Ναυπάκτου Ιερόθεος: Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως Τεχνητή Ευφυΐα

Στις ημέρες μας γίνεται πολύς λόγος όχι μόνον για την «Τεχνητή Νοημοσύνη», αλλά και για τις συνέπειές της στην ζωή μας. Εκφράζονται απόψεις για τις ωφέλειες που θα προέλθουν, από την εφαρμογή της, αλλά και τους κινδύνους που απορρέουν από την κατάργηση της ανθρώπινης ελευθερίας και την αλλοίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Έτσι, και οι πρωτοπόροι της «Τεχνητής Νοημοσύνης», έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου από την σύγχρονη τεχνολογία και υπογράμμισαν ότι πρέπει να τεθούν όρια.

Για παράδειγμα, ο Geoffrey Hinton που χαρακτηρίστηκε ως «ο πατέρας της Τεχνητής Νοημοσύνης», σε συνέντευξή του που παραχώρησε στους New York Times, εξήγησε ότι αποχώρησε από την Google για να μιλήση ελεύθερα για τους κινδύνους της «Τεχνητής Νοημοσύνης». Μάλιστα, τόνισε ιδιαίτερα ότι «ορισμένοι από τους κινδύνους που προκύπτουν από τα Chatbots (λογισμικά) της τεχνητής νοημοσύνης ήταν αρκετά τρομακτικοί». «Αυτή τη στιγμή, δεν είναι πιο έξυπνα από εμάς, όσο μπορώ να πω. Αλλά νομίζω ότι σύντομα μπορεί να γίνουν».

Ο Ίλον (ή Έλον) Μασκ που είναι μηχανικός, εφευρέτης, και είναι Γενικός Διευθυντής και επικεφαλής τεχνολογικής ανάπτυξης για την εταιρεία διατροφικής τεχνολογίας Spacex, της οποίας εταιρείας είναι ο ιδρυτής, καθώς και Γενικός Διευθυντής και επικεφαλής τεχνολογικού σχεδιασμού της εταιρείας κατασκευής αυτοκινήτων και ενεργειακών συστημάτων και άλλων Εταιρειών, καθώς επίσης διερευνά την συμβίωση ανθρώπων και Τεχνητής Νοημοσύνης, εξέφρασε τις επιφυλάξεις του για τον τρόπο σχεδιασμού της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Σε δηλώσεις του αναφέρθηκε στο ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη «έχει την δυνατότητα να αφανίση τον πολιτισμό και να χειραγωγήση την κοινή γνώμη», «είναι πιο επικίνδυνη από ένα κακοσχεδιασμένο αεροσκάφος ή αυτοκίνητο». Γι’ αυτό είπε «ειλικρινά πιστεύω ότι πρέπει να ορίσουμε κανόνες ασφαλείας για την Τεχνητή Νοημοσύνη». Ο ίδιος, επίσης, είπε ότι θα «ξεκινήσω κάτι που αποκαλώ «TruthGPT» ή μια τεχνητή νοημοσύνη που θα ψάχνει την αλήθεια για να καταλάβη τη φύση του σύμπαντος».

Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, καίτοι εκφράζει τον ενθουσιασμό του για τις δυνατότητες που έχει η «Τεχνητή Νοημοσύνη», συγχρόνως εκφράζει και τις ανησυχίες του για το πως θα χρησιμοποιηθή στον τομέα της υγείας. Επί πλέον τονίζει ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να είναι μεροληπτικά, παράγοντας παραπλανητικών ή ανακριβών πληροφοριών που μπορούν να δημιουργούν απειλές για την υγεία, την ισότητα, και πως μοντέλα μπορεί να χρησιμοποιηθούν λανθασμένα, με αποτέλεσμα να παράγουν και να διασπείρουν πολύ πειστικά παραπληροφόρηση με τη μορφή κειμένου, ηχητικού ή βίντεο, το οποίο το κοινό είναι δύσκολο να ξεχωρίση από ένα αξιόπιστο περιεχόμενο για την υγεία. Γι’ αυτό, όπως τονίζει, είναι «επιτακτική ανάγκη» να αποτιμηθούν οι κίνδυνοι από την χρησιμοποίηση μεγάλων γλωσσικών μοντέλων (LLMs), όπως το ChatGPT, ώστε να προστατευθή και να προωθηθή η ανθρώπινη ευημερία».

Για να αποκτήσω κάποια γνώση του πως λειτουργεί η «Τεχνητή Νοημοσύνη» εισήλθα στο ChatGPT, προκειμένου να δω πως λειτουργεί. Του έθεσα διάφορα ερωτήματα και απαντούσε ως άνθρωπος με συγκροτημένη σκέψη, και στο τέλος ερωτούσε αν ήθελα να δώση και άλλες ειδικότερες πληροφορίες γύρω από τις ερωτήσεις που του υπέβαλα.

