Ηθικά Νικομάχεια Αριστοτέλους: Πώς μπορεί να είναι ακρατής ένας άνθρωπος που έχει ορθή κρίση;

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=369265 )

Πώς μπορεί να είναι ακρατής ένας άνθρωπος που έχει ορθή κρίση;

Ο Αριστοτέλης δεν αποδέχεται το δόγμα του Σωκράτη «ουδείς εκών είναι κακός» και ότι «όλοι κάνουν το κακό από άγνοια». Συμφωνεί βέβαια ότι η γνώση είναι πολύ σημαντική  αλλά    ακρατής  που  νικιέται από τις ηδονές δεν είναι ότι δεν έχει πραγματική γνώση αλλά  γνώμη. Στην περίπτωση αυτή υποστηρίζει ότι πρόκειται για αδύνατη κρίση   και τότε μπορούμε και να συγχωρήσουμε τον άνθρωπο που δεν μένει σταθερός σ᾽ αυτές τις γνώμες απέναντι σε δυνατές επιθυμίες· στην κακία όμως δεν δείχνουμε καμιά κατανόηση, όπως και σε κανένα από τα υπόλοιπα αξιοκατάκριτα πράγματα.

Στη συνέχεια μιλάει για την σταθερότητα στην βούληση τόσο του εγκρατούς όσο και του ακρατούς. Αν ο εγκρατής είναι σταθερός σε όλες τις επιθυμίες, καλές και κακές, τότε δεν είναι κάτι καλό, αντίθετα αν ο ακρατής δε είναι σταθερός ακόμη και στις κακές επιθυμίες, τότε αυτό είναι κάτι καλό. Επομένως η ορθότητα έγκειται στο αν είναι σταθερός κανείς  στις καλές ή στις κακές επιθυμίες.

Επίσης έχει σημασία το αν η επιλογή της   κακής επιθυμίας γίνεται με ελεύθερη βούληση ή από κάποια ανάγκη, διότι στην πρώτη περίπτωση αναλαμβάνει όλη την ευθύνη ο ίδιος, ενώ στην δεύτερη περίπτωση έχει την κατανόηση του κόσμου, διότι πιστεύει ό τι αυτός μπορεί να διορθωθεί, ενώ ο άλλος όχι.

Η ακράτεια ως προς  τον θυμό και τις επιθυμίες

          Γιατί τώρα  η ακράτεια ως προς τον θυμό είναι λιγότερο επονείδιστη από την ακράτεια ως προς τις επιθυμίες;  Καταρχήν φαίνεται ότι ο θυμός «ακούει» ως ένα σημείο τη λογική, όμως την «ακούει» λανθασμένα, ακριβώς όπως οι γρήγοροι υπηρέτες  και  τα σκυλιά που εκτελούν πράξεις χωρίς να τις συνειδητοποιούν.  Η επιθυμία είναι πιο επονείδιστη από τον θυμό, γιατί ο άνθρωπος που είναι ακρατής στον θυμό παρασύρεται και είναι εκτός λογικής, ενώ αυτός που υποκύπτει στην επιθυμία το πράττει εν γνώσει του. Στον πρώτο δείχνουμε κατανόηση στον δεύτερο όχι.    Ο θυμός λοιπόν και η δυστροπία είναι πράγματα πολύ πιο φυσικά από ό,τι είναι οι επιθυμίες για υπερβολικές ηδονές,

Έπειτα, όσο πιο δόλιοι και επίβουλοι είναι οι άνθρωποι, τόσο και πιο άδικοι γίνονται. Ο οξύθυμος λοιπόν άνθρωπος δεν είναι δόλιος και επίβουλος, όπως δεν είναι   δόλιος και επίβουλος ο θυμός,  αντίθετα είναι ανοιχτός και φανερός, ενώ η επιθυμία είναι δόλια και επίβουλη.  Η ακράτεια αυτή είναι πιο άδικη και πιο επονείδιστη από την ακράτεια στον θυμό. Είναι ακράτεια στην κύρια σημασία της λέξης και ταυτίζεται κατά κάποιον τρόπο με την κακία.

