Προσβάσιμη σελίδα

Οι μουσικοί ρόλοι στους Χορούς Ψαλτών. Σπουδή στους ισοκράτες και το ισοκράτημα

Τὸ πόνημα τοῦ Συμεὼν Κανάκη «Οἱ μουσικοὶ ῥόλοι στοὺς Χοροὺς Ψαλτῶν. Σπουδὴ στοὺς ἰσοκράτες καὶ τὸ ἰσοκράτημα» ἀποτελεῖ μιὰ ἐπιτομὴ τοῦ προβληματισμοῦ γύρω ἀπὸ τὸν ρόλο τοῦ ἰσοκράτη στὸ ψαλτήρι καὶ τὸ ἰσοκράτημα. Ὁ ἀναγνώστης θὰ βρεῖ σὲ αὐτὸ ἱστορικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν ὕπαρξη καὶ ἐξέλιξη τῶν ἰσοκρατῶν καὶ τοῦ ἰσοκρατήματος, καθὼς καὶ γιὰ τὴν μουσικὴ καταγραφὴ τοῦ ἰσοκρατήματος – παλαιὲς καὶ σύγχρονες καταγραφές, ὅπως ἐπίσης καὶ τὶς θεωρητικὲς περιγραφὲς τῆς ἔννοιας καὶ πρακτικῆς του ἰσοκρατήματος. Αὐτὴ ἡ προσπάθεια τοῦ συγγραφέα βασίζεται στὰ στοιχεῖα ποὺ παρέχει ἡ πλούσια βιβλιογραφία, ἀπὸ τὴν ὁποία ἀντλεῖ τὸ ὑλικό του, καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν μελέτη καὶ κριτικὴ παράδοση μουσικῶν καταγραφῶν καὶ ἀπόψεις περὶ τοῦ ἰσοκρατήματος ἐπωνύμων μουσικῶν, ψαλτῶν καὶ χοραρχῶν.

Τὸ βιβλίο προλογίζει ὁ Καθηγητὴς Μουσικολογίας στὸ Πανεπιστήμιο Μακεδονίας καὶ ἀρχιμανδρίτης τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Νεκτάριος Πάρης, ὁ ὁποῖος σημειώνει στὸν πρόλογό του ὅτι «τὸ ἰσοκράτημα διέπεται ἀπὸ συγκεκριμένους κανόνες, ἀπὸ τοὺς κανόνες τῆς Ὀκταηχίας. Ἄγνοια τῆς Θεωρίας τῆς Ὀκταηχίας, τῆς συνεργασίας τῶν ἤχων, σημαίνει ἄγνοια τῶν κανόνων τοῦ ἰσοκρατήματος».  Μέσα σὲ αὐτὸ τὸ πνεῦμα ὁ συγγραφέας ἀναπτύσσει τὸν προβληματισμὸ περὶ ἰσοκρατήματος καὶ σὲ συνάρτηση μὲ δημιουργικὴ ἀμφισβήτηση ἀλλὰ καὶ ἀπαλλαγμένος ἀπὸ ἀγκυλώσεις προχωρεῖ σὲ ἐποικοδομητικὴ σύνθεση τῶν στοιχείων, δίνοντας παράλληλα τὴ δυνατότητα στὸν ἀναγνώστη νὰ δημιουργήσει τὰ δικά του συμπεράσματα. Εἶναι ἐξάλλου πεποίθηση τοῦ συγγραφέα ὅτι «οἱ ὁποῖες τοποθετήσεις θὰ πρέπει νὰ λέγονται μετὰ ἀπὸ βαθεία μελέτη καὶ προσπάθεια κατανοήσεως πολλῶν παραμέτρων». Ὁ π. Νεκτάριος καταλήγει στὸν πρόλογό του ὅτι «μὲ τὶς ἐργασίες αὐτὲς ἡ ἔρευνα ἀναπτύσσεται, ἡ ἐπιστήμη προχωρεῖ, ὥστε καὶ ἡ πράξη νὰ ὠφελεῖται ἀπὸ τὴν τεκμηρίωση, τὴν συνέπεια, καὶ τὴν σοβαρότητα τῶν πορισμάτων».

 

Χρῆστος Πεττεμερίδης

Φιλόλογος, M.Th

(φιλολογικὴ ἐπιμέλεια βιβλίου)

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ       

ΘΕΜΑ Α΄

Πρώιμα ἱστορικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν ὕπαρξη ἰσοκρατῶν καὶ ἰσοκρατήματος

ΘΕΜΑ Β΄

Νεότερα ἱστορικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν μουσικὴ καταγραφὴ τοῦ ἰσοκρατήματος

ΘΕΜΑ Γ΄

Σύγχρονες καταγραφὲς τοῦ ἰσοκρατήματος

ΘΕΜΑ Δ΄

Ἱστορικὲς καὶ Θεωρητικὲς περιγραφὲς  τῆς ἔννοιας καὶ πρακτικῆς  τοῦ ἰσοκρατήματος

ΘΕΜΑ Ε΄

Κριτικὴ παρουσίαση μουσικῶν καταγραφῶν καὶ πρακτικῆς τοῦ ἰσοκρατήματος  ἐπωνύμων μουσικῶν, ψαλτῶν καὶ χοραρχῶν

ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ          

SUMMARY     

ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ     

 

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ (ἀπόσπασμα)

Τὸ ἰσοκράτημα ἀποτελεῖ οὐσιῶδες μορφολογικὸ γνώρισμα τῆς ψαλμωδίας καὶ ἀνήκει στὸ πεδίο τῆς ἑρμηνείας καὶ ἐκτελέσεως τῆς ψαλτικῆς. Εἶναι, ὅμως, ἀλήθεια ὅτι ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 20οῦ αἰῶνος δόθηκε σὲ αὐτὸ μία μορφὴ ξένη, μὲ τὴν χρήση κανόνων τῆς ἁρμονίας καὶ τῆς ὀργανικῆς συνοδείας, ἐνῶ στὶς πλεῖστες τῶν περιπτώσεων αὐτὸ καθορίζεται καὶ ἀπὸ τὴν στιγμιαῖα εὐχαρίστηση ποὺ προ-καλεῖται ἀπὸ τὸ ἄκουσμά του. Ἐκτελεῖται, δηλαδή, τὸ ἰσοκράτημα μὲ κανόνες πρακτικούς. […]

            Τὸ ἀνὰ χείρας ἔργο ἀποτελεῖ ἐπιτομὴ τῶν ὅσων ἔγραψε ὁ συγγραφέας, ἀπὸ ἱστορικοθεωρητικῆς πλευρᾶς, στὶς δύο του ἐργασίες: «Ἡ ἰσοκρατηματικὴ πρακτικὴ στὸ ἰδιόμελο “Ἐξεπλήττετο ὁ Ἡρώδης” Ἰακώβου Πρωτοψάλτου σὲ ἦχο βαρύ» (Πτυχιακὴ Ἐργασία, Τμῆμα Μουσικῆς Ἐπιστήμης καὶ Τέχνης τοῦ Πανεπιστημίου Μακεδονίας 2012) καὶ «Τὸ μέγα “ἀλληλουϊάριο” τοῦ Νυμφίου. Ἀνάλυση καὶ ἰσοκρατηματικὴ πρακτική» (Διπλωματικὴ Ἐργασία, Τμῆμα Ποιμαντικῆς καὶ Κοινωνικῆς Θεολογίας 2015). […]

            Τὰ θέματα αὐτὰ ἄρχισαν ἐσχάτως νὰ ἐξετάζονται ἀπὸ μουσικοὺς καὶ μουσικολόγους, πτυχιούχους τῶν Μουσικῶν Τμημάτων τῆς χώρας μας. Μεταξὺ τῶν ἐρευνητῶν αὐτῶν εἶναι καὶ ὁ συγγραφέας τοῦ παρόντος Συμεὼν Κανάκης, ὁ ὁποῖος ἄρχισε τὴν ἐπιστημονικὴ ἐνασχόλησή του μὲ τὶς ὡς ἄνω ἀναφερόμενες ἐργασίες, προχώρησε μὲ τὴ Διδακτορική του Διατριβὴ καὶ συνεχίζει τώρα μὲ τὴν Μεταδιδακτορική του ἔρευνα στὸ Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. […]

Νεκτάριος Πάρης, Δρ. Θ., D. M. Καθηγητής

Ἀρχιμ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (ἀπόσπασμα)

Τὰ ἐρωτήματα τὰ ὁποῖα προκύπτουν εἶναι πάμπολλα. «Γιατί ψάλλουν ἔτσι; Ἀπὸ ποῦ τὸ ἄκουσαν; Ποιοί ῥόλοι διακρίνονται; Ἀπὸ ποῦ τοὺς ἔμαθαν; Γιατὶ ἕνα μέλος ἔχει διαφορετικὲς προσεγγίσεις; Αὐτὰ εἶναι μερικὰ ἐρωτήματα τὰ ὁποῖα μᾶς ἔρχονται στὸν νοῦ μέσῳ τῆς ἀκροάσεως. Ἄλλα τόσα καὶ διαφορετικὰ ἐρωτήματα προκύπτουν ἀπὸ τὸ φαινόμενο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς γραφῆς καὶ ἀναγνώσεως. Γιατί τὸ καταγράφει ἔτσι; Μὲ ποιά κριτήρια τὸ ἑρμηνεύει ἔτσι; Γιατί οἱ καταγραφὲς τοῦ ἰδίου μέλους ἔχουν τόσες διαφορετικὲς ἑρμηνεῖες; Γιατὶ μοίρασε αὐτοὺς τοὺς ῥόλους καὶ μὲ ποιόν τρόπο σκέψης;»

Αὐτὲς καὶ ἄλλες ἀπορίες ὁδήγησαν στὴν παροῦσα διαπραγμάτευση τοῦ ψαλτικοῦ ζητήματος τῶν χορωδιακῶν ῥόλων καί, κυρίως, τοῦ ῥόλου τοῦ ἰσοκράτου. […]

Μολονότι ὁ τίτλος τῆς ἐργασίας περικλείει καὶ παρουσίαση ἄλλων ῥόλων ἐκτὸς τοῦ ἰσοκράτου, οἱ πληροφορίες στὴν ἀνὰ χείρας ἔκδοση θὰ ἀφοροῦν ἀποκλειστικῶς τὸ ἰσοκράτημα, καθὼς τὸ λοιπὸ ὑλικό, ὑπὸ ἐπεξεργασία εὑρισκόμενο, μέλλει νὰ συμπληρωθεῖ σὲ μεταγενέστερη ἔκδοση. […]

Ὡς προβληματισμὸ καὶ δημιουργικὴ ἀμφισβήτηση ἐδῶ ἐννοοῦμε τὴν δημιουργία μιᾶς ἐξωτερικῆς ὀπτικῆς γωνιᾶς, μὲ τὴν ὁποία ὁ μουσικὸς θὰ μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπίζει τὰ ψαλτικὰ ζητήματα μὲ ἐλεύθερο τρόπο καὶ χωρὶς ἀγκυλώσεις. […] εὐκαιρία γιὰ συζήτηση καὶ συνδιαλογή, ἀνταλλαγὴ ἀπόψεων ἀλλὰ καὶ συμμετοχὴ σὲ δημιουργικὲς μουσικὲς συγκρούσεις διαφορετικῶν ἰδεολογιῶν.

Συμεὼν Κανάκης

Παραμονὲς Χριστουγέννων 2020

 

ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ (ἀπόσπασμα)

Στὴν ἀνὰ χείρας ἐργασία πραγματοποιήθηκε μιὰ προσπάθεια συλλογῆς καὶ παρουσιάσεως ὑλικοῦ, τὸ ὁποῖο, γενικῶς, ἔχει νὰ κάνει μὲ τοὺς ῥόλους τοὺς ὁποίους λαμβάνουν οἱ ψάλτες ὅταν συγκεντρώνονται σὲ χορό, ὥστε νὰ ἐξυπηρετήσουν τὶς λατρευτικὲς συνάξεις. Εἰδικότερα, δέ, ἡ προσπάθεια αὐτὴ θέλει νὰ ἐμβαθύνει στὸ ῥόλο τοῦ ἰσοκράτου, ἴσως τὸν σημαντικότερο μετὰ ἀπὸ αὐτὸ τοῦ ἄρχοντος τοῦ ψαλτικοῦ χοροῦ. […] Ἐλπίζουμε πὼς τὸ παρουσιασθὲν ὑλικὸ θὰ μπορέσει νὰ ὁδηγήσει τὸν μελετητή του νὰ δεῖ μὲ ποιὸ βαθὺ καὶ πολύπλευρο τρόπο τὸ ῥόλο τοῦ ἰσοκράτου στὰ σημερινὰ ἀναλόγια τῶν ψαλτῶν, ἀλλὰ καὶ τὶς ἐξωλατρευτικὲς ψαλτικὲς παρουσιάσεις. Νὰ ἐμπεδώσει ὅτι, πίσω ἀπὸ τὴν κάθε ἐπιλογὴ ἰσοκρατήματος, κρύβεται πλῆθος παραμέτρων, οἱ ὁποῖες πρέπει νὰ ληφθοῦν ὑπ’ ὄψιν.

