Μάρκος Φ. Δραγούμης, Ο ερευνητής μουσικολόγος, ο παιδαγωγός, ο ποιητής

23 Ιανουαρίου 2023

Μάρκος Φ. Δραγούμης (1934-2023).*

– Με συγχωρείτε! Ο κ. Δραγούμης;

– Μάλιστα.

– Ονομάζομαι Σωτήρης Δεσπότης και ο δάσκαλός μου μου μίλησε για εσάς.

– Ποιος είναι ο δάσκαλός σας;

– Ο καθηγητής κ. Χάνικ, από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης.

– Τι κάνει ο Κρίστιαν;

Με τον παραπάνω διάλογο ξεκίνησε η πρώτη γνωριμία μου με τον φιλόξενο, ευγενή, αριστοκράτη κ. Μάρκο Δραγούμη σε έναν χώρο με λιγοστό φως, πολλά βιβλία, χαρτιά τακτοποιημένα σε στοίβες και πολλές κασέτες.

Ο Μάρκος Δραγούμης ήταν ο προϊστάμενος-υπεύθυνος του Μουσικού-Λαογραφικού Αρχείου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών στην Αθήνα επί της οδού Κυδαθηναίων στην Πλάκα. Ιδρυτές του κέντρου η Μέλπω και ο Οκτάβιος Μερλιέ.

Ο Μάρκος Δραγούμης, γιος του Φίλιππου Δραγούμη, (συγγενής του Ίωνος Δραγούμη) και της Ελένης Βαλαωρίτη (εγγονή του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη) προέρχεται από οικογένειες με σημαντική ιστορία τόσο στο χώρο της πολιτικής όσο και της ποίησης, μιας τέχνης που δεν άφησε ασυγκίνητο τον Μάρκο Δραγούμη, όπως θα δούμε και στη συνέχεια του άρθρου.

Σπούδασε στην Ελλάδα θεωρητικά και σύνθεση κοντά στον συνθέτη και παιδαγωγό Γιάννη Α. Παπαϊωάννου και βυζαντινή μουσική κοντά στον Ιωάννη Μαργαζιώτη και στον Σίμωνα Καρά. Στη συνέχεια με υποτροφία πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μαθητεύοντας δίπλα στον συνθέτη και μουσικολόγο Egon Wellesz.

Οι γνώσεις του τόσο στη Δυτική όσο και στην Ανατολική μουσική παράδοση υπήρξαν αστείρευτες, κάνοντας σοφότερους τους αναγνώστες των κειμένων του και τους συνομιλητές του.

Η διδακτική του δραστηριότητα μέσα από το χάρισμα του μεστού και πλουραλιστικού λόγου δεν θα μπορούσε να μην ήταν καθηλωτική για όσους είχαν το προνόμιο να βρεθούν στην τάξη του. Ως παιδαγωγός έχει ταυτιστεί με το μάθημα της ιστορίας στο Ωδείο Αθηνών, παρότι δίδαξε και σε άλλους εκπαιδευτικούς οργανισμούς όπως, χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι επί πολλά χρόνια υπήρξε καθηγητής μουσικής στο Κολλέγιο Αθηνών, δίδαξε σε σεμιναριακές συναντήσεις, σε διαλέξεις, κλπ.

Η γνωριμία του και η μετέπειτα συνεργασία του με την καρδιακή φίλη του Μέλπω Μερλιέ λειτούργησε ευεργετικά για τα της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής σκηνής. Καταγραφές τραγουδιών και ύμνων, βιντεολήψεις, ηχογραφήσεις, πλούσια αρθρογραφία, συγγραφή βιβλίων και εκδόσεις ηχογραφημάτων, αποτέλεσαν καρπό των κοινών τους αγωνιών για τη διάσωση και διάδοση της μουσικής μας ταυτότητας.

Στο Μουσικό-Λαογραφικό Αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών μεγάλος αριθμός ερευνητών, βρήκε υλικό για τις έρευνές του, προσφέροντας νέες πληροφορίες στην επιστημονική κοινότητα τόσο της πατρίδας μας όσο και του εξωτερικού, μιας και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών είναι καταξιωμένο στην παγκόσμια μουσικο-λαογραφική κοινότητα, μια πραγματικότητα που είναι δημιούργημά του.