Πρόκειται για μια εξελιγμένη τεχνολογία που αποβλέπει, όπως λέγεται, στην εξυπηρέτηση του ανθρώπου σε διάφορες επιστημονικές, ιατρικές και κοινωνικές ανάγκες του, στο να βοηθήση το Κράτος στην διακυβέρνησή του για την οργάνωσή του.

Διαβάζοντας διάφορα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες παρατηρώ ότι εντοπίζονται οι ωφέλειες που μπορούν να προέλθουν από την σύγχρονη τεχνολογία, αλλά τονίζονται και οι καταστρεπτικές συνέπειες. Βέβαια, πολλοί τονίζουν ότι η συζήτηση αυτή που γίνεται στις ημέρες μας για την «Τεχνητή Νοημοσύνη» είναι η ίδια που γινόταν κάθε φορά που εμφανιζόταν κάθε νέο επιστημονικό επίτευγμα και, βέβαια, στην συνέχεια τίθονταν διάφοροι κανόνες και ισορροπούσαν οι άνθρωποι, χρησιμοποιώντας τις νέες ανακαλύψεις, χωρίς να υποτάσσονται σε αυτές.

Είναι ενδιαφέρον ένα βιβλίο που συνέγραψε ο Αρχιμ. Αρίσταρχος Γκρέκας, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη και άνθρωπος» και υπότιτλο «Ορθόδοξη θεολογική προσέγγιση», το οποίο εξέδωσε η Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Το βιβλίο αυτό διαιρείται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος αναλύεται ο όρος «Τεχνητή Νοημοσύνη», η χρήση και οι εφαρμογές της, γίνεται λόγος για την «Ανθρωποκεντρική Τεχνητή Νοημοσύνη», με προεκτάσεις στην Ανθρωποκεντρική ηθική της, καθώς, επίσης, ερευνάται η τάση της λεγομένης «Αποκαλυπτικής» Τεχνητής Νοημοσύνης», αλλά και οι τάσεις αναγωγής της «Τεχνητής Νοημοσύνης» σε Θρησκεία ή σε Εκκλησία με λατρευτικές χρήσεις.

Ειδικότερα στο βιβλίο αυτό είναι ενδιαφέροντα τα όσα λέγονται από όσους ενδιαφέρονται για την «Τεχνητή Νοημοσύνη», για τις «θεολογικές προσεγγίσεις» της με το να αναδυθή «μια νέα μορφή συλλογικής συνείδησης» που «θα αντικαταστήσει τη θρησκεία»∙ για τις «προσεγγίσεις των εννοιών της σωτηρίας και της αθανασίας με την χρήση της ΤΝ», που θα «μπορούσε να «λύσει» το ερώτημα «ψυχή»»∙ «να συμπαρασύρει τον παγκόσμιο πληθυσμό σε ένα κοσμικό υπερανθρωπισμό», στην ίδρυση μιάς «υπερανθρωπιστικής «εκκλησίας»», σε μια «νέα υπερθρησκεία» σε «λατρευτικές χρήσεις εφαρμογών της ΤΝ» κλπ.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η θεολογική διδασκαλία της Εκκλησίας για τον άνθρωπο ως ψυχοσωματικής ενότητας, για το έργο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, για την λατρευτική και μυστηριακή της δομή, με σκοπό, βέβαια, να τονισθή ότι στην Εκκλησία και την θεολογία υπάρχουν τα ασφαλή ανθρωπολογικά και θεολογικά κριτήρια για την ορθή χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που είναι γραμμένο με γνώση επιστημονική και θεολογική, με ψυχραιμία και νηφαλιότητα και γι’ αυτό θεωρώ ότι είναι συγκροτημένο στο είδος του.

Ο σκοπός του άρθρου αυτού δεν είναι να παρουσιάση τόσο το τι είναι η λεγόμενη «Τεχνητή Νοημοσύνη» και ποιες είναι οι συνέπειές της, αλλά να εκφράση τις ενστάσεις μου για την ορολογία «Τεχνητή Νοημοσύνη».

Στο Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας του Γεωργίου Μπαμπινιώτη η «Τεχνητή Νοημοσύνη» ορίζεται «ως κλάδος της πληροφορικής επιστήμης με στόχο την κατασκευή ρομπότ ή υπολογιστών που μπορούν να μιμηθούν την ανθρώπινη ευφυία».

