Νικόλαος Γύζης. Ο εμβληματικός ζωγράφος του 19ου αιώνα

Μόλις 21 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, γεννιέται στην Τήνο ο Νικόλαος Γύζης, μια από τις πλέον εμβληματικές μορφές της νεοελληνικής ζωγραφικής. Υπήρξε πολύπλευρη καλλιτεχνική φύση, η οποία δεν περιορίστηκε μόνο στη ζωγραφική. Έντονο ήταν το ενδιαφέρον του για τη μουσική και το λυρικό θέατρο. Αφού συμπλήρωσε τις βασικές του σπουδές στην Αθήνα,εξασφάλισε υποτροφία στην περίφημη ακαδημία του Μονάχου, όπου του δόθηκε η ευκαιρία να προσεγγίσει σπουδαίους δασκάλους και μεγάλους καλλιτέχνες. Ο Γύζης γρήγορα θα ξεχωρίσει στο Μόναχο, όπου σύντομα αναγνωρίστηκε ως ένας εξαιρετικά ταλαντούχος νέος έλληνας ζωγράφος. Πολύ σύντομα ξεπέρασε τον αυστηρό γερμανικό ακαδημαϊσμό και διακρίθηκε για την πρωτότυπη θεματογραφία του, την αφηγηματική πειστικότητα αλλά και την εκτέλεση και της παραμικρής λεπτομέρειες των πινάκων του. Παράλληλα, ασχολήθηκε συστηματικά με την τέχνη της αφίσας, την διακόσμηση περιοδικών και φυλλαδίων καθώς και με τη δημιουργία διπλωμάτων και μεταλλίων.

Το μεγάλο δώρο που έκανε η ζωή στον Γύζη ήταν η καταγωγή του. Γεννήθηκε σε έναν τόπο, την Τήνο, όχι μόνον σπάνιας ομορφιάς, λαμπρού φωτός και γοητευτικής θάλασσας, αλλά και μεγάλης παράδοσης στο σμίλεμα της πέτρας. Από τα χέρια των ξακουστών μαστόρων της Τήνου σμιλεύτηκαν τα αγάλματα που κόσμησαν τη νέα πρωτεύουσα και τίμησαν τους επώνυμους στο πρώτο αθηναϊκό κοιμητήριο. Το Πανεπιστήμιο, η Ακαδημία ακόμα η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Ζάππειο, το Αρχαιολογικό Μουσείο, τα Παλαιά Ανάκτορα έγιναν με σχέδια που εκπόνησαν ξένοι αρχιτέκτονες, αλλά εκτελεστές ήταν πάντα οι τεχνίτες της Τήνου.

Ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης είχε στα χέρια του όλα τα εργαλεία για να αποτυπώσει τον κόσμο του, έναν κόσμο εξιδανικευμένο, συμβατό άλλωστε με το γενικευμένο ευρωπαϊκό πνεύμα του Ρομαντισμού. Παράδοση και ταλέντο είναι τα μέσα με τα οποία θέλησε να αποτυπώσει τα ιδανικά του. Έτρεφε λατρεία προς τη μητέρα του, σχέση η οποία τον τροφοδότησε με βαθύ συναισθηματισμό. Η λατρεία αυτή στη συνέχεια διευρύνθηκε και τον οδήγησε σε μια ιερή λατρεία προς την πατρίδα του, την Ελλάδα. Η ιστορία, οι μύθοι της, οι παραδόσεις της, το τοπίο της και ιδιαίτερα τα ήθη και ο χαρακτήρας των Ελλήνων απετέλεσαν για εκείνον πηγή έμπνευσης, η οποία αποτυπώθηκε στους πίνακες του. Οι συνθέσεις του αποτελούν οπτικοποίηση μιας μουσικής αρμονίας την οποία επιζητούσε διαρκώς. Με την πάροδο του χρόνου, όλο και περισσότερο ζωγραφίζει και σκέπτεται υπό τους ήχους του πιάνου, ακούγοντας κυρίως έργα του Μπετόβεν, τον οποίο θεωρούσε ως τον υπέρτατο δημιουργό. Γενικά θεωρούσε τη μουσική ως την κορωνίδα των τεχνών. Ο ίδιος, θέλοντας να δείξει πόσο συνυφασμένο είναι τα έργα του με τη μουσική, τοποθετεί πάνω από το πιάνο, που του χάρισε μαθήτριά του Άννα Μέι το κατεξοχήν λυρικό, ποιητικό, μελωδικό έργο του, την «Εαρινή Συμφωνία».

Παρά τους καλλιτεχνικούς του θριάμβους και τη συναναστροφή του με την ευρωπαϊκή αριστοκρατία της τέχνης, ο Γύζης επεδίωκε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του να αποτυπώσει μέσα από τα πορτρέτα του τη γνησιότητα της ψυχής των απλών ανθρώπων. Οι αναλυτές του έργου του επισημαίνουν την ιδιαίτερη ευαισθησία του να απεικονίζει πρόσωπα, ιδιαίτερα μικρών παιδιών, και να αποτυπώνει στον καμβά όλη την ευαισθησία που εκπέμπει η παιδική ματιά. Εξίσου διαχρονική παραμένει στο έργο του η ελληνική φύση. Τόσο στους πίνακές του όσο και στις επιστολές του συναντούμε περιγραφές του ελληνικού τοπίου που φανερώνουν την μεγάλη έλξη που του ασκούσε. Η επαφή του με τη φύση είναι βαθιά, καθώς στο έργο του και στα κείμενα του καταγίνεται με αξιοθαύμαστες περιγραφές της, συγκινείται από τα βουνά, τα δάση και τη θάλασσα. Η διαφορετική ποιότητα του ελληνικού τοπίου και το απαράμιλλο φως του, που δεν παραλείπει να τονίζει σε κάθε ευκαιρία, τον οδηγεί σε χρωματικές επιλογές που κάνουν το έργο του να ξεχωρίζει ανάμεσα στα έργα των ευρωπαίων ομοτέχνων του.

Η σημασία του έργου αποδεικνύεται από τα θέση που κατέχουν σήμερα οι πίνακές του σε μουσεία όλης τα Ευρώπης και σε ιδιωτικές συλλογές. Οι επιδράσεις του στους μεταγενέστερους Έλληνες ζωγράφους είναι πανθομολογούμενη, όπως το ίδιο συνέβη και με την απήχηση του έργου του στον από λαό. Παράλληλα, ο Γύζης εκπροσωπεί μια Ελλάδα, η οποία, μετά την Επανάσταση, αναζήτα την θέση της στον κόσμο της Ευρωπαϊκής τέχνης, έχοντας να συνεισφέρει ποιότητα και πρωτοτυπία.