Ο Μετανθρωπισμός και η Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοση

Σχόλιο στο άρθρο του Eugene Clay «Transhumanism and the Orthodox Christian Tradition» (Building Better Humans? Refocusing the Debate on Transhumanism, Edited by Hava Tirosh-Samuelson and Kenneth L. Mossman, Peter Lang, Frankfurt 2011)

Η Δρ. Hava Tirosh-Samuelson, Διευθύντρια του Τμήματος Ιουδαϊκών Σπουδών και Καθηγήτρια Ιστορίας του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνας στο Tempe, AZ., προτάσσει σε σχετικό άρθρο της την άποψη ότι το σύγχρονο αγγλοαμερικανικό διανθρωπιστικό κίνημα, απότοκο του μετανθρωπισμού, αντιμετωπίζει τον παραδοσιακό χριστιανισμό με μεγάλη καχυποψία και σκεπτικισμό. Η θεμελιώδης ιδέα του μετανθρωπισμού είναι η απόρριψη του βιολογικού, ηθικού και οντολογικού ανθρωποκεντρισμού. Ο μετανθρωπισμός εστιάζει στην αλλαγή και τη βελτίωση των φυσικών ανθρώπινων χαρακτηριστικών μέσω βιολογικών, τεχνολογικών και γνωστικών τροποποιήσεων. Ενώ ο μετανθρωπισμός εφιστά την προσοχή στην κρίση του ουμανισμού, ο διανθρωπισμός είναι ο κληρονόμος του τελευταίου. Ο μετανθρωπισμός εγκυμονεί κινδύνους μετατόπισης της αξιακής εστίασης από τον άνθρωπο σε άλλα αντικείμενα, κάτι που μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε κρίσιμη μείωση της αξίας του ανθρώπου.

Σήμερα, πολλοί από τους πιο ενθουσιώδεις διανθρωπιστές, όπως οι John Burdon Sanderson Haldane, Βρετανοϊνδός που ασχολήθηκε με τη Φυσιολογία, τη Γενετική, τη Βιολογία και τα Μαθηματικά και ο John Desmond Bernal, Ιρλανδός επιστήμονας, είναι έντονα αθεϊστές και ο ομόφρονας, βουδιστής James Hughes, περιφρονεί τη χριστιανική ηθική. Γενικά, οι διανθρωπιστές δεν παίρνουν στα σοβαρά τις χριστιανικές αντιλήψεις για την ανθρωπότητα. Ο Julian Savulescu, ρωμανικής καταγωγής Αυστραλός φιλόσοφος, που ασχολείται με τη Βιοηθική, υποστηρίζει, με τρόπο απόλυτο ότι η έννοια της ψυχής είναι ένας «κακός εξορθολογισμός» και ο Nick Bostrom, Σουηδός καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, στηλιτεύει τους χριστιανούς επικριτές του μετανθρωπισμού ως σκληρούς εχθρούς της προόδου και του διαφωτισμού. Οι διαναθρωπιστές, αποκαλούμενοι και τρανσανθρωπιστές (από το πρόθημα τρανς, που σημαίνει διά) γενικά απορρίπτουν την ιδέα της θεϊκής παρέμβασης και της αποκάλυψης.

Όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, οι προσπάθειες των υπερανθρωπιστών να προσελκύσουν χριστιανούς ελαύνονται από πολιτικά ελατήρια και σημειώνουν ελάχιστη επιτυχία. Ο υπερανθρωπιστής Eric Charles Steinhart, καθηγητής Φιλοσοφίας στο William Paterson University, με ενδιαφέροντα στη μεταφυσική, την πληροφορική, το άπειρο και τη μετά θάνατον ζωή, συμβουλεύει τους διανθρωπιστές να εμπλακούν προσεκτικά σε αυτή την αντιπαράθεση ιδεών, διότι ο Χριστιανισμός εξακολουθεί να είναι μια εξαιρετικά ισχυρή πολιτιστική δύναμη στη Δύση. Οι υπερανθρωπιστές τρέφουν αντιπάθεια προς τα παραδοσιακά χριστιανικά δόγματα, όπως η ύπαρξη ενός παντοδύναμου και δίκαιου θεού, η αθανασία της ψυχής και η ανάσταση του Χριστού, γιατί θεωρούν ότι αυτές οι πεποιθήσεις θέτουν όρια στην ανθρώπινη ελευθερία. Επίσης, κρίνουν ότι υπάρχει ασυμβίβαστο της έννοιας της ψυχής και της δαρβινικής θεωρίας της εξέλιξης. Πιστεύουν ακόμη πως η πίστη στην ανάσταση έχει οδηγήσει σε μια σειρά από «δεισιδαιμονικές» απαγορεύσεις στη βιολογική έρευνα. Αν τα ανθρώπινα όντα θελήσουν να πάρουν τον έλεγχο της δικής τους εξέλιξης, λένε οι περισσότεροι διανθρωπιστές, πρέπει να παραμερίσουν τους παιδαριώδεις μύθους για τον Θεό και να αποδεχθούν τους γενετικούς κώδικες που θέτει η φύση.

