Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, Συμπολιούχος Θεσσαλονίκης, οικουμενικός φωστήρας και ευεργέτης!

Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.

Ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς αποτελεί μια ξεχωριστή μορφή της Θεσσαλονίκης και της ιστορίας της, με έργο οικουμενικών διαστάσεων.

Αν ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης Άγιος Δημήτριος διαφεντεύει τον τόπο, ο συμπολιούχος της, Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, μοιάζει να διαφεντεύει τον τρόπο. Τον τρόπο της ύπαρξης, και μάλιστα ολόκληρης της οικουμένης. Άλλωστε γι’ αυτό ακριβώς χρειάστηκε να παρέμβει δημόσια και να πρωταγωνιστήσει όταν αυτός ο τρόπος κινδύνεψε… Αλλά και για να μην αδικήσουμε τον Άγιο Δημήτριο, κι αυτός -όπως είναι γνωστό- δεν περιορίζει τη δράση και την εποπτεία του στα τοπικά όρια της Θεσσαλονίκης, αφού το τροπάριό του τον αποκαλεί υπέρμαχο της οικουμένης.

Αυτό αποδεικνύεται και από την αγάπη που τρέφουν για αυτόν όλοι οι χριστιανικοί λαοί, και όχι μόνον οι ορθόδοξοι των Βαλκανίων και της Ρωσίας, αλλά μέχρι τα πέρατα της γης.

Αντίστοιχης λοιπόν διάστασης του προστάτη της οικουμένης Δημητρίου είναι και το έργο του μεγάλου ασκητή και θεολόγου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Αγίου Γρηγορίου Παλαμά (1297-1359). Η διαδρομή του από την Κωνσταντινούπολη, από την οποία καταγόταν, στο θρακικό μοναστικό κέντρο του Παπικίου όρους και ακολούθως σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη, Βέροια, Άγιον Όρος), στοιχειοθετεί και έναν διαρκή πνευματικό άξονα, αν όχι πνεύμονα, ιδιαίτερο σημαντικό για μας και την παράδοσή μας.

Πολλές φορές αδυνατούμε να δούμε ολόκληρη την ενότητα και την πνευματική γεωγραφία στην οποία δημιουργούνται και εξελίσσονται κάποια φαινόμενα και τότε πραγματικά ομφαλοσκοπούμε. Αυτό όμως δεν πρέπει να συμβαίνει όταν τα θέματα αφορούν σύμπαντα τον κόσμο και την εσωτερική του ενότητα και όχι τη ζηλότυπη περιχαράκωσή μας.

Αλλά είναι γνωστό πως ομφαλοσκόπους αποκάλεσε ο καλαβρός δάσκαλος της φιλοσοφίας, μοναχός Βαρλαάμ, τους ησυχαστές μοναχούς. Για τον λόγο αυτό ο ιερομόναχος Γρηγόριος Παλαμάς, ο «κήρυξ της χάριτος» όπως τον αποκαλεί κι αυτόν το δικό του τροπάριο, χρειάστηκε να επέμβει για να σβήσει και αυτή την ύβρι. Αλλά η ύβρις ήδη είχε γίνει φωτιά και πυρκαγιά και το Βυζάντιο παρανάλωμά της. Μια τεράστια έριδα είχε πυροδοτηθεί…

Η παρέμβαση λοιπόν του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και καθοριστική ήταν και απαραίτητη, αφού διά της μεθόδου του ησυχασμού οι πιστοί προσδοκούν τη βίωση και τη μέθεξη του θείου. Στην αντίθετη περίπτωση οι πιστοί απλώς… εφησυχάζουν σε μια διανοητική γνώση, φιλοσοφική ή έστω θεολογική. Η παρέμβαση του Αγίου Γρηγορίου ήταν της τάξης «εγώ δεν διανοούμαι, αλλά πάσχω τα θεία».

