Ηθικά Νικομάχεια Αριστοτέλους: Η εγκράτεια ως προς τις ηδονές και λύπες
4 Απριλίου 2023(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=369124)
Από τα πράγματα που μας προκαλούν ευχαρίστηση άλλα είναι «αναγκαία» και σχετίζονται με το σώμα μας και την συντήρησή μας και άλλα καλά αλλά όχι αναγκαία, όπως η νίκη, η τιμή, ο πλούτος, γενικά τα καλά και ευχάριστα πράγματα αυτού του τύπου. Οι ακρατείς της δεύτερης περίπτωσης δεν είναι γενικά ακρατείς αλλά σε έναν μόνο τομέα π,χ. τα χρήματα, την δόξα, το κέρδος, τον θυμό, τις γυναίκες κλπ.
Η ακράτεια ψέγεται όχι μόνο ως σφάλμα αλλά και ως ένα είδος κακίας. Στην περίπτωση όμως των σωματικών απολαύσεων αυτόν που κυνηγάει την υπερβολή στα ευχάριστα πράγματα και αποφεύγει τα δυσάρεστα τον λέμε ακρατή δίχως καμιά προσθήκη του τύπου «ενσχέσει με το τάδε πράγμα», αλλά ακρατή καθαρά και απόλυτα και μάλιστα ακόλαστο, διότι ο ακόλαστος ενεργεί με επιλογή και προτίμηση, ο ακρατής χωρίς. Γι᾽ αυτόν τον λόγο σωστότερα θα λέγαμε ακόλαστο αυτόν που δίχως επιθυμία ή με αδύναμη επιθυμία κυνηγάει σε υπερβολικό βαθμό τις ηδονές και αποφεύγει τις μέτριες λύπες παρά αυτόν που ενεργεί έτσι κάτω από την πίεση μιας δυνατής επιθυμίας.
Οι άνθρωποι δεν ψέγονται επειδή επιθυμούν τα ευχάριστα και τα αγαπούν, αλλά γιατί τα επιθυμούν και τα αγαπούν με υπερβολικό τρόπο. Το καθένα τους είναι εκ φύσεως άξιο επιλογής και προτίμησης αυτό καθεαυτό αλλά μόνο οι υπερβολές σ᾽ αυτά είναι κάτι το μεμπτό, κάτι που πρέπει να αποφεύγεται.
Εγκρατής σε όλα ή στις ηθικές αρχές;
Και τίθεται το ερώτημα: εγκρατής είναι ο άνθρωπος που μένει σταθερός σε οποιαδήποτε αρχή και σε οποιαδήποτε επιλογή, ή μήπως αυτός που μένει σταθερός μόνο στην ορθή επιλογή και προτίμηση;
Ακρατής πάλι είναι ο άνθρωπος που δεν μένει σταθερός σε οποιαδήποτε επιλογή και σε οποιαδήποτε αρχή, ή μήπως αυτός που δεν μένει σταθερός μόνο σε μια αρχή που δεν είναι ψευδής και στη σωστή επιλογή και προτίμηση;
Εγκρατής και σώφρων
Αν όμως η εγκράτεια είναι μια καλή έξη, τότε οι δύο έξεις που είναι αντίθετες προς αυτήν δεν μπορεί παρά να είναι κακές. Η σωφροσύνη θεωρείται από τον πολύ κόσμο ότι είναι αντίθετη μόνο ως προς την ακολασία, έτσι και η εγκράτεια θεωρείται αντίθετη προς την ακράτεια.
Ο εγκρατής, πράγματι, άνθρωπος και ο σώφρων είναι τέτοιας λογής άνθρωποι ώστε να κάνουν πράξεις αντίθετες προς τον ορθό λόγο, μόνο που ο ένας έχει ευτελείς επιθυμίες, ενώ ο άλλος όχι· ο ένας, επίσης, είναι τέτοιας λογής άνθρωπος που να μη βρίσκει ευχαρίστηση σε οτιδήποτε είναι αντίθετο προς τον ορθό λόγο, ενώ ο άλλος νιώθει ευχαρίστηση, όμως δεν αφήνεται να φέρεται και να άγεται από αυτήν.
Είδη ακράτειας
Το ένα είδος της ακράτειας είναι η παρορμητικότητα, το άλλο η αδυναμία: οι πρώτοι, αφού πάρουν, ύστερα από σκέψη, μια απόφαση, δεν μένουν σταθεροί στην απόφασή τους λόγω του πάθους τους, ενώ οι άλλοι, ακριβώς γιατί δεν έχουν σκεφτεί και δεν έχουν πάρει καμιά απόφαση, άγονται και φέρονται από το πάθος τους. Κατά κύριο, πάντως, λόγο ακρατείς του είδους της παρορμητικής ακράτειας είναι οι ζωηροί και ευέξαπτοι άνθρωποι: οι πρώτοι λόγω της βιασύνης τους και οι δεύτεροι λόγω της ορμητικότητάς τους δεν περιμένουν να ακούσουν τη φωνή της λογικής, καθώς έχουν την τάση να ακολουθούν τις εντυπώσεις που τους προσφέρουν οι αισθήσεις τους.
Από τις μορφές της ακράτειας η ακράτεια των ευέξαπτων ανθρώπων θεραπεύεται πιο εύκολα από την ακράτεια εκείνων που σκέφτονται και παίρνουν αποφάσεις εν ψυχρώ , δεν μένουν όμως σταθεροί σ᾽ αυτές. Οι ακρατείς από συνήθεια είναι ευκολότερο να αλλάξουν παρά αυτοί που είναι ακρατείς εκ φύσεως.
Διαφορά γνώμης και γνώσης
Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι αν ο ακρατής είναι ακρατής αν και το γνωρίζει ή δεν το γνωρίζει και το κάνει από άγνοια. Η απάντηση είναι ότι περιφρονεί την αληθινή γνώμη και όχι την αληθινή γνώση, διότι την αληθινή γνώση πρέπει να την εφαρμόζει κανείς όχι απλώς να την έχει. Γι’ αυτό τίποτε δεν εμποδίζει τον άνθρωπο αυτόν να κάνει πράξεις που έρχονται σε αντίθεση προς τη γνώση του, εκτός αν σε αυτήν την κατάσταση οι άνθρωποι βρίσκονται κάτω από την επήρεια των παθών. Το ότι χρησιμοποιούν λόγια και εκφράσεις σαν τα λόγια και τις εκφράσεις που προέρχονται από τη γνώση, δεν αποτελεί απόδειξη του ότι έχουν πράγματι γνώση· γιατί και οι άνθρωποι που βρίσκονται κάτω από την επήρεια των παθών εκθέτουν επιστημονικές αποδείξεις και υποκρίνονται όπως ακριβώς οι ηθοποιοί.
(Συνεχίζεται)
