Μέγας Κωνσταντίνος: από την γέννηση έως τη ανάληψη του Imperium
15 Ιουνίου 2024(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=400982)
Βιβλιοκριτική στο βιβλίο του Κώστα Καραστάθη: Ο Μεγάλος Κωνσταντίνος… Κατηγορίες και αλήθειες
Σε αρκετές μελέτες έγκριτων ιστορικών της αλλοδαπής –π.χ. του Pierre Maraval, Constantin le Grand. Empereur romain, empereur chrétien (306-337), ή του Klaus Girardet, «Die Konstantinische Wende und ihre Bedeutung für das Reich: Althistorische Überlegungen zu den geistigen Grundlagen der Religionspolitik Konstantins d. Gr.»[1]– συναντάμε την αντίληψη αυτή της ειλικρινούς μεταστροφής του στον χριστιανισμό, την οποία ασπάζεται και ο Κώστας Καραστάθης. Η όλη κατεύθυνση, βέβαια, της μελέτης του Έλληνα ερευνητή είναι απολογητική, όπως φαίνεται και από τον υπότιτλο που της δίνει: Ο Μεγάλος Κωνσταντίνος… Κατηγορίες και αλήθειες.
Άγιος Κωνσταντίνος ο Μέγας.
Με ιδιαίτερο ζήλο ο Καραστάθης αναλαμβάνει την υπεράσπιση του πρώτου Ρωμαίου χριστιανού αυτοκράτορα, ο οποίος κάθεται στο εδώλιο, αντιμέτωπος με ένα βαρύτατο κατηγορητήριο για τις πράξεις του και τις επιλογές της θρησκευτικής του πολιτικής, στο δικαστήριο της σύγχρονης ακαδημαïκής έρευνας. Στη συνέχεια της βιβλιοκρισίας θα σταθούμε πιο αναλυτικά στις κατηγορίες που απευθύνονται ενάντια στον Μέγα Κωνσταντίνο και τον τρόπο με τον οποίο αποκρούονται από τον Καραστάθη. Προηγουμένως, όμως, θα ήθελα να αναφερθώ στις λογοτεχνικές αρετές του βιβλίου του, οι οποίες δεν θα πρέπει, εστιάζοντας αποκλειστικά στο ιστορικό του περιεχόμενο, να διαφύγουν της προσοχής μας.
Ο Καραστάθης είναι ένας έμπειρος και χαρισματικός τεχνίτης του λόγου. Το γράψιμό του είναι στρωτό και κερδίζει με τη γλαφυρότητα και το ανεπιτήδευτο ύφος του από τις πρώτες ήδη σελίδες τον αναγνώστη· αξιοποιεί, επίσης, με ευφυή τρόπο το πλούσιο υλικό το οποίο μας προσφέρουν οι ιστορικές πηγές, εντάσσοντάς το στα πλαίσια μιας ενιαίας αφήγησης. Η ζωή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, στην οποία είναι αφιερωμένη το πρώτο μέρος του βιβλίου, ξεδιπλώνεται σαν μυθιστόρημα μπροστά στα μάτια μας: το πώς γεννιέται στη Ναïσσό –την Niš της σημερινής Σερβίας– ως καρπός ενός κεραυνοβόλου έρωτα ανάμεσα στους γονείς του, τον Ρωμαίο αξιωματικό Κωνστάντιο Χλωρό και την Ελένη (σ. 13)· πώς βιώσε παιδί το δράμα του χωρισμού τους, όταν ο Κωνστάντιος προχώρησε σ’ έναν γάμο συμφέροντος με τη Θεοδώρα, συγγενή του αυγούστου του δυτικού τμήματος της Ρωμαïκής αυτοκρατορίας Μαξιμιανού, εγκαταλείποντας την Ελένη (σ. 15)· πώς μεγάλωσε στα ανάκτορα της Νικομήδειας κάτω από την επίβλεψη του Διοκλητιανού, όμηρος ουσιαστικά του ισχυρού ανδρός της Τετραρχίας, λόγω των προσωπικών αντιπαραθέσεων που ξεσπούν στους κόλπους της και απειλούν την συνοχή της (σσ. 16 εξ.)