Τέλος, θὰ θέλαμε νὰ τονίσουμε ὅτι τὸ παρὸν ὑλικό, ἂν καὶ μπορεῖ νὰ ἀπαντήσει σὲ ὁρισμένες ἀπορίες τῶν ψαλτῶν καὶ μελετητῶν αὐτῆς τῆς μουσικῆς, ὡστόσο, εἶναι ἕνα σημαντικὸ θέμα τὸ ὁποῖο χρήζει περισσότερης διερεύνησης καὶ κατανόησης. […] ὥστε νὰ προσεγγίζουν, ὅσον τὸ δυνατὸν περισσότερο, τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἦθος. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ καὶ ὅλα τὰ τεχνικὰ χαρακτηριστικά της, ὅπως καὶ τὸ ἰσοκράτημα, ὑπόκεινται στὸ ἐκκλησιαστικὸ ἦθος καὶ τὴν ἀντίστοιχη αἰσθητική. […] Ἀπομένει ὁ μουσικὸς νὰ ἀναζητήσει αὐτὸ τὸ ἦθος μέσα ἀπὸ πηγὲς οἱ ὁποῖες τὸ ἀναδεικνύουν, εἴτε μέσα ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν ἐκκλησιαστικὴ τέχνη, εἴτε τὰ γραπτὰ περὶ αὐτῆς καθώς, ἐπίσης, καὶ στὴν περιρρέουσα ἀτμόσφαιρα κάθε ἐποχῆς, στὴν κρίση τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ στὴν ὑποκειμενικὴ κρίση, ἡ ὁποία πηγάζει ἀπὸ τὴ μουσικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ ἐμπειρία τοῦ καθενός.

SUMMARY

            This study is an effort to collect and present material on the various roles taken on by psaltes (chanters) in the service of liturgical worship, especially within the context of an organized choir. Specifically, we will closely examine the role of the isocrates -a role whose importance is perhaps second only to the leader of the psaltic choir. An analysis of the relevant literature revealed important information that offers a more objective view of the isocratema. It is our hope that the material here presented will guide the reader to a deeper and more nuanced understanding of the isocrates‘ role in contemporary chanting, whether during formal worship or even musical performances (concerts). We also hope that this research will instill an appreciation of the fact that hidden behind every choice made regarding the isocratema are a myriad of factors, all of which necessitate serious consideration.

            Lastly, we would like to emphasize that although this present study will provide answers to certain questions posed by chanters and researchers alike, a topic as important as this will always require further research and consideration. Essentially, all of this concerns the topic of aesthetics, and how various liturgical art forms attempt to express the ethos of the Church to the best of their ability by utilizing aesthetics. In this spirit, the musical tradition of the Orthodox Church, together with all of its technical aspects, such as the isocratema, are subject to the Church’s ethos and corresponding aesthetic. Apart from any rational explanation or theoretical evidence, though, that may be posited to establish an opinion or view on the above musical issues, it is the sound produced by the melody that counts the most. The sound needs to match with and emanate from the ethos of the Church. The musician must delve into the sources that express this ethos, be it through the various art forms of the Church, or their related texts. In addition, the musician must be cognizant of the fact that there are other elements that play a role in understanding the expression of this ethos, such as the surrounding atmosphere of each era, the expert opinions of specialists, but also the impressions formed within each person through their own lived experience in the Church.

Σύντομο Βιογραφικό

Ὁ Συμεὼν Κανάκης γεννήθηκε στὴν Καβάλα, ὅπου διδάχθηκε ψαλτικὴ καὶ δυτικὴ μουσική. Συνέχισε τίς ψαλτικὲς καὶ μουσικὲς σπουδὲς στὴν Θεσσαλονίκη, στὸ Πανεπιστήμιο Μακεδονίας καὶ στὸ Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Ὁλοκληρώνοντας τοὺς τρεῖς κύκλους σπουδῶν ἔλαβε τὸ διδακτορικό του δίπλωμα. Οἱ ἐργασίες του κυμαίνονται γύρω ἀπὸ τοὺς τομεῖς τῆς ἑρμηνείας, ἐκτελέσεως, ἀναλύσεως, ὀκταηχίας, τροπικότητος, ἰσοκρατήματος καὶ ἄλλων θεωρητικῶν καὶ διδακτικῶν ζητημάτων τῆς ψαλτικῆς. Ὑπηρετεῖ ὡς ἱεροψάλτης καὶ διδάσκει ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ σὲ διαφόρους φορεῖς. Εἶναι διορισμένος ἐκπαιδευτικὸς βυζαντινῆς μουσικῆς στὴν δημοσία ἐκπαίδευση.

 

Στοιχεῖα ἐπικοινωνίας

[email protected]                      (συγγραφή)

[email protected]                          (ἐπιμέλεια)

[email protected]         (πρόλογος)

[email protected]                        (ἐκδοτική)

[email protected]      (summary)

Πρόσφατες
δημοσιεύσεις
Λόγος και Μέλος: Άρθρο Μαρκέλλου Πιράρ «Έτσι ψάλανε οι παππούδες»
Λόγος και Μέλος: Άρθρο Θωμά Αποστολόπουλου «Δέκα λεπτομέρειες για τη βυζαντινή μουσική»
Μνήμη Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή: σκαπανέας, διασώστης, κιβωτός
«Το ευ ζην μου εδίδαξε ο Λυκούργος Αγγελόπουλος»
«Θα ανοίξω το στόμα της ψυχής μου και θα γεμίσει από Άγιο Πνεύμα»