Η ερευνητική μουσικολογική του ταυτότητα είναι ιδιαιτέρως πλούσια, έργων και σημασίας.

Μονογραφίες, άρθρα σε συλλογικούς τόμους, επιμέλεια πρακτικών και πονημάτων άλλων συγγραφέων, επιμέλεια και έκδοση ηχογραφημάτων, κριτικές έργων, μεταφραστικές δραστηριότητες και ποιητικές εκδοτικές καταθέσεις, απαρτίζουν τις επιστημονικές του κατακτήσεις και προσφορές στους ενδιαφερόμενους.

Χαρακτηριστικά από το πολύπτυχο έργο του, στο σημείο αυτό, αναφέρουμε εις μνημόσυνό του κάποιους τίτλους έργων του:

– Προσωπογραφίες, εκδόσεις Οδός Πανός, Αθήνα 2020.

– Του Αλή Πασά το άλογο, εκδόσεις Θερμαϊκός, Θεσσαλονίκη 2011

(Ποιητική συλλογή. Η πρώτη συλλογή του εκδόθηκε το 1974 με ενθάρρυνση του Ανδρέα Εμπειρίκου. Στην ποίησή του εναλλάσσονται διάφορες τεχνοτροπίες με συχνότερη επίδραση από τον υπερρεαλισμό. Μερικά ποιήματά του επιστρέφουν σε παλαιότερες φόρμες όπως το δίστιχο με ρίμα).

– Η παραδοσιακή μας μουσική, Φίλοι του Μουσικού-Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, Αθήνα 2009.

– Αιγίνης μουσική περιήγησις, Φίλοι του Μουσικού-Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, Αθήνα 2008.

– Δημοτικές μελωδίες από τα χειρόγραφα του Νικολάου Φαρδύ, Φίλοι του Μουσικού-Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, Αθήνα 2008.

– Σελίδες από το ημερολόγιο ενός μουσικολόγου, εκδόσεις Γκόνη, Αθήνα 2007.

– Συλλογικό έργο, Δημοτικά Τραγούδια, Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2008.

– Συλλογικό έργο, Η μουσική, τα τραγούδια και οι χοροί της Ικαρίας. Εκδόσεις Παπαγρηγορίου Κ. – Νάκας Χ., Αθήνα 2003.

– Η μουσική παράδοση της ζακυνθινής εκκλησίας, Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων, Αθήνα 2000

– Επιμέλεια έκδοσης του έργου του Samuel Baud-Bovy, Μουσική καταγραφή στην Κρήτη 1953-4, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 2006.

– Επιμέλεια έκδοσης του έργου του Hubert Pernot, Δημοτικές μελωδίες από τη Χίο, Φίλοι του Μουσικού-Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, Αθήνα 2006.

– Μετάφραση του έργου του Christopher Headington, Ιστορία της δυτικής μουσικής, Gutenberg 1997.

Στα όσα ενδεικτικά παραπάνω αναφέραμε, εάν προσθέσουμε και τον μεγάλο αριθμό σημαντικών επιστημονικών άρθρων που εκδόθηκαν σε πρακτικά συνεδρίων και συλλογικούς τόμους, εύκολα κατανοούμε τον τεράστιο όγκο και τη σημασία της συγγραφικής του κατάθεσης.

Το 1991 για την προσφορά του στη μουσική παράδοση του τόπου μας τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών και το 2008 λαμβάνει τον τιμητικό τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Να αναφερθεί, επίσης, ότι αποτελούσε μέλος της Διεθνούς Μουσικολογικής Εταιρείας.

Αυτό όμως που καθιέρωσε τον Μάρκο Δραγούμη στο παγκόσμιο μουσικολογικό ερευνητικό γίγνεσθαι είναι οι μνημονεύσεις των έργων του σε ερευνητικά πονήματα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων. Και αυτό, ίσως, είναι το πιο θερμό χειροκρότημα στην τελευταία του υπόκλιση που στις 19 Ιανουαρίου παρακολουθήσαμε, αποχαιρετώντας μας πάνω στην ελληνική μουσική σκηνή.

Καλό παράδεισο Δάσκαλέ μας!

 

Ο μουσικολόγος-συνθέτης Σωτήριος Κ. Δεσπότης είναι δρ. Πανεπιστημίου Βιέννης.

* Φωτογραφία από Centre for Asia Minor Studies – Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών