Ακτινοθεραπεία: ορισμός και τεχνικές

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=396993)

Κεφάλαιο Δεύτερο: ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

1. Oρισμός της ακτινοθεραπείας

Σύμφωνα με το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας (National Health Service – NHS), η ακτινοθεραπεία είναι μια θεραπεία που χρησιμοποιεί ιοντίζουσα ακτινοβολία για να εξοντώσει τα καρκινικά κύτταρα που εμφάνισε ένας ογκολογικός ασθενής. Μπορεί να εφαρμοστεί ,τοπικά στο σημείο της νόσου, τόσο στα αρχικά στάδια του καρκίνου, όσο και όταν εκείνος αρχίζει να εξαπλώνεται. Η χρήση της ακτινοθεραπείας έχει διάφορους στόχους, με βάση τους οποίους μπορεί να είναι:

α) Ριζική (θεραπευτική). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μόνη αντινεοπλασματική θεραπεία με στόχο την πλήρη θεραπεία του καρκίνου. Στην ακτινοθεραπεία αυτού του είδους χορηγούνται ψηλότερες δόσεις ακτινοβολίας, οι οποίες συνήθως είναι της τάξης των 65-70 Gy ή και μεγαλύτερες, στην περίπτωση που εφαρμόζεται μια συνεδρία ημερησίως των 1,8-2 Gy (κλασικός κερματισμός) ή σχήματα υπερκερματισμού ή επιταχυνόμενου κερματισμού.

β) Μετεγχειρητική. Γίνεται μετά από τη χειρουργική επέμβαση, όταν αναμένεται αυξημένη πιθανότητα τοπική ή/και περιοχικής (πάνω από 15% – 20%) υποτροπής.

γ) Προεγχειρητική. Όποτε ο στόχος είναι η σμίκρυνση ενός εκτεταμένου ανεγχείρητου όγκου σε χειρουργήσιμο ή για να ελαττωθεί το μεταστατικό δυναμικό των κακοήθων κυττάρων (π.χ. προεγχειρητική ορθού).

δ) Συνδυασμένη με χημειοθεραπεία. Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να αποδειχτεί αρκετά αποτελεσματικός για το θεραπευτικό αποτέλεσμα.

ε) Παρηγορική. Η ακτινοθεραπεία κατέχει πολύ σημαντική θέση στην ανακούφιση ή/και στην πρόληψη συμπτωμάτων που προέρχονται από νεοπλασματική νόσο: ανακούφιση από τον πόνο που προκαλούν οι οστικές μεταστάσεις, που αφορούν και στην παρούσα διπλωματική, αποκατάσταση της βατότητας των βρόγχων και του οισοφάγου, προφύλαξη από κατάγματα, έλεγχο της αιμορραγίας που προκαλείται στον καρκίνο της ουροδόχου κύστης, του τραχήλου της μήτρας του πνεύμονα κλπ., αντιμετώπιση συνδρόμου άνω κοίλης φλέβας και πρόληψη της συμπίεσης του νωτιαίου μυελού από μεταστατικά νεοπλάσματα. Ειδικά για τις εγκεφαλικές μεταστάσεις, η ακτινοθεραπεία είναι η πιο συνηθισμένη θεραπεία.

Τα σχήματα που επιλέγονται τις περισσότερες φορές είναι τα βραχύχρονα με ημερήσια δόση μεγαλύτερη από αυτή που εφαρμόζεται στον κλασικό κερματισμό, και συνολική δόση μικρότερη: 10 Χ 3 Gy, 5 Χ 4 Gy, 2 X 8,5 Gy, 1 X 10 Gyκλπ. Αυτό συμβαίνει από τη μια για να ανακουφίζεται πιο γρήγορα ο ασθενής και από την άλλη για να μην ταλαιπωρείται με πολλές επισκέψεις στο ακτινοθεραπευτικό κέντρο (Πλατανιώτης, 2009: 11-12˙  NHS, 2020).

2. Οι τεχνικές της ακτινοθεραπείας

Οι τεχνικές της ακτινοθεραπείας διαμορφώνονται με κριτήριο την απόσταση της πηγής της ακτινοβολίας από τον όγκο. Οι τεχνικές αυτές έχουν περιγραφεί με αρκετές λεπτομέρειες στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία και είναι οι εξής (Κούβαρης, 2007˙  Hogle, 2006):

Α) Εξωτερική ακτινοθεραπεία (External Beam Radiation Therapy, EBRT)

• Συμβατική δισδιάστατη (2D), η οποία χρησιμοποιείται σήμερα πλέον σπάνια κυρίως ως παρηγορική (palliative) θεραπεία. Προϋποθέτει ακτινοβολία χαμηλής δόσης, χάρη στην οποία αμβλύνονται τα συμπτώματα, στις περιπτώσεις που ο καρκίνος δεν θεραπεύεται πλήρως και απαιτείται ανακουφιστική ακτινοθεραπεία.
• Σύμμορφη τρισδιάστατη (3-Dimensional Conformal Radiationtherapy, 3D-CRT). Παρέχει τη δυνατότητα για ακτινοβόληση του όγκου – στόχου με περισσότερη ακρίβεια απ’ ότι η 2D, κάτι που περιορίζει σημαντικά την ακτινοβόληση των φυσιολογικών ιστών. Τις περισσότερες φορές ακολουθεί την απεικονιστική μελέτη των διαστάσεων και της εντόπισης του όγκου είτε με αξονική τομογραφία (CT) είτε με μαγνητική (MRI). Εφαρμόζεται σε περιπτώσεις ριζικής θεραπείας.
• Διαμορφούμενης έντασης (Intensity Modulated radiation therapy, IMRT). Πρόκειται για μία προηγμένη τεχνική, που εφαρμόζεται με τη χρήση γραμμικών επιταχυντών, οι οποίοι ελέγχονται από ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η εφαρμογή της οδηγεί στην προσαρμογή της ακτινοβολίας στο σχήμα του όγκου – στόχου, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό της ακτινοβόλησης των υγιών οστών. Εφαρμόζεται σε περιπτώσεις ριζικής θεραπείας.
• Απεικονιστικά καθοδηγούμενη (Image Guided Radiation Therapy, IGRT). Στην ουσία πρόκειται για τη χρήση των απεικονιστικών εξετάσεων σε συνδυασμό με την ακτινοβόληση. Η εφαρμογή της επιτυγχάνεται με μεγάλη ακρίβεια, λόγω του ότι επιτρέπει την παρακολούθηση της θέσης του όγκου – στόχου και του ασθενούς.
• Στερεοτακτική (Stereotactic Body Radiation Therapy, SBRT). Η τεχνική αυτή επιτρέπει την ακτινοβόληση των όγκων με ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια. Ενδείκνυται για μικρής έκτασης όγκους, των οποίων όμως το περίγραμμα είναι ευδιάκριτο και που δεν στάθηκε δυνατή η αφαίρεσή τους με επέμβαση. Η εφαρμογή της απαιτεί τη χρήση εξειδικευμένων γραμμικών επιταχυντών.
• Θεραπεία με φορτισμένα σωματίδια (πρωτόνια ή ιόντα άνθρακα), Εφαρμόζεται, όταν πρόκειται για όγκους που πρέπει να ακτινοβοληθούν με εξαιρετικά μεγάλη ακρίβεια, λόγω του ότι βρίσκονται κοντά σε ευαίσθητα όργανα. Η ακτινοβόληση με πρωτόνια αντί των φωτονίων, επηρεάζει λιγότερο τους υγιείς ιστούς που βρίσκονται κοντά στους όγκους. Γι’ αυτό π.χ. η θεραπεία με πρωτόνια εφαρμόζεται σε παιδιά, καθώς και σε όγκους όπως το μελάνωμα στην ίριδα του οφθαλμού ή οι καρκίνοι του εγκεφάλου.

• Διεγχειρητική ακτινοθεραπεία (Intraoperative Radiation Therapy, IORT). Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει μια υψηλή δόση ακτινοβολίας κατευθείαν στο υπόστρωμα του όγκου μετά την εξαίρεση του, έτσι ώστε να περιοριστούν όσο το δυνατόν οι πιθανότητες τοπικής υποτροπής. Επιτρέπει, επίσης, την τοπική ακτινοβόληση της βλάβης, έτσι ώστε να προστατευθούν τα κοντινά υγιή όργανα (Κούβαρης, 2007˙  Hogle, 2006).

Β) Εσωτερική ακτινοθεραπεία (Internal Radiation Therapy)

• Βραχυθεραπεία (Brachytherapy, BT). Η μέθοδος αυτή μπορεί να είναι: α) ενδοκοιλοτική (π.χ. γυναικολογικοί καρκίνοι), ενδοϊστική (π.χ. καρκίνοι προστάτη, μαστού, δέρματος), β) ενδοαυλική όπου οι πηγές τοποθετούνται μέσα σε δομές με σχήμα σωληνοειδές, όπως ο οισοφάγος και ο χοληδόχος πόρος ή γ) ενδοαγγειακή για αρτηρίες και φλέβες.
• Ραδιοανοσοθεραπεία (Radioimmunotherapy, RIT). Συνίσταται στη χρήση μεγάλων ποσοτήτων ραδιοσημασμένων αντισωμάτων έναντι γνωστών αντιγόνων του όγκου με αποτέλεσμα την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων (Κούβαρης, 2007˙ Hogle, 2006)
  

3. Η ακτινοθεραπεία στους ογκολογικούς ασθενείς με οστικές μεταστάσεις

Για ογκολογικούς ασθενείς που παρουσιάζουν οστικές μεταστάσεις, μια μόνο δόση ακτινοθεραπείας μπορεί να αντιμετωπίσει τον καρκινικό πόνο που προκαλούν οι οστικές μεταστάσεις τόσο αποτελεσματικά όσο μια σειρά χαμηλότερων δόσεων ακτινοβολίας που χορηγούνται σε πολλές ημέρες, σύμφωνα με τα αποτελέσματα κλινικών δοκιμών. Όταν ο καρκίνος εξαπλώνεται, τα καρκινικά κύτταρα προκαλούν συχνά πολύ ισχυρό πόνο. Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται για τη συρρίκνωση των μεταστατικών όγκων, για την ανακούφιση του καρκινικού πόνου, αλλά δεν είχε επιτευχθεί συναίνεση σχετικά με τη βέλτιστη δόση αυτής της ακτινοβολίας και το εάν θα πρέπει να χορηγείται σε μία δόση ή σε πολλαπλές θεραπείες.

Το παραπάνω ερώτημα το διερεύνησε μεταξύ και άλλων ερευνητών το Πανεπιστήμιο του Τέξας χρησιμοποιώντας ένα δείγμα 160 ασθενών, το οποίο συνέκρινε μια μόνο δόση ακτινοθεραπείας με πολλαπλές χαμηλότερες δόσεις, οι οποίες χορηγήθηκαν σε διάστημα 2 εβδομάδων. Οι ασθενείς είχαν επώδυνες οστικές μεταστάσεις που ως επί το πλείστον δεν αφορούσαν τη σπονδυλική στήλη. Από τη δοκιμή αποδείχτηκε ότι μια μεμονωμένη δόση ακτινοθεραπείας δεν ήταν κατώτερη από τις τυπικές πολλαπλές δόσεις, όσον αφορά τον έλεγχο του πόνου και των υποτροπών στα σημεία που υποβλήθηκαν σε θεραπεία.

Λόγω της προόδου που σημειώθηκε στην εφαρμογή των θεραπευτικών μεθόδων, μεγαλύτερος αριθμός ασθενών με οστικές μεταστάσεις ζουν περισσότερο σήμερα από ό,τι στο παρελθόν. Αυτή η διαπίστωση καθιστά αναγκαία την αντιμετώπιση του πόνου στα οστά, ώστε να παραταθεί η ζωή του ανθρώπου, έχοντας παράλληλα διαφυλαχτεί και η ποιότητά της (ΝΙΗ, 2019).

(Συνεχίζεται)