Το μεγαλύτερο προσόν που αποδίδω στον τόπο που βρίσκομαι είναι ότι παράγει τον γλυκύτερο καρπό που τρέφει την ησυχίαν!

Άγιος Βασίλειος ο Μέγας.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Μέγας Βασίλειος,
Επιστολή προς τον φίλον Γρηγόριον
[τον Θεολόγο]

Επιστολή 1η. Εγράφη το 360, όταν ο Βασίλειος είχεν ήδη χειροτονηθή διάκονος από τον αρχιεπίσκοπον Καισαρείας Διάνιον. Λόγω του ότι ο Διάνιος υπέγραψε φιλαρειανικόν σύμβολον, έφυγεν από κοντά του, διά να αφοσιωθή πλέον εις την άσκησιν. Τα σχετικά με τας προϋποθέσεις της επιστολής αυτής ανεφέρθησαν εις την εισαγωγήν της παρούσης συλλογής.

1. Μολονότι ο αδελφός μου Γρηγόριος [ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης] μ’ επληροφόρησε δι’ επιστολής ότι από πολύν καιρόν ήθελε να μας επισκεφθή, προσθέτων ότι και συ είχες αποφασίσει το ίδιον, εγώ δεν ημπόρεσα να καθυστερήσω, διότι με δυσκολίαν σας επίστευσα, διά τον λόγον ότι επανειλημμένως εξηπατήθην και διότι είμαι πνιγμένος από ασχολίας. Διότι έπρεπεν επί τέλους ν’ αναχωρήσω εις τον Πόντον, όπου κάποτε ίσως τερματίσω την περιπλάνησιν1 θεού θέλοντος.

Διότι, αφού με λύπην απέβαλα τας ματαίας ελπίδας που εστήριζα κάποτε εις σε, μάλλον δε, διά ν’ ακριβολογήσω περισσότερον, τα όνειρα (διότι επαινώ εκείνον που εχαρακτήρισε τας ελπίδας όνειρα των ξυπνητών), απήλθα εις τον Πόντον προς αναζήτησιν τόπου διαβιώσεως. Εκεί δε ο Θεός μου υπέδειξε μίαν τοποθεσίαν η οποία ταιριάζει εις τας προτιμήσεις μου, ώστε να βλέπωμεν εις την πραγματικότητα εμπρός μας ό,τι συχνά συνηθίζομεν να πλάπωμεν [φτιάχνουμε] με την σκέψιν μας παίζοντες εις ώραν σχόλης.

2. Διότι υπάρχει ένα υψηλόν όρος σκεπασμένον με πυκνόν δάσος, πλημμυρισμένον από δροσερά και καθαρά νερά προς το βόρειον μέρος. Εις τας υπώρειας του εκτείνεται μία ομαλή πεδιάς, η οποία ποτίζεται συνεχώς από τα νερά του όρους. Ένα δάσος από ποικίλα και πολυειδή δένδρα, αναπτυχθέν αυτοφυώς, γύρω από αυτήν, ομοιάζει σχεδόν με φράκτην, ώστε και της Καλυψούς η νήσος, την οποίαν ο Όμηρος φαίνεται να θαυμάζη περισσότερον από όλας τας άλλας διά τας καλλονάς της, να είναι ασήμαντος, εν συγκρίσει με αυτήν.

Άλλωστε δεν χρειάζεται και πολύ διά να γίνη νήσος, αφού από παντού περιβάλλεται με σύνορα· διότι από μεν τας δύο πλευράς της ανοίγονται βαθείαι φάραγγες, εις την τρίτην δε πλευράν ο ποταμός γίνεται και αυτός τείχος συνεχές και δυσκολοδιάβατον, καθώς ρέει εις το βάθος του κρημνού· το δε όρος, καθώς εκτείνεται κατά μήκος της τετάρτης πλευράς και ενώνεται προς τας φάραγγας με κυκλοειδείς αγκώνας, αποτειχίζει τας διαβάσεις της υπώρειας.

Μία δε μόνον είσοδος υπάρχει εις αυτήν, της οποίας είμεθα ήμεις κύριοι. Εξ άλλου συνεχόμενος με την κατοικίαν μας προς τα οπίσω είναι ένας άλλος λαιμός που εις την κορυφήν του στηρίζει υψηλήν ράχιν, από όπου απλώνεται εμπρός εις τα μάτια η πεδιάς, και από το ύψωμα είναι δυνατόν να βλέπη κανείς και τον ποταμόν ρέοντα, πράγμα που όπως νομίζω δεν δίδει ολιγωτέραν τέρψιν από όσην δοκιμάζουν οι παρατηρούντες τον Στρυμόνα από την Αμφίπολιν.