Ενώ οι Αγγλοαμερικάνοι υπερανθρωπιστές έχουν απορρίψει τη δυτική χριστιανική παράδοση και έχουν αγνοήσει εντελώς τους θεολόγους της Ανατολής, στην απέναντι όχθη, το Ρωσικό Υπερανθρωπιστικό Κίνημα, που ιδρύθηκε το 2003, έχει υιοθετήσει τις απόψεις του εμπνευσμένου φιλόσοφου και, ορθόδοξου χριστιανού Νικολάι Φεντόροβιτς Φεντόροφ (Nikolai Fedorovich Fedorov). Ο Ρώσος φιλόσοφος είναι ένας από πιο δημιουργικούς στοχαστές της Ρωσικής Θρησκευτικής Αναγέννησης. Ο Φεντόροβιτς χρησιμοποίησε την Ορθόδοξη θεολογία – ειδικά το έργο του λαμπρού θεολόγου Μάξιμου του Ομολογητή (580-662) – για να διαμορφώσει το όραμά του για τη φύση και το πεπρωμένο της ανθρωπότητας.  Ο Μάξιμος, σύμφωνα με τον Φεντόροβιτς, θεωρεί πως τα ανθρώπινα όντα μπορούν να συμμετάσχουν στο θείο έργο της λύτρωσης, γιατί το απόλυτο τέλος της σωτηρίας είναι η θέωση, η ριζική μεταμόρφωση ολόκληρου του ατόμου, σώματος και ψυχής, και ολόκληρου του σύμπαντος. Με το επιχείρημα ότι η ανθρώπινη φύση χαρακτηρίζεται από μια αυτόνομη βούληση και ένα πεπρωμένο θέωσης, ο Μάξιμος έθεσε τις βάσεις για τη θεωρητική θεολογία του Φεντόροφ. Ο Φεντόροφ, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις ιδέες του Μαξίμου για την ανθρώπινη συμμετοχή στην κοσμική λύτρωση, υποστήριξε ότι όλη η ανθρωπότητα θα έπρεπε να ενωθεί στον αγώνα για την ανάσταση των νεκρών και τη ρύθμιση του σύμπαντος με επιστημονικά μέσα. Στο μεταθανάτιο έργο του «Η φιλοσοφία της κοινής αιτίας» -The Philosophy of the Common Cause- (1906, 1913), που θα μπορούσε να θεωρηθεί το αρχικό διανθρωπιστικό μανιφέστο, ο Φεντόροφ ζήτησε ακόμη και την ενίσχυση του ανθρώπινου σώματος με φτερά, την εξάλειψη του πεπτικού καναλιού και την μετεξέλιξη του ανθρώπου σε αυτότροφο ον.

Αυτό το άρθρο φιλοδοξεί να πυροδοτήσει μια εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ του μετανθρωπισμού και της Ορθόδοξης Θεολογικής Παράδοσης, που αναμένεται να δώσει καλύτερες και πιο μελετημένες απαντήσεις στις προκλήσεις που τίθενται από τις νέες ιατρικές και γενετικές τεχνολογίες. Αγνοώντας σε μεγάλο βαθμό τη θεολογία, οι διανθρωπιστές έχουν αγωνιστεί να αναπτύξουν ένα ηθικό πλαίσιο, με το οποίο να κρίνουν και να δικαιολογούν την ανθρώπινη βελτίωση. Πολύ συχνά, όμως, οι διανθρωπιστές βασίζονται σε ρητορικά τεχνάσματα, κάνοντας υποθέσεις για την ανθρώπινη φύση, που στερούνται τεκμηρίωσης. Το υπερανθρωπιστικό όραμα βασίζεται σε μια πτωχή άποψη για την ανθρωπότητα που υπερεκτιμά τις ροές πληροφοριών έναντι της ενσάρκωσης και θεωρεί τη συνείδηση ως ένα απλό επιφαινόμενο. Αντίθετα, ο Φεντόροφ προσφέρει μια ισχυρή κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, της πνευματικής ανάπτυξης και της ανθρώπινη μοίρας, που καθιστούν ευοίωνο το μέλλον του είδους μας. Όπως ο υπερανθρωπισμός, έτσι και ο Χριστιανισμός προσβλέπει σε μεταμόρφωση του ανθρώπινου είδους. Κάθε πιστός στον Χριστό μπορεί να προσδοκά το ίδιο είδος μεταμορφωμένου σώματος που κατέχει ο αναστημένος Χριστός.