Όπως γίνεται αντιληπτό, αλλιώς περιγράφει τι είναι η αγάπη κάποιος που δεν έχει ερωτευτεί και αλλιώς κάποιος που την έχει ζήσει στα σώψυχα του. Είναι διαφορετικό επίσης κάποιος να φέρνει στον νου εν μέσω χειμώνα τη φωτιά που θερμαίνει το σώμα και αλλιώς κάποιος να ζεσταίνεται από αυτή. Ή ακόμη να πλημμυρίζει από το άκτιστο φως της θεότητας και να φωτίζονται όλα του τα σκοτάδια και να φτάνει σε πλήρη έκσταση και σε θείο έρωτα, αφού πλέον αρδεύεται, ποτίζεται από μια αστείρευτη πηγή.

Διαφορετικά η εκκλησία, η πίστη και η θεολογία από σχέση και ζωή γίνεται ιδεολογία και το όποιο ήθος της ένας άτεγκτος, άχαρος ηθικισμός. Δηλαδή ένα μαρτύριο, αφού εσύ εν πολλοίς πρέπει να πριμοδοτείς αυτή τη ζωή και όχι από τη δυνατότητά σου να πυρπολείσαι, από τα βιώματα και τη μέθεξη του θείου.

Η δυτική θεολογία προτίμησε την ιδιότυπη αυτή εξορία του Θεού, αφού αυτός πλέον δεν ήταν μεθεκτός. Έτσι, αυτή η μη ανάμιξη και σχέση του Θεού με τους ανθρώπους θα οδηγήσει αργότερα στον θάνατο του Θεού. Ο Νίτσε, μάλιστα, θα ακούσει και τα φτυάρια που τον έθαβαν!

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς επενέβη, λοιπόν, καθοριστικά για να ανακεφαλαιώσει και να επιβεβαιώσει όλη τη μακραίωνα παράδοση της ορθόδοξης ανατολικής εκκλησίας. Αυτή που μας χάρισε και μας χαρίζει μέχρι σήμερα ένα πλήθος χαριτωμένων προσώπων και αγίων.

Γι’ αυτό ακούγεται ιδιαίτερα παράξενη και περίεργη η φράση του Γιώργου Σεφέρη «είμαστε ένας λαός με μεγάλους πατέρες της εκκλησίας, αλλά χωρίς μυστικούς» (αργότερα βεβαίως το διατύπωσε αλλιώς). Αυτό, όμως, δείχνει, και μάλιστα σε κορυφαίο επίπεδο, την άγνοια της παράδοσής μας. Αλλά το ίδιο συνέβαινε και στα μαθήματα της εισαγόμενης εξ εσπερίας θεολογίας μας μέχρι πριν από μερικά χρόνια.

Βεβαίως τα πράγματα έχουν αλλάξει άρδην. Αυτό δεν σημαίνει όμως πως δεν μένουν πολλά να κάνουμε. Άλλωστε ο κήρυκας της χάριτος προέβαλε όλη αυτή τη μυστική, αλλά και ολοφώτεινη δυνατότητα που μέλλει κατά δύναμη να κατακτηθεί από τους ανθρώπους και ιδιαίτερα από τους αναζητητές. Τους αεί πεινώντες και διψώντες!

Η μνήμη του γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 14 Νοεμβρίου αλλά και τη δεύτερη Κυριακή της σαρακοστής του Πάσχα. Ο δεύτερος επιπλέον εορτασμός του αποδεικνύει το εξαιρετικής σημασίας έργο του και τη μεγαλειώδη προσφορά του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Αγίου Γρηγορίου Παλαμά στην οικουμένη.

Ένας οικουμενικός δάσκαλος που μελετάται διεθνώς και κάθε φορά που αναφέρεται το όνομά του μεταφέρει και ταξιδεύει μαζί του και την αίγλη της Θεσσαλονίκης!

Θα μπορούσε και η πόλη να κάνει περισσότερα για αυτόν και με πολλούς τρόπους. Και για το συμφέρον της…

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Μακεδονία της Κυριακής» (8 Νοεμβρίου 2014), ως εισαγωγή στο αφιέρωμα: «Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, Συμπολιούχος και οικουμενικός».