Από την «πόλιν» του Αριστοτέλη στον χριστιανικό ανθρωπισμό

14 Μαΐου 2023

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=372440)

Ο Αριστοτέλης πριν καθορίσει τη φύση και τα χαρακτηριστικά της πόλης, θέλει να ερευνήσει πρώτα τι είναι πολίτης. Ο Αριστοτέλης, επειδή υπάρχει διαφωνία ως προς το τι είναι πόλη, εξετάζει πρώτα τι είναι πολίτης, δηλαδή εξετάζοντας τα μέρη ενός συνόλου θα βγάλει και τα σχετικά συμπεράσματα για το τι είναι πόλη.  Ο πολίτης έχει άμεση σχέση με το πολίτευμα της πόλης, που επικρατεί μέσα σ΄ αυτήν, γιατί αυτή είναι εκείνη που τον διαμορφώνει, όπως υποστηρίζει και ο Πλάτωνας: «Η πολιτεία, λέγει, ανατρέφει ανθρώπους, η μεν καλή καλούς, η δε κακή κακούς». Έτσι για παράδειγμα ο άνθρωπος σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα θεωρείται πολίτης, σε ένα ολιγαρχικό δεν θεωρείται. Συνεπώς ο δημοκρατικός πολίτης συγκεντρώνει  προϋποθέσεις που δεν τις έχει ο ολιγαρχικός.

Τα ορθά πολιτεύματα και οι παρεκκλίσεις τους

 Ποια πολιτεύματα  είναι ορθά και ποιο πολίτευμα βοηθάει τον άνθρωπο να φτάσει στην τελείωσή του. Εφόσον την εξουσία την ασκούν ή ένα άτομο ή λίγα ή το σύνολο των πολιτών, άρα τρεις είναι και οι μορφές των πολιτευμάτων. Το κριτήριο αυτό είναι αριθμητικό και είναι όλες οι δυνατές μορφές που μπορεί να πάρει μια πολιτεία.

Το δεύτερο κριτήριο που βάζει ο Αριστοτέλης είναι ποιοτικό, δηλαδή αν η εξουσία ασκείται για την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συμφέροντος, τότε το πολίτευμα είναι ορθό, αν ασκείται για την εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος, τότε είναι παρεκκλίσεις των ορθών. Ορθό πολίτευμα είναι η βασιλεία και παρέκκλιση αυτής η τυραννία, ορθό πολίτευμα είναι η αριστοκρατία και παρέκκλιση αυτής η ολιγαρχία, ορθό τέλος πολίτευμα είναι η πολιτεία και παρέκκλιση αυτής η δημοκρατία.

Το ιδιαίτερο στον Αριστοτέλη είναι ότι δεν έχει σημασία πόσοι ασκούν την εξουσία αλλά αν την ασκούν ορθά, γι’  αυτό   υποστηρίζει ότι  και τα τρία  πολιτεύματα βασιλεία, αριστοκρατία και πολιτεία μπορούν να είναι ορθά.

Ο Χριστιανικός ανθρωπισμός

          Ο χριστιανικός ανθρωπισμός και μάλιστα ο ορθόδοξος ανθρωπισμός δεν καταργεί τον ελληνικό ανθρωπισμό αλλά τον συμπληρώνει. Η ελληνική σκέψη εκφρασμένη με τέλειο τρόπο από τους σημαντικούς εκπροσώπους της ενδιαφέρεται για μια κοινωνία εγκόσμια, ενώ η ορθόδοξη και για μια ουράνια. Η «επί του Όρους» ομιλία του Χριστού, που αποτελεί την ουσία των ευαγγελίων, είναι ο καλύτερος ανθρωπιστικός νόμος, αυτός που εξυπηρετεί απόλυτα τον άνθρωπο, διότι τον τοποθετεί πολύ ψηλά ακόμη και πιο πάνω από τον εαυτό του. Το «αγαπάτε αλλήλους ακόμη και τους εχθρούς»  αποτελεί μέγιστη ανθρωπιστική ιδέα που προάγει κατεξοχήν την αρμονική συμβίωση των μελών μιας κοινωνίας. Ακόμη η αξία και η σημασία που έδωσε η ορθόδοξη σκέψη απέναντι στα παιδιά και στις γυναίκες είναι πολλή σημαντική. Έτσι λοιπόν ο ελληνικός ανθρωπισμός συμπληρωμένος με τον χριστιανικό αποτελεί ό,τι πολυτιμότερο έχει ο άνθρωπος σε αυτήν την ζωή.

Σύγκριση  Πλατωνικού και  Χριστιανικού ανθρωπισμού

          Υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία του Πλατωνικού ανθρωπισμού με τον Χριστιανικό ανθρωπισμό.  Για παράδειγμα:

Ο Πλάτωνας λέγει ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να αισθάνονται ως αδέλφια μεταξύ τους λόγω της γήινης καταγωγής του. Ο Χριστός κήρυξε την αδελφοσύνη και θεωρεί όλους τους ανθρώπους αδέλφια, διότι έχουν κοινό πατέρα (Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς…) και τους πιστούς μέλη του ιδίου σώματος της εκκλησίας, που είναι ο ίδιος ο Χριστός.

Ο Πλάτωνας πιστεύει ότι ο πρώτος εχθρός του ανθρώπου είναι ο εαυτός του και μιλάει για ηθική εξύψωση προκειμένου να υπάρξει δίκαιη πολιτεία. Στιγματίζει το χρήμα, που κηλιδώνει τα χέρια του ευγενικού ανθρώπου και μάλιστα των ηγετών, που είναι υπεύθυνοι για την ηθική πορεία των πολιτών. Ο Χριστός δια του Αποστόλου Παύλου μίλησε για τον παλαιό άνθρωπο με τις κακίες και τα πάθη του, τα οποία πρέπει να πολεμήσει ο άνθρωπος, για να γίνει η κοινωνία καλύτερη και ο ίδιος να κερδίσει την βασιλεία των ουρανών. Επίσης τόνισε ότι το πάθος της φιλαργυρίας και της πλεονεξίας οδηγεί τον άνθρωπο σε ακατανόμαστες πράξεις.