· πώς διακρίθηκε νεαρός στο πεδίο της μάχης, αναδεικνύοντας κατά την εκστρατεία του Γαλέριου εναντίον των Περσών, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, τη γενναιότητα του χαρακτήρα του και τη στρατιωτική του ιδιοφυΐα (σσ. 18-19)· πώς κινδύνεψε να πέσει θύμα των μηχανοραφιών των επιτρόπων του, που τον υπέβλεπαν και τον φθονούσαν, και δραπέτευσε, έπειτα, από το παλάτι της Νικομήδειας για να συναντήσει στο Gesoriacum της Γαλατίας ή, κατ’ άλλους, στο Eboracum της Βρετανίας τον πατέρα του Κωνστάντιο –αύγουστο πλέον του δυτικού Imperium romanum στη θέση του Μαξιμιανού– και να ταχθεί κάτω από τις διαταγές του (σσ. 24 εξ.)· πώς τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατό του το 306 μ.Χ. και διεξήγαγε νικηφόρους πολέμους ενάντια στους Αλαμανούς, τους Φράγκους και άλλα βαρβαρικά φύλα που αναστάτωναν την Εσπερία με τις επιδρομές τους, περνώντας στο σβέρκο τους τον ρωμαïκό ζυγό (28 εξ.)· πώς διέσχισε, κατόπιν, με τις λεγεώνες του τις Άλπεις και κατατρόπωσε στη Μιλβία γέφυρα τον στρατό του ανταπαιτητή του θρόνου Μαξέντιου, για να εισέλθει θριαμβευτής το 312 στη Ρώμη και να ανακηρυχτεί Augustus maximus από τη σύγκλητο και τον λαό της (σσ. 49 εξ.)· τέλος, πώς μοιράστηκε τα επόμενα χρόνια την εξουσία με τον Λικίνιο, έχοντας ο ίδιος την ευθύνη της διακυβέρνησης του pars occidentalis της Αυτοκρατορίας, έως ότου έλθει σε σύγκρουση μαζί του και με τη νίκη επί των στρατευμάτων του στη Χρυσούπολη της Βιθυνίας, θέσει κάτω από το σκήπτρο του ολόκληρη τη ρωμαïκή επικράτεια (σσ. 62 εξ.). Με την αφήγηση του ενός ή του άλλου επεισοδίου της ζωής του Μεγάλου Κωνσταντίνου, από τη γέννησή του έως την αναρρίχησή του στον θρόνο του Imperium στα 324 μ.Χ. και την περιβολή του ως μονοκράτορας με τη βασιλική πορφύρα, ο Καραστάθης αναβιώνει με πιστότητα το κλίμα της εποχής στην οποία έζησε και μας επιτρέπει να ρίξουμε μια διεισδυτική ματιά στο περιβάλλον το οποίο τον γαλούχησε και συνέβαλε στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του[2].
Υποσημειώσεις:
[1] Η πρώτη δημοσιεύεται στο Παρίσι το 2011 και η δεύτερη στο Gütersloh της Γερμανίας το 1998, στον συλλογικό τόμο Die Konstantinische Wende που επιμελήθηκε επιστημονικά ο E. Mühlenberg.
[2] Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνουμε την αφήγηση του Καραστάθη με του Βρετανού ιστορικού A.M. Jones, ο οποίος στη μελέτη του Ο Κωνσταντίνος και ο εκχριστιανισμός της Ευρώπης (μτφ. Α. Κοτζιάς, Αθήνα 19833), ξετυλίγει, παρόμοια, το νήμα της ζωής του χριστιανού αυτοκράτορα, που άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Ο Jones δεν επιδεικνύει καμία τάση εξωραïσμού της μορφής του Κωνσταντίνου· είναι αναλυτικότερος στην περιγραφή των γεγονότων που σημάδεψαν τη ζωή του και μας προσφέρει μια πιο σφαιρική εικόνα της πολιτικής διαδρομής του. Υστερεί, όμως, σε σχέση με τον Καραστάθη στην αναπαραστατική δύναμη της αφήγησης και τη γλαφυρότητα του ύφους.
(Συνεχίζεται)