  Οι ακράτειες άλλες από αυτές προσιδιάζουν στους ανθρώπους και είναι φυσικές και ως προς το είδος και ως προς την ένταση, άλλες είναι θηριώδεις και άλλες οφείλονται σε σωματικές/οργανικές βλάβες και σε αρρώστιες. Μόνο με την πρώτη από αυτές τις κατηγορίες σχετίζονται η σωφροσύνη και η ακολασία· αυτός είναι και ο λόγος που τα ζώα δεν τα λέμε ούτε σώφρονα ούτε ακόλαστα, γιατί στα ζώα δεν υπάρχει ικανότητα επιλογής και προτίμησης ούτε λογική σκέψη, παρά μόνο παρεκκλίσεις από τους κανόνες της φύσης  κάτι σαν τους παράφρονες   ανθρώπους.

Το  θηριώδες πάλι είναι κάτι λιγότερο κακό από την κακία, είναι όμως κάτι φοβερό και  ανησυχητικό,  γιατί η κακία ενός όντος που δεν έχει μέσα του λογικό κίνητρο είναι πάντοτε λιγότερο επιβλαβής και έτσι ένας κακός άνθρωπος μπορεί να κάνει απείρως περισσότερα κακά από ένα ζώο.

Οι ισχυρογνώμονες είναι ιδιότροποι

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που μένουν σταθεροί στη δική τους γνώμη. Αυτούς ο κόσμος τούς λέει ισχυρογνώμονες,  δηλαδή δύσπιστους, άνθρωποι που δεν αλλάζουν εύκολα γνώμη. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν κάποια ομοιότητα με τον εγκρατή   είναι όμως διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον από πολλές απόψεις. Ο ένας, ο εγκρατής, δεν αλλάζει γνώμη από πάθος ή επιθυμία: όταν το απαιτήσουν οι περιστάσεις, είναι πρόθυμος να μεταπεισθεί. Τους ισχυρογνώμονες όμως κανένα λογικό επιχείρημα δεν τους αλλάζει τη γνώμη, γιατί είναι επιρρεπείς στις επιθυμίες, και πολλοί από αυτούς άγονται και φέρονται από τις ηδονές. Ισχυρογνώμονες είναι οι ιδιότροποι άνθρωποι, οι αμαθείς και οι άξεστοι.

Οι ιδιότροποι άνθρωποι επηρεάζονται από την ηδονή και τη λύπη: χαίρονται για τη νίκη τους, στην περίπτωση που δεν πείθονται να αλλάξουν γνώμη, και λυπούνται όταν ακυρώνονται οι δικές τους γνώμες.   Μοιάζουν λοιπόν πιο πολύ με τον ακρατή παρά με τον εγκρατή άνθρωπο.

Υπάρχουν όμως και κάποιοι που δεν μένουν σταθεροί στις αποφάσεις τους και ο λόγος δεν είναι η ακράτεια· δεν είναι, πράγματι, ούτε ακόλαστος ούτε ευτελής και τιποτένιος ούτε ακρατής ο καθένας που κάνει κάτι για λόγους ευχαρίστησης, παρά μόνο αυτός που το κάνει για κάποια άσχημη ευχαρίστηση.

Δεδομένου, τώρα, ότι υπάρχει και άνθρωπος που ευχαριστιέται λιγότερο από ό,τι πρέπει με τις σωματικές ηδονές και όμως, παρόλο ότι είναι τέτοιου είδους άνθρωπος, δεν μένει σταθερός στον ορθό λόγο, ο ενδιάμεσος μεταξύ αυτού του ανθρώπου και του ακρατούς είναι ο εγκρατής άνθρωπος.

Ο ακρατής άνθρωπος   δεν σχετίζεται με όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής, αλλά με όσα έχει σχέση ο ακόλαστος. Ο ακόλαστος όμως άνθρωπος φέρεται προς τα πράγματα αυτά από δική του επιλογή και προτίμηση, επειδή θεωρεί ότι πρέπει πάντοτε να κυνηγάει το ευχάριστο της κάθε στιγμής· ο ακρατής δεν είναι αυτής της γνώμης αν  και αυτός  κυνηγάει το ευχάριστο της κάθε στιγμής.

Ορισμός του ακόλαστου

Ακόλαστο θα μπορούσαμε να πούμε τον άνθρωπο που:

α) κυνηγάει τις υπερβολές των ευχάριστων πραγμάτων ή

β)  κυνηγάει τις «αναγκαίες» ηδονές με υπερβολή   κατά δική του  επιλογή και προτίμηση,

γ) που τις κυνηγάει γι᾽ αυτές τις ίδιες και όχι για οποιονδήποτε άλλο σκοπό,

Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν έχει την παραμικρή τάση για μεταμέλεια, και επομένως είναι ανίατος·

(Συνεχίζεται)