Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Για την γενέθλιο ημέρα του και για να ξεδιψάσουν οι ανήσυχες γενιές!

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911).

Πόσο πραγματικά πιο φτωχοί θα ήμασταν αν τέτοια μέρα στα 1851 δεν γεννιόταν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης;

Ένα πραγματικό θαύμα του κόσμου της ελληνικής λογοτεχνίας και εν γένει του ελληνικού κόσμου που έρχεται ανέλπιστα από μια μικρή πολίχνη των Σποράδων για να επιβάλει την πατρίδα του, την Σκιάθο, ως κέντρο, αν όχι πρωτεύουσα του λογοτεχνικού μας κόσμου.

Ένας ταπεινός και ίσως και «προβληματικός» άνθρωπος, σίγουρα μονήρης, πτωχός και μακριά από την ευρύτερη κοσμική ζωή της πρωτεύουσας και της «πλουτοκρατίας», χωρίς να έχει καταφέρει να πάρει το πτυχίο της φιλοσοφικής σχολής, και στην ουσία αυτοδίδακτος, όπως και στις ξένες γλώσσες τις οποίες έμαθε μόνος του.

Με «βαρίδια» πίσω του τις ανύπαντρες αδελφές του οι οποίες περιμένουν και αυτές να τις θρέψει.

Ένας ρακένδυτος «μποέμ» εν μέσω του αθηναϊκού λογοτεχνικού κόσμου, επίσημος, αλλά πρακτικός ψάλτης στο εκκλησάκι του αγίου Ελισσαίου -συνταιριάζοντας απόλυτα με τον αγαθό και άγιο Παπα-Νικόλα Πλανά- και ο οποίος βρήκε γερά πατήματα στον ελληνικό Τύπο και άρχισε να κανοναρχεί στο δικό του παραδοσιακό, αλλά και σύγχρονο μοτίβο τον νέο ελληνικό κόσμο.

Λέμε σύγχρονο, όσο και αν φαίνεται περίεργο, αφού ο ίδιος ήταν μεταφραστής και γνώριζε τι «κυκλοφορούσε» στην παγκόσμια λογοτεχνία και πολλές φορές, πρώτος αυτός, σύστηνε στους Έλληνες δημιουργούς και αναγνώστες τα έργα ξένων λογοτεχνών. Και σαφώς επηρεάστηκε και από αυτούς!

Ο ίδιος, πάντως, κράτησε, καλλιέργησε και σμίλεψε την ελληνική ιδιοπροσωπία με ιδιαίτερη πρωτοτυπία και περισσό αίσθημα αναταράζοντας τα νερά του ελληνικού πνευματικού κόσμου.

Προφανώς, όμως, το έργο του δεν ήταν ένα ιδεολογικό μανιφέστο ή μια μπροσούρα, αλλά μια κατ’ εξοχήν λογοτεχνική γραφή μέσα από την οποία η ελληνική «φυσιογνωμία» παρουσιαζόταν χωρίς κόμπλεξ ή άλλα μειονεκτικά ξενικά ή νεοελληνικά αστικά σύνδρομα, όπως για παράδειγμα την αρχαιολατρία.

Η δυνατότητα «καταβύθισής» του στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του αποτελεί μία από τις πιο υψηλές του κατακτήσεις, προσδίδοντας ακόμη και στα ηθογραφικά του διηγήματα μια συγκλονιστική διάσταση μετατρέποντάς τα σε άλλου είδους και κόσμου έργα.

Ξεχωριστή και ιδιαίτερη αποτελεί η χρήση της ελληνικής γλώσσας που στην πέννα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη λαμβάνει μια αξιοθαύμαστη διάσταση, αφού μπορεί να συνδυάσει την λόγια, εκκλησιαστική και λαϊκή γλώσσα σε ένα λυρικό, ποιητικό αποτέλεσμα το οποίο υπηρετεί ξεχωριστά το πνευματικό του όραμα.

Ένα όραμα μεγαλειώδες αρχικά, αφού παρουσίασε έγραψε και δημοσίευσε τρία μυθιστορήματα και εν συνεχεία να «καταφύγει» στο διήγημα και στην νουβέλα για να παρουσιάσει με ιδιαίτερη χάρη τον κόσμο που έζησε και τον περιέβαλε. Και βεβαίως νοσταλγούσε «ως μια αίγλη φωτός»!

Μ’ όλα αυτά παρουσιάστηκε και το ίδιο το πρόσωπο του συγγραφέα, ως ένα δρων χαρακτήρας μέσα στον καιρό του, ως ένας κατ’ εξοχήν δημιουργός και ποιητής ο οποίος δεν χάνει και την ευκαιρία για να μιλήσει και για επίκαιρα θέματα του νεοελληνικού βίου.

Ακόμη και να απαντήσει διαδραστικά σε όσους διαφωνούν επίσημα ή στο παρασκήνιο με την δική του θεώρηση των πραγμάτων και της καλλιτεχνικής του υπόστασης.

Όπως, έγινε αντιληπτό από την τελευταία πρόταση οι αντιδράσεις γύρω από το έργο του ήταν ποικίλες και ιδιαίτερα αντιφατικές, στα όρια της λατρείας, της απόρριψης και της πολεμικής, όπως συμβαίνει με όλους τους σημαντικούς συγγραφείς!

Θα μπορούσαμε να πούμε πως δεν έχουν τελειωμό «τα πάθια κι οι καημοί» σχετικά με το έργο του και απέναντι στον ίδιο του πνευματικού κόσμου και άλλων σχετικών και ασχέτων.

Αλλά σήμερα που είναι τα γενέθλια του κορυφαίου Έλληνα πεζογράφου δεν χρειάζεται να οξύνουμε περισσότερα τα πράγματα και τις αντιθέσεις, αφού ήδη από καιρό έχει αναγνωριστεί η αξία του, ενώ κάποιοι που τον πολέμησαν παραδέχτηκαν πως είπαν… ένα λόγο παραπάνω. Ανάμεσα σ’ αυτούς και ο Κωνσταντίνος Δημαράς ο οποίος παραδέχτηκε για τον Παπαδιαμάντη πως: Καλός είναι!

Σήμερα δεν μπορούμε να ευχηθούμε χρόνια πολλά στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη -ίσως και να μην το επέτρεπε και ο ίδιος όταν βρισκόταν εν ζωή- αλλά ούτε και μακροημέρευση της επιτυχίας του έργου του.

Αυτή είναι δεδομένη και μάλιστα κρίνει και το έργο των νεώτερων δημιουργών!

Αλλά δεν μπορούμε να κλείσουμε το μικρό αυτό πρόχειρο σημείωμα χωρίς κάποια ευχή!

Να μπορέσει ξανά η ελληνική παιδεία να διδάξει τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τα γάργαρα νερά της ελληνικής γλώσσας που μας κέρασε!

Θα ξεδιψάσει τις ανήσυχες γενιές, νεώτερες και παλαιότερες που ζουν χωρίς έρμα, λόγο και μέτρο!