Στο βιβλίο που προανέφερα σημειώνεται ότι ο ελληνικός όρος «Τεχνητή Νοημοσύνη», αποδίδει τον αγγλικό όρο Artificial Intelligence που συγχρόνως μεταφράζεται και ως «Τεχνητή Ευφυία». Άλλωστε, υπάρχουν και επιστήμονες που δίνουν διάφορους ορισμούς, όπως «αυτόνομα και ευφυή συστήματα», «τεχνολογία των τεχνητά ευφυών συστημάτων», «μίμηση έξυπνης ανθρώπινης συμπεριφοράς».

Αυτό είναι φυσικό, γιατί όπως γράφει και ο συγγραφεύς του βιβλίου αυτού, χρησιμοποιώντας την σχετική βιβλιογραφία, «τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι συστήματα λογισμικού (και πιθανώς και υλικού) σχεδιασμένου»∙ «η τεχνολογική κοινότητα της Τεχνητής Νοημοσύνης προσπαθεί να μιμηθεί έξυπνη συμπεριφορά με προγράμματα υπολογιστών»∙ «αναφέρεται εξομοιωτικά και αναπαραγωγικά στη διανοητική λειτουργία του ανθρώπου και ειδικότερα στη νοημοσύνη και στην ευφυία»∙ τα περισσότερα από τα συστήματα αυτά «μπορούν να ταξινομηθούν στις ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες: συστήματα που σκέφτονται σαν τους ανθρώπους, συστήματα που δρούν σαν άνθρωποι, συστήματα που σκέφτονται ορθολογικά, συστήματα που λειτουργούν ορθολογικά». Τα νευρωντικά Τεχνολογικά Δίκτυα «μιμούνται τις ομάδες νευρώνων του ανθρωπίνου εγκεφάλου για την πραγματοποίηση γρήγορης και ευέλικτης επεξεργασίας δεδομένων και πληροφοριών», «αναπτύσσουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν με φυσική γλώσσα, με την αναγνώριση της φωνής…».

Γίνεται φανερό ότι τα συστήματα αυτά έχουν σχέση με τις δυνατότητες του εγκεφάλου του ανθρώπου, με τους νευρώνες και την επικοινωνία μεταξύ τους που χαρακτηρίζουν τις διανοητικές λειτουργίες του ανθρώπου.

Είναι χαρακτηριστικός ο ορισμός της «Τεχνητής Νοημοσύνης» από την Βικιπαίδεια. «Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στον κλάδο της πληροφορικής, ο οποίος ασχολείται με την σχεδίαση και την υλοποίηση υπολογιστικών συστημάτων που μιμούνται στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, τα οποία υπονοούν έστω και στοιχειώδη ευφυία: μάθηση, προσαρμοστικότητα, εξαγωγή συμπερασμάτων, κατανόηση από συμφραζόμενα, επίλυση προβλημάτων κλπ.».

Όπως σημειώνεται «η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί σημείο τομής μεταξύ πολλαπλών επιστημών, όπως της πληροφορικής, της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας, της νευρολογίας, της γλωσσολογίας και της επιστήμης μηχανικών, με στόχο τη σύνθεση ευφυούς συμπεριφοράς, με στοιχεία συλλογιστικής, μάθησης και προσαρμογής στο περιβάλλον, ενώ συνήθως εφαρμόζεται σε μηχανές ή υπολογιστές ειδικής κατασκευής».

Η «Τεχνητή Νοημοσύνη» «διαιρείται στη συμβατική τεχνητή νοημοσύνη, η οποία επιχειρεί να εξομοιώσει την ανθρώπινη νοημοσύνη αλγοριθμικά χρησιμοποιώντας σύμβολα και λογικούς κανόνες υψηλού επιπέδου, και στην υποσυμβολική τεχνητή νοημοσύνη η οποία προσπαθεί να αναπαράγη την ανθρώπινη ευφυία χρησιμοποιώντας στοιχειώδη αριθμητικά μοντέλα που συνθέτουν επαγωγικά νοήμονες συμπεριφορές με τη διαδοχική αυτοοργάνωση απλουστέρων δομικών συστατικών («συμπεριφορική τεχνητή νοημοσύνη»), προσομοιώνουν πραγματικές βιολογικές διαδικασίες, όπως η εξέλιξη των ειδών και η λειτουργία του εγκεφάλου («υπολογιστική νοημοσύνη») ή αποτελούν εφαρμογή στατιστικών μεθοδολογιών σε προβλήματα τεχνητής νοημοσύνης».

Είναι φανερό από τον ορισμό αυτόν ότι η «Τεχνητή Νοημοσύνη» συνδέεται με την ανθρώπινη ευφυία, την λειτουργία του ανθρωπίνου εγκεφάλου με τους νευρώνες και τους νευροδιαβιβαστές.

Όμως, κατά την διαχρονική παράδοσή μας ο νούς, η νοερά ενέργεια είναι διαφορετική από την λογική ενέργεια, από την ευφυία, την ανθρώπινη διάνοια, αφού άλλο είναι η νοερά ενέργεια και άλλο είναι η λογική ενέργεια του ανθρώπου. Ο νούς, κατά τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό είναι ο οφθαλμός της ψυχής, και κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά είναι η λεπτοτάτη προσοχή. Οπότε, κατά την σύνολη πατερική παράδοση υπάρχει διπλή μεθοδολογία, δηλαδή άλλη είναι η μεθοδολογία της παρατήρησης και της σκέψης που γίνεται με την διάνοια-εγκέφαλο, και άλλη είναι η μεθοδολογία που συνδέεται με την γνώση του Θεού, που γίνεται με τον νού. Η ταύτιση των δύο μεθοδολογιών παρήγαγε την σχολαστική θεολογία που δημιούργησε πολλά προβλήματα στον Δυτικό χώρο.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, εκτός από τις επιφυλάξεις μας για τις συνέπειες της λεγομένης «Τεχνητής Νοημοσύνης», θεωρώ ότι πρέπει να επικρατήση η ορολογία «Τεχνητή Ευφυία», αντί της «Τεχνητής Νοημοσύνης». Έτσι, θα αποφεύγουμε την θεοποίηση των συστημάτων αυτών.

Μπαίνοντας στο ChatGPT διαπίστωσα ότι ο αγγλικός όρος Artificial Intelligence, αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα και ως «Τεχνητή Νοημοσύνη» και ως «Τεχνητή Ευφυία».

Συγκεκριμένα, για τον όρο «Τεχνητή Νοημοσύνη» γράφει: «Συνήθως, ο όρος «τεχνητή νοημοσύνη» (Artificial Intelligence – AI) αναφέρεται σε υπολογιστικά συστήματα που σχεδιάζονται για να εκτελούν εργασίες που απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει λογική σκέψη, μηχανική μάθηση, αναγνώριση προτύπων, επεξεργασία φυσικής γλώσσας και άλλες δραστηριότητες που σχετίζονται με τη νοημοσύνη».

Για τον όρο «Τεχνητή Ευφυία» γράφει: «Από την άλλη πλευρά, ο όρος «τεχνητή ευφυία» (Artificial General Intelligence – AGI) αναφέρεται σε μια πιο εξελιγμένη μορφή τεχνητής νοημοσύνης που θα είναι ικανή να εκτελεί οποιαδήποτε εργασία που μπορεί να εκτελέσει ένας άνθρωπος. Ο όρος «τεχνητή ευφυία» συνήθως αναφέρεται σε ένα σύστημα που έχει τη δυνατότητα να επιδείξει γενική νοημοσύνη, να κατανοεί, να μάθει και να εκτελεί εργασίες σε διάφορους τομείς με παρόμοιο τρόπο με τους ανθρώπους».

Επιπλέον γράφει: «Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται με διάφορους τρόπους από διάφορες πηγές, και η ακριβή τους σημασία μπορεί να διαφέρει».

Συγκριτικά με τους δύο όρους γράφει κάτι πολύ σημαντικό που μας ενδιαφέρει στο άρθρο αυτό: «Οι όροι «τεχνητή νοημοσύνη» και «τεχνητή ευφυία» χρησιμοποιούνται συχνά ανταλλαξίμως, αλλά μπορούν να έχουν κάποιες διαφορές στη σημασία τους, ανάλογα με τον περίγυρο και τον πολιτισμό που χρησιμοποιούνται».

Επομένως, θεωρώ ότι πρέπει αντί του όρου «Τεχνητή Νοημοσύνη» να χρησιμοποιείται ο όρος «Τεχνητή Ευφυία», για να σεβαστούμε τον πολιτισμό μας και όλη την παράδοσή μας που διαχωρίζει τον νού άπό την διάνοια-ευφυία και να μη ταυτίζουμε τον άνθρωπο με την διάνοια-εγκέφαλο. Έτσι δεν θα απαρνούμαστε την θεολογία της Εκκλησίας για την διάκριση μεταξύ νοεράς και λογικής ενέργειας, δεν θα αμφισβητούμε την διδασκαλία της Εκκλησίας για τον σκοτασμό του νού που είναι το αποτέλεσμα της πτώσεως και τον φωτισμό του νού που είναι γνώρισμα της επιστροφής στον Θεό.

Όταν θα γίνεται λόγος για την «Τεχνητή Ευφυία», τότε θα αποφεύγεται εν πολλοίς η αίσθηση της αυτοθέωσης που είναι η έσχατη πτώση του ανθρώπου.