Μεγάλου Βασιλείου: Ομιλία εις το «Πρόσεχε σεαυτόν»

Όταν μελετήσει κανείς αυτήν την ομιλία του Μ. Βασιλείου, γεννιούνται οι εξής σκέψεις:

1. Πόσο επίκαιρη είναι αυτή η ομιλία, γιατί κι εμείς σήμερα λέμε πολύ συχνά: να προσέχεις τον εαυτό σου. Όταν όμως το λέμε εμείς αυτό, εννοούμε: να προσέχεις την υγεία σου, να μην κουράζεσαι, να κοιμάσαι καλά, να τρως καλά, όλα δηλαδή όσα αφορούν μόνο το σώμα του ανθρώπου. Ο Μ. Βασίλειος όμως δεν εννοεί αυτά ή τουλάχιστον μόνον αυτά.
2. Πόσο πυκνή σε νοήματα είναι αυτή η ομιλία του και πόσο σοφός είναι ο Μέγας Βασίλειος, αφού αξιοποίησε την θύραθεν σοφία, δηλαδή τις γνώσεις που απέκτησε από τις επιστήμες που σπούδασε, π.χ. της φιλοσοφίας, αστρονομίας, ιατρικής κλπ, για την  διδασκαλία και  τη διάδοση της  χριστιανής πίστης

 Σύντομος   Βίος και Πολιτεία του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου

Ο Άγιος Βασίλειος γεννήθηκε το 330 μ.Χ. στη Νεοκαισάρεια του Πόντου από γονείς ευγενείς με δυνατό χριστιανικό φρόνημα και έμελλε να γίνει Μέγας πνευματικός διδάσκαλος και κορυφαίος θεολόγος και Πατέρας της Εκκλησίας  με το ποιμαντικό, παιδαγωγικό και φιλανθρωπικό του έργο.

Ο πατέρας του  ονομαζόταν  και αυτός Βασίλειος και  ήταν καθηγητής της ρητορικής στη Νεοκαισάρεια. Η μητέρα του ονομαζόταν Εμμέλεια. Είχε άλλα  οκτώ αδέλφια, μεταξύ αυτών ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, ο Όσιος Ναυκράτιος, ασκητής και θαυματουργός, η Οσία Μακρίνα και ο Άγιος Πέτρος, Επίσκοπος Σεβάστειας.

Τα πρώτα γράμματα τού τα δίδαξε ο πατέρας του. Συνέχισε τις σπουδές του στην Καισαρεία της Καππαδοκίας, στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα. Στην Αθήνα σπούδασε γεωμετρία, αστρονομία, φιλοσοφία, ιατρική, ρητορική και γραμματική.

Συμφοιτητές του ήταν ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιουλιανός ο Παραβάτης. Κατά την διάρκεια των σπουδών τους ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος ανέπτυξαν μεγάλη  ιεραποστολική δράση,  διοργάνωναν  χριστιανικές συγκεντρώσεις και  ίδρυσαν  τον πρώτο φοιτητικό χριστιανικό σύλλογο.

Επέστρεψε στην Καισαρεία το καλοκαίρι του 356 μ.Χ.  και έγινε κι αυτός όπως ο πατέρας του καθηγητής της ρητορικής. Το 358 μ.Χ.  αποφασίζει να αφιερώσει τον εαυτό του στην ασκητική πολιτεία. Αποσύρθηκε λοιπόν σε ένα κτήμα της οικογενείας του στον Πόντο και δώρισε στους φτωχούς και στην εκκλησία το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του. Το φθινόπωρο του ίδιου έτους ξεκινά ένα οδοιπορικό στα γνωστά κέντρα ασκητισμού της Ανατολής,  επιθυμώντας να συναντήσει πολλούς ασκητές και για να γνωρίσει τον τρόπο ζωής τους.

Όταν γύρισε στο Πόντο από το ταξίδι αυτό, μοίρασε και την υπόλοιπη περιουσία του και αποσύρθηκε στο κτήμα του. Εκεί έγραψε τους: «Κανονισμούς δια τον Μοναχικόν βίον», κανόνες που ρυθμίζουν τη ζωή στα μοναστήρια μέχρι τις μέρες μας.   Η φήμη του Αγίου Βασιλείου εξαπλώθηκε με τον καιρό σε όλη την Καππαδοκία και έτσι  ο Μητροπολίτης της Καισαρείας Ευσέβιος πραγματοποιώντας την Θεία Βούληση αλλά και αυτή των χριστιανών της περιοχής, χειροτόνησε το 364 μ.Χ. τον Άγιο Βασίλειο πρεσβύτερο. Το 370 μ.Χ. μετά τον θάνατο του Ευσεβίου και σε ηλικία 41 ετών τον διαδέχθηκε  στην επισκοπική έδρα.

Ο Άγιος Βασίλειος βοηθούσε πάντοτε τους αδικημένους και κουρασμένους, τους πεινασμένους και τους αρρώστους, ανεξάρτητα από το γένος, τη φυλή και το θρήσκευμα. Έτσι το όραμά του το έκανε πραγματικότητα ιδρύοντας ένα πρότυπο, ακόμη και για τις μέρες μας, κοινωνικό και φιλανθρωπικό ίδρυμα, τη «Βασιλειάδα». Ένα ίδρυμα στο οποίο λειτουργούσε νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο και ξενώνας για την φροντίδα και ιατρική περίθαλψη των φτωχών αρρώστων και ξένων.

Καταπονημένος από την μεγάλη δράση που ανέπτυξε σε τόσους πολλούς τομείς   ο Άγιος Βασίλειος, ο Μέγας παραδίδει το πνεύμα στο Θεό την 1 Ιανουαρίου του 379 μ.Χ. σε ηλικία μόλις  49 ετών. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τον χαρακτηρίζει «παιδαγωγό  της νεότητος».  Ο Μ. Βασίλειος, εκτός των άλλων θαυμάσιων και Θείας εμπνεύσεως έργων του, όπως της Εξαημέρου, που αναφέρεται στη Γένεση του κόσμου,   έγραψε και   κατανυκτική Θεία Λειτουργία, που, μετά την επικράτηση της συντομότερης Θείας Λειτουργίας  του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, τελείται 10 φορές το χρόνο: την 1η Ιανουαρίου (όπου γιορτάζεται και η μνήμη του), τις πρώτες πέντε Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστής, τις παραμονές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων, την Μ. Πέμπτη και το Μ. Σάββατο.

 Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία την 1ην Ιανουαρίου.  Από το 1081μ.Χ. ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως – Νέας Ρώμης Ιωάννης Μαυρόπους   θέσπισε έναν κοινό εορτασμό των Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου, στις 30 Ιανουαρίου, ως προστατών των γραμμάτων και της παιδείας, γιατί και οι τρεις με το δρεπάνι της Ελληνικής φιλοσοφίας μπήκαν στο λιβάδι των Αγίων Γραφών και έδρεψαν τα μυρίπνοα άνθη της θείας διδασκαλίας και με το ένδυμα του αρχαιοελληνικού λόγου τα πρόσφεραν στον κόσμο για πραγματική ευωδία και ψυχική ανακούφιση.