζαρίδης, στηριζόμενος στη 4η Επιστολή του αγίου Ισαάκ του Σύρου, «όπερ γαρ τα φάρμακα τω νοσερώ σώματι, τούτο αι εντολαί τη εμπαθεί ψυχή» , τονίζει ότι «με τη μετάνοια και την ακριβή τήρηση των εντολών του Θεού καθαρίζει η καρδιά του ανθρώπου, φωτίζεται ο νους του και γίνονται αισθητά τα πνευματικά» .
Συμπερασματικά, για τη προσέγγιση του θέματος της μετανοίας, τόσο στην Αγία Γραφή, όσο και στα κείμενα του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και γενικότερα στα πατερικά κείμενα, θα μπορούσαμε να παραθέσουμε τη θέση του μακαριστού Καθηγητού μας Κωνσταντίνου Παπαπέτρου, ο οποίος μεταξύ άλλων τονίζει ότι «η μετάνοια είναι η προσωπική ενέργεια του ανθρώπου, ο οποίος δέχεται την αποκαλυπτικήν ενέργειαν του Θεού. Λήψις της αποκαλυπτικής ενέργειας του Θεού είναι η πραγμάτωσις της ανθρωπίνης φύσεως εις τη γνησιότητά της. Λόγω της παρουσίας του κακού η λήψις της αποκαλυπτικής ενέργειας του Θεού τ.ε. η ανάδειξις του ανθρώπου εις πρόσωπον, τελείται ως μετάνοια, δηλαδή ως επιστροφή εκ της μη αυθεντικότητας εις την αυθεντικότητα. Διά της μετανοίας ο άνθρωπος πραγματοποιεί εαυτόν συμφώνως προς την (αυθεντικήν) φύσιν του, δηλαδή ο άνθρωπος γίνεται πρόσωπον. Η πραγμάτωσις της ανθρωπίνης φύσεως εις την γνησιότητα της, δηλ. η προσωπικότης του ανθρώπου, τελείται ως λήψις της αποκαλυπτικής ενέργειας του Θεού, δηλαδή ως Θέωσις. Επομένως προσωπικότης του ανθρώπου είναι η θέωσις αυτού» .
O Παύλος Ευδοκίμωφ τονίζει ότι «η εγκατάλειψη της μετάνοιας σημαίνει το σταμάτημα της πνευματικής ζωής και συνοδεύεται από μια τρομερή κατάσταση, που καλείται ‘αναισθησία πετρωμένης καρδίας’» .
Η ‘αναισθησία πετρωμένης συνείδησης’ είναι όταν ζούμε ερήμην της παρουσίας του Θεού. Όταν δεν κάνουμε αυτό που λέμε στη καθημερινή μας Προσευχή «Πάτερ ημών…ελθέτω η Βασιλεία σου, γεννηθήτω το Θέλημα σου…» Η παρουσία της Βασιλείας του Θεού ανάμεσα μας για να έχουμε όλοι μας τον «άρτον τον επιούσιο», πρέπει να δίνουμε προτεραιότητα στη καθημερινή μας ζωή στο Θέλημα του Θεού κι όχι στο δικό μας. Τη πατερική προσέγγιση της σημασίας της υπακοής μας στο Θεό, την τονίζει τόσο ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, όσο κι όλοι οι Πατέρες της Εκκλησίας και μάλιστα ο άγιος Ειρηναίος των Λουγδούνων , της Λυών, ως και ο θεολόγος της «ανακεφαλαιώσεως των πάντων» στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού που τόνισε με εύστοχο τρόπο ο Απόστολος Παύλος. Γι’ αυτό και τελειώνω τη σύντομη αυτή παρουσίαση μου με αναφορά σε ένα κείμενο του αγίου Ειρηναίου που τονίζει ότι η μετάνοια μας οδηγεί στην υπακοή στο Θεό. Τονίζει λοιπόν ότι «ο άνθρωπος έλαβε τη γνώση του καλού και του κακού. Το καλό είναι να υπακούει στον Θεό και να πιστεύει σ’ αυτόν και να φυλάσσει την εντολή του. Και αυτό είναι η ζωή του ανθρώπου, όπως το να μη υπακούει στον Θεό είναι το κακό και αυτό είναι ο θάνατός του. Επειδή λοιπόν επέδειξεν ο Θεός την μακροθυμία του, γνώρισε ο άνθρωπος και το αγαθό της υπακοής και το κακό της ανυπακοής…….όπως δηλαδή, η γλώσσα με τη γεύση δοκιμάζει το γλυκύ και το πικρό και το μάτι με την όραση διακρίνει το μαύρο από το άσπρο και το αυτί με την ακοή ξέρει τις διαφορές των ήχων, έτσι και η ψυχή, δοκιμάζοντας και τα δύο, μαθαίνει το αγαθό και υπακούοντας στον Θεό γίνεται ισχυρότερη ως προς τη τήρηση του αγαθού. Πρώτα μεν με τη μετάνοια αποποιείται την ανυπακοή, διότι είναι πικρό και κακό πράγμα. Έπειτα κατανοεί και μαθαίνει ποιο είναι το αντίθετο στο αγαθό και στο γλυκύ, για να μη επιχειρήσει πιά ποτέ να δοκιμάσει την ανυπακοή στο Θεό. Εάν κάποιος αποφύγει να γνωρίσει και να αισθανθεί και τα δύο, αυτοκτονεί χωρίς να το καταλαβαίνει» .