Διότι, ενώ ο τελευταίος με το σιγανόν ρευμά του περιλιμνάζει, εις σημείον ώστε λόγω της ηρεμίας του να χάνη και την ιδιότητα του ποταμού, ο ιδικός μας, ρέων ορμητικώτερον παντός άλλου ποταμού από όσους γνωρίζω εγώ, γίνεται κάπως άγριος εξ αίτιας του βράχου που τον περιβάλλει επί μικρόν διάστημα. Καθώς δε κρημνίζεται από τον βράχον, περιελίσσεται εις βαθείαν δίνη, παρέχων εξαιρετικώς ευχάριστον θέαν εις εμέ και εις κάθε άλλον θεατήν, και προμηθεύει επαρκεστάτην τροφήν εις τους εντοπίους με το άφθονον πλήθος των ιχθύων που τρέφει εις τας δίνας του.

Τι χρειάζεται δε να μνημονεύσω τας από την γην εύωδίας ή τας από τον ποταμόν αύρας; Οποιοσδήποτε άλλος βέβαια ημπορεί να θαυμάση το πλήθος των ανθέων και των ωδικών πτηνών, αλλ’ εγώ δεν ευκαιρώ να στρέψω την σκέψιν μου εις αυτά2.

Το δε μεγαλύτερον προσόν που αποδίδομεν εις τον τόπον αυτόν είναι ότι, ενώ λόγω θέσεως είναι κατάλληλος να παράγη παντός είδους καρπούς, δι’ εμέ γλυκύτερου καρπόν τρέφει την ησυχίαν, όχι διότι απλώς είναι απηλλαγμένος από τους αστικούς θορύβους, άλλα και διότι δεν ελκύει ούτε ένα οδοιπόρον, εκτός από εκείνους που έρχονται να μας συντροφεύσουν εις το κυνήγι. Διότι πλην των άλλων είναι και θηροτρόφος· τρέφει όχι αγέλας των ιδικών σας άρκτων και λύκων, μη γένοιτο, αλλά ελάφων και αγρίων αιγών, καθώς και λαγούς και τα παρόμοια3.

Δεν καταλαβαίνεις λοιπόν τώρα, ποιον κίνδυνον διέτρεξα εγώ ο ανόητος με το να επιδιώκω ν’ ανταλλάξω τέτοιαν τοποθεσίαν με την Τιβερίνην, το βάραθρον της οικουμένης; Θα με συγχωρήσης, ελπίζω, που βιάζομαι τώρα να μεταβώ εκεί. Διότι ασφαλώς ούτε ο Ακμαίων, όταν εύρε τας Εχινάδας νήσους, συνέχισε πλέον τας περιπλανήσεις του4.

1. Νοεί την περιπλάνησιν διά τας σπουδάς του, την περιοδείαν του εις τα μεγάλα εκκλησιαστικά κέντρα της Ανατολής, την συμμετοχήν του εις θεολογικάς συσκέψεις.
2. Φυσικά τούτο είναι τρόπο του λέγειν, αφού η όλη περιγραφή φανέρωνει πόσον απήλαυεν ο Βασίλειος της ωραιότητος της φύσεως.
3. Προφανώς ο Βασίλειος και οι σύντροφοι του ησχολούντο με το κυνήγι, όπως προ ετών οι πάπποι του. Ο αδελφός του Ναυκράτιος, μοναχός, είχεν αποθάνει κερατισθείς υπό ελάφου εις κυνηγετικήν εκδρομήν.
4. Ο Αλκμαίων, υιός του Αμφιάραω και της Εριφύλης, περιπλανάτο κυνηγημένος από τας Ερινύας, διότι είχε φονεύσει την μητέρα του καθ’ υπόδειξιν του πατρός του.

Από τον τόμο «Βασιλείου Καισαρείας του Μεγάλου, Άπαντα τα έργα 1, Επιστολαί Α’», εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια Παναγιώτης Χρήστου, της σειράς Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, των εκδόσεων Πατερικαί Εκδόσεις